Dr Karolina Ćwiek-Rogalska, laureatka Nagrody NCN 2023 w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce

Tytuł osiągnięcia naukowego: Wyznaczenie nowej kategorii kultur osadniczych (resettlement cultures) w badaniach nad kulturami obszarów post-przesiedleniowych, które kandydatka konsekwentnie rozwija w pracy naukowej.

Dr Karolina Ćwiek-Rogalska zajmuje się naukowo studiami nad pamięcią i studiami nad rzeczami oraz kulturą „Ziem Odzyskanych”. Przygląda się temu, jak proces ponownego zasiedlania terenów dawniej zamieszkiwanych przez społeczności niemieckie i niemieckojęzyczne wyglądał w powojennej Polsce i Czechosłowacji. Pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

– Analizuję, czy i w jaki sposób na wybranych terenach powstawały nowe społeczności, które nazywam kulturami osadniczymi. Sprawdzam, jak nowi mieszkańcy postępowali z rzeczami, które zostały po poprzednikach – mówi laureatka. Odpowiedzi szuka w archiwach, prowadzi obserwacje uczestniczące i zbiera wywiady. – Materialne pozostałości niemieckich kultur w Europie Środkowej traktuję jak duchy. Zmuszają one do interakcji z widmową obecnością poprzedników. Pomaga mi to zrozumieć motywacje i postępowanie nowych osadników – opowiada.

Naukowczyni jest laureatką grantu StG ERC w 2021 roku. Realizuje także projekt OPUS NCN.

Jak mówi, jej badania są o „splątaniu czasu”, czyli o tym, w jaki sposób przeszłość oddziałuje na teraźniejszość i przyszłość. W projekcie ERC i zaproponowała metodologię opartą na widmotologii, wywodzącej się z myśli Jacquesa Derridy. – Francuski filozof pokazuje, że jesteśmy właściwie skazani na dziedziczenie, to znaczy zawsze przychodzimy po kimś, czy chcemy czy nie chcemy, jesteśmy po prostu po kimś i to dziedziczenie stanowi o tym, jak będzie wyglądała nasza przyszłość – opowiada.

Badania nad kulturami osadniczymi prowadzone przez naukowczynię stanowią część globalnej debaty w studiach nad pamięcią i przesiedleniami. Laureatka była na stażach m.in. na Uniwersytecie w Cambridge, UCLA w Los Angeles i na Uniwersytecie Karola w Pradze.

Jest stypendystką Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, dawnego MNiSW, Fundacji Fulbrighta i Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. W ubiegłym roku otrzymała Nagrodę Naukową Tygodnika Polityka.

Dr hab. Łukasz Opaliński, laureat Nagrody NCN 2023 w obszarze nauk o życiu

Tytuł osiągnięcia naukowego: Multiwalentne oddziaływania pomiędzy receptorami fibroblastycznych czynników wzrostu a naturalnymi i zaprojektowanymi ligandami do zastosowań w badaniach naukowych i medycynie.

Prof. Łukasz Opaliński z Uniwersytetu Wrocławskiego jest biotechnologiem i biologiem molekularnym. Wraz z interdyscyplinarnym zespołem bada, w jaki sposób komórki zdrowe i nowotworowe przekazują sygnały i transportują makrocząsteczki, a uzyskaną wiedzę wykorzystuje do projektowania białek o potencjale terapeutycznym.

– W swoich badaniach staramy się zrozumieć, w jaki sposób nasze komórki wykorzystują receptory fibroblastycznych czynników wzrostu (Fibroblast Growth Factor Receptors, FGFR), jedne z ważniejszych receptorów powierzchni komórki, do komunikacji w zdrowiu i chorobie. Badamy w jaki sposób FGFR ulegają aktywacji oraz określamy znaczenie ułożenia przestrzennego FGFR na powierzchni komórki dla ich działania i endocytozy. Wykorzystujemy uzyskaną wiedzę do projektowania i wytwarzania białek rozpoznających FGFR, posiadających ściśle określone cechy, które mogą służyć jako wysoce wydajne nośniki leków w celowanych terapiach przeciwnowotworowych – opowiada naukowiec.

Naukowiec przekonuje, że biologia molekularna daje młodym naukowcom szerokie możliwości rozwoju. – Młodzi badacze mają możliwość wykorzystać wiedzę uzyskaną w ramach badań podstawowych i przełożyć ją na konkretne zastosowania i produkty, które mogą zmieniać ludzkie życie i poprawiać otaczające nas środowisko – mówi. Świetnymi przykładami są tutaj terapie genowe leczące do tej pory nieuleczalne choroby, celowane terapie przeciwnowotworowe o wysokiej skuteczności i niskich efektach ubocznych, mikroorganizmy degradujące plastik czy też niezwykle szybko opracowane, wysoko skuteczne szczepionki przeciw SARS-CoV-2.

Prof. Łukasz Opaliński doktorat uzyskał na Uniwersytecie w Groningen, staż podoktorski odbył na Uniwersytecie we Fryburgu. Kierował lub kieruje trzema grantami NCN i grantem First TEAM FNP. Jest laureatem programów Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej. Otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za znaczące osiągnięcia naukowe i stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców.

Dr hab. Katharina Boguslawski, laureatka Nagrody NCN 2023 w obszarze nauk ścisłych i technicznych

Tytuł osiągnięcia naukowego: Konstrukcja wiarygodnego i prostego w użyciu kwantowo-mechanicznego modelu związków chemicznych zawierających atomy aktynowców; Opracowanie i rozwój innowacyjnych metod badania struktur elektronowych i śledzenia reakcji chemicznych aktynowców w oparciu o teorię informacji kwantowej

Prof. Katharina Boguslawski jest chemiczką kwantową, w swoich badaniach łączy chemię, fizykę, matematykę i informatykę stosowaną. Skupia się na rozwoju nowatorskich metod obliczeniowych pozwalających na modelowanie właściwości cząsteczek chemicznych o dużych rozmiarach, bez konieczności robienia badań eksperymentalnych.

Pytana o wyzwania naukowe, z którymi mierzyła się w ostatnich miesiącach opowiada, że „osiągnęła etap, w którym wszystkie wysiłki jej grupy badawczej i współpracowników przyniosły owoce”. – Zbudowaliśmy od podstaw nową platformę oprogramowania, obejmującą wszystkie nasze modele teoretyczne i narzędzia, począwszy od 2015 roku. Osiągnęliśmy punkt, w którym możemy wreszcie zająć się większymi problemami z bardziej wydajnymi modelami i implementacjami. Wstępne wyniki są obiecujące – wyjaśnia.

Prof. Boguslawski jest laureatką Medalu Diraca. Realizuje grant StG ERC 2022 i SONATA BIS NCN. – NCN jest agencją, która zainwestowała w moją karierę naukową i umożliwiła mi rozwój zawodowy. Bez NCN nie byłabym tu, gdzie jestem dzisiaj – mówi.

Badaczka wróciła do Polski w 2015 roku, po 26 latach spędzonych zagranicą. Studia doktoranckie ukończyła na Politechnice Federalnej w Zurichu. Staż podoktorski odbyła na Politechnice Federalnej w Zurichu oraz McMaster University w Kanadzie. Obecnie pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest także członkinią Akademii Młodych Uczonych PAN.

Włącza się w inicjatywy służące wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce. Bierze udział m.in. w akcji AMU PAN pn. „Zostań badaczką”, której celem jest zachęcenie studentek i uczennic do pracy naukowej.