Otwarta nauka

Otwarta nauka to sposób uprawiania badań i komunikowania wyników w oparciu o zasady otwartości, przejrzystości, replikowalności, weryfikowalności. Są one kluczowe dla rozwoju nauki w zgodności z najwyższymi standardami rzetelności badawczej. Otwarta nauka to również odpowiedzialność wobec społeczeństwa, zapewnia bowiem równy, szeroki dostęp do najnowszej, zweryfikowanej wiedzy.

Zasady otwartej nauki zostały wdrożone przez wiele agencji finansujących badania naukowe na świecie, w tym m.in. przez Komisję Europejską. Są one również promowane przez organizacje międzynarodowe odpowiedzialne za kształtowanie polityki naukowej (np. Science Europe, UNESCO).

Otwarta nauka dotyczy wielu aspektów procesów i artefaktów badawczych, w tym m.in. dostępu do publikacji, danych, protokołów, oprogramowania, czy też kodów źródłowych. NCN wdrożył rozwiązania w zakresie otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych, a w procedurach oceny wniosków i raportów uwzględniono zasady DORA – San Francisco Declaration on Research Assessment.

Pismo Dyrektora Narodowego Centrum Nauki w sprawie otwartego dostępu i zarządzania danymi badawczymi

Rozwiń wszystko»

Zwiń wszystko«

Otwarty dostęp do publikacji

W dniu 31 maja 2020 roku została wprowadzona „Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji”. Polityka obowiązuje w umowach podpisywanych od 1 stycznia 2021 roku dla projektów wyłonionych w konkursach ogłoszonych 15 czerwca 2020 roku i później. Polityka jest spójna z Planem S, podpisanym przez NCN w 2018 roku.

Polityka obowiązuje we wszystkich konkursach krajowych organizowanych przez NCN (w tym w konkursie Miniatura). Dotyczy wszystkich rodzajów publikacji, z wyjątkiem monografii, rozdziałów w pracach zbiorowych i recenzowanych utworów zebranych.

Journal Checker Tool

Poniżej jest dostępny widget narzędzia „Journal Checker Tool”, dzięki któremu mogą Państwo sprawdzić czy czasopismo, w którym planowana jest publikacja, spełnia warunki Polityki Otwartego Dostępu NCN. Narzędzie wskazuje również w ramach której ścieżki (z trzech dostępnych i opisanych w Polityce NCN dotyczącej otwartego dostępu do publikacji) ta zgodność występuje.

Wskazówki dotyczące interpretacji rezultatów wyszukiwania są dostępne w Instrukcji do polityki NCN dotyczącej otwartego dostępu do publikacji na stronie 10. Wprowadzając dane do narzędzia, należy kliknąć na wyświetlający się rezultat wyszukiwania (nawet jeśli to jedyny wynik), co ma służyć walidacji poprawności wprowadzonych danych.

Dokumenty i informacje dodatkowe:

Otwarty dostęp do danych badawczych

W 2019 roku NCN wdrożył do wniosków o finansowanie projektów badawczych, działań naukowych Plan Zarządzania Danymi – Data Management Plan (DMP). Formularz został oparty na wytycznych Science Europe. Jednocześnie, NCN opublikowało wytyczne wskazujące jak należy wypełnić Plan. DMP podlega ocenie eksperckiej na etapie oceny wniosku.

DMP może być zmieniane na etapie realizacji projektu. Nie trzeba informować NCN o każdorazowo wprowadzonych do niego zmianach. Dopiero w raporcie końcowym należy zamieścić informacje dotyczące zakresu zmian, a także uzasadnić konieczność ich wprowadzenia, co podlega ocenie ekspertów oceniających raporty końcowe.

Więcej informacji dotyczących DMP znajduje się w linkach poniżej.

Dokumenty i informacje dodatkowe:

DORA

W 2018 r. NCN zostało sygnatariuszem San Francisco Declaration on Research Assessment (DORA). Sygnatariusze Deklaracji uważają, że ocenę jakości pracy naukowców należy przeprowadzić na podstawie kryteriów merytorycznych, a nie ilościowych. Badaczy powinno się oceniać przede wszystkim przez pryzmat oryginalności ich osiągnięć oraz wpływu na rozwój dziedziny, nie zaś wyłącznie z użyciem wskaźników bibliometrycznych, takich jak np. Impact Factor. Kryteria merytoryczne powinny być stosowane zarówno w procesie przyznawania środków na prace badawcze, jak i przy okazji decydowania o awansie naukowców.

Linki:

Tekst deklaracji: San Francisco Declaration on Research Assessment

Współpraca

Science Europe

Centrum brało czynny udział w pracach grup roboczych SE zmierzających do stworzenia konkretnych wytycznych w zakresie udostępniania danych naukowych lub publikacji. Efektem tych prac było stworzenie praktycznego przewodnika dotyczącego ujednolicenia międzynarodowych standardów zarządzania danymi badawczymi ‘Practical Guide to the International Alignment of Research Data Management’, którego zapisy zostały ujęte w nowym formularzu we wniosku grantowym tzw. Planie Zarządzania Danymi. Został on wprowadzony do 33. edycji konkursów, ogłoszonych 15 marca 2019 roku.

Linki:

Science Europe and Open Access

cOAlition S

We wrześniu 2018 roku Centrum wraz z dziesięcioma innymi europejskimi agencjami finansującymi naukę zawiązało porozumienie pod nazwą cOAlition S, którego głównym celem jest dążenie do pełnego, natychmiastowego i bezpłatnego dostępu do publikacji naukowych zawierających wyniki badań będących rezultatem realizacji projektów badawczych finansowanych przez te agencje (tzw. open access). Główne założenia cOAlition S zostały ujęte w Planie S.

Linki:

European Open Science Cloud (EOSC)

Celem inicjatywy EOSC jest utworzenie Europejskiej Chmury Otwartej Nauki, federacyjnego, otwartego i opartego na zaufaniu ekosystemu infrastruktur, usług, artefaktów badawczych, standardów, który umożliwi europejskim naukowcom udostępnianie artefaktów badawczych, a także korzystanie z szerokich zasobów danych i innych obiektów badawczych (np. oprogramowania) zgodnie z zasadami FAIR.

EOSC jest szerokim przedsięwzięciem, w jego realizację jest zaangażowana Komisja Europejska, rządy państw członkowskich i stowarzyszonych Unii Europejskiej, a także europejskie instytucje naukowo-badawcze, dostawcy usług, agencje finansujące badania.

EOSC jest realizowany m.in. w ramach Partnerstwa EOSC, którego stronami są Komisja Europejska i EOSC Association.

Działania realizowane przez NCN w ramach EOSC:

reprezentowanie Polski w EOSC Steering Board – eksperckiej grupie Komisji Europejskiej, której zadaniem jest zapewnianie doradztwa KE, a także stworzenie konwergencyjnych działań na rzecz otwartej nauki na poziomie krajowym;
pełnienie funkcji przedstawiciela krajowego (tzw. mandated organisation) w EOSC Association;
uczestnictwo w pracach dwóch grup roboczych EOSC Association: TF Researcher Engagement, TF Research Career, Credit and Recognition.

Linki: