W 2021 roku Narodowe Centrum Nauki obchodziło 10-lecie działalności. Przez dekadę przyznaliśmy 23 tys. grantów, dzięki którym badaczki i badacze z całej Polski – w różnym wieku i na różnych etapach kariery – mogli rozpocząć realizację swoich projektów. Jubileusz świętowaliśmy we wrześniu. Miesiąc po miesiącu przypominamy najważniejsze wydarzenia z 2021 roku.
STYCZEŃ
Ogłosiliśmy konkurs Weave-UNISONO na międzynarodowe projekty badawcze o wyróżniającym się poziomie naukowym. Program opiera się na procedurze agencji wiodącej – Lead Agency Procedure (LAP), która polega na tym, że tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku. Program Weave powstał dzięki współpracy 12 europejskich instytucji finansujących badania naukowe i wsparciu stowarzyszenia Science Europe. Ma na celu uproszczenie procedur składania i wyboru projektów badawczych angażujących naukowców z dwóch lub trzech krajów/regionów europejskich. Pierwsze wyniki opublikowaliśmy we wrześniu dzięki współpracy ze szwajcarską Swiss National Science Foundation. Kolejne rozstrzygnięcia miały miejsce w grudniu. W tym przypadku rolę agencji wiodących pełniły czeska Grantová Agentura České Republiky (GAČR) oraz austriacka Fonds zur Förderung der wissenschaftlichen Forschung (FWF).
W „Nature” ukazał się artykuł opisujący badania naukowców z Polski, USA i Korei Południowej, którzy opracowali nowe nanomateriały koloidalne zdolne do lawinowej emisji fotonów. Jednym z autorów publikacji jest prof. Artur Bednarkiewicz z Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu. Polska część badań została sfinansowana w ramach konkursu OPUS 16.
LUTY
Laboratorium kwantowe, fot. Michał Parniak
Konsorcjum QuantERA II, koordynowane przez Narodowe Centrum Nauki, otrzymało grant w wysokości 15 mln EUR z programu Horyzont 2020. QuantERA jest europejską siecią zrzeszającą 39 agencji z 31 krajów, która przyznaje finansowanie międzynarodowym projektom w dziedzinie technologii kwantowych. W konkursie rozstrzygniętym przez sieć w grudniu, granty otrzymało aż 15 zespołów z udziałem naukowców z Polski.
Ogłosiliśmy wyniki dwunastej edycji konkursu MAESTRO oraz dziesiątej edycji konkursu SONATA BIS. Przyznane granty umożliwiają badaczom realizację pionierskich badań podstawowych oraz utworzenie nowych zespołów badawczych. Łączna wartość przyznanych środków w obu konkursach wyniosła ponad 215 mln zł.
MARZEC
Wspólnie z innymi europejskimi agencjami finansującymi badania ogłosiliśmy konkurs CHANSE Transformations: Social and cultural dynamics in the digital age. Collaboration of Humanities and Social Sciences in Europe to program realizowany przez 27 instytucji z 24 krajów. CHANSE finansuje międzynarodowe projekty badawcze i inspiruje współpracę między naukowcami a różnymi grupami interesariuszy, takimi jak m.in. decydenci, organizacje pozarządowe, prawodawcy, instytucje kultury. Pod koniec 2020 roku konsorcjum otrzymało grant w wysokości 10 mln EUR z Programu Ramowego UE Horyzont 2020. Koordynatorem CHANSE jest NCN. Wyniki konkursu Transformations: Social and cultural dynamics in the digital age będą znane w czerwcu 2022 roku.
Pięć zespołów badawczych z Polski znalazło się wśród laureatów konkursu organizowanego przez sieć M-ERA.NET 2 finansującej badania z obszaru nauk o materiałach oraz inżynierii materiałowej. Łącznie granty w wysokości 32,3 mln euro otrzymały 42 zespoły.
Towards a Better Understanding of Societal Responses to Climate Change to kolejny artykuł, który w tym roku ukazał się w „Nature”. Międzynarodowy zespół naukowców z udziałem polskich badaczy, przedstawił nowo opracowaną metodę dla badań nad tym, co nazywają „historią klimatu i społeczeństwa”. Zaprezentowane w artykule studia przypadków pokazują, że społeczeństwa często dostosowywały się i potrafiły przetrwać okresy wahania klimatu. Publikacja powstała przy udziale dwóch laureatów konkursów NCN – dra hab. Adama Izdebskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dra hab. Piotra Guzowskiego z Uniwersytetu w Białymstoku.
KWIECIEŃ
Naukowcy z Centrum Nowych Technologii UW przebadali ponad 15 mln związków chemicznych, które mogłyby hamować aktywność koronawirusa, skutkiem czego zidentyfikowano prawie 1000 takich potencjalnych inhibitorów. Wyniki badań, które mogą przyczynić się do szybszego stworzenia nowych leków na COVID19 zostały zrealizowane w ramach konkursu „Szybka ścieżka dostępu do funduszy na badania nad COVID-19” . Artykuł na ten temat opublikowano w „International Journal of Molecular Sciences”, a jego współautorką jest prof. Joanna Sułkowska, laureatka Nagrody NCN oraz konkursów OPUS 16 i SONATA BIS 2.
MAJ
Rozstrzygnęliśmy drugą edycję konkursu DAINA na projekty realizowane przez naukowców z Polski i Litwy oraz kolejne edycje naszych najpopularniejszych konkursów: OPUS 20 + LAP dla naukowców na wszystkich etapach kariery, SONATA 16 skierowanego do młodych badaczy oraz PRELUDIUM BIS na projekty realizowane przez doktorantów. Finansowanie o wartości niemal 668 mln zł otrzymało 638 projektów. Dzięki przyznanym przez NCN grantom, badacze mogą m.in. przyjrzeć się konsekwencjom, z jakimi przyszło nam się zmierzyć w związku z pandemią.
CZERWIEC
Konferencja Funduszy Norweskich, fot. Michał Łepecki
Zorganizowaliśmy konferencję promującą badania podstawowe finansowane z funduszy EOG i funduszy norweskich. W trakcie wydarzenia zostały zaprezentowane dotychczas nagrodzone projekty w konkursach GRIEG, IdeaLab oraz POLS. W czasie konferencji uczestnicy mieli również okazję przeprowadzić dyskusję na temat kwestii związanych z open access.
LIPIEC
Przygotowaliśmy sondaż dotyczący funkcjonowania kobiet i mężczyzn w nauce. Jego wyniki pozwolą opracować bardziej skuteczne formy wyrównywania szans obu płci w programach NCN oraz podjąć szerszą dyskusję na ten temat w polskim środowisku naukowym. Do udziału w sondażu zaproszeni byli wszyscy naukowcy, także ci, którzy nigdy nie brali udziału w konkursach NCN. Wyniki sondażu zostaną opublikowane w pierwszym kwartale 2022 roku.
Wraz z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju ogłosiliśmy konkurs ARTIQ na dofinansowanie projektów w celu utworzenia trzech Centrów Doskonałości w obszarze sztucznej inteligencji. W Centrach prowadzone będą badania podstawowe, przemysłowe, prace rozwojowe lub przedwdrożeniowe w dziedzinie AI. Na ten cel NCN i NCBR przeznaczyły łącznie 60 mln zł.
SIERPIEŃ
Z inicjatywy Ministerstwa Edukacji i Nauki nasz budżet został zwiększony o 30 mln złotych. Decyzją Rady NCN dodatkowa kwota przyznana w tym roku przez MEiN zasiliła m.in. budżet konkursu MINIATURA, którego wyniki ogłosiliśmy w grudniu.
Rozstrzygnęliśmy piątą edycję konkursu SONATINA. Naukowcy, którzy niedawno otrzymali stopień doktora, otrzymali prawie 34 mln zł na badania i staże w prestiżowych ośrodkach zagranicznych.
WRZESIEŃ
Jubileusz 10-lecia NCN - dzień drugi, fot. Michał Łepecki
NCN od 10 lat gra dla polskiej nauki, wspierając badaczy pracujących w ośrodkach naukowych w całej Polsce. Jubileusz Centrum świętowaliśmy wspólnie z przedstawicielami środowiska naukowego z Polski i zagranicy 9 i 10 września. Obchody rozpoczęliśmy od uroczystej gali w Teatrze im. Juliusza Słowackiego, a zakończyliśmy rozmowami o nauce w pandemii oraz otwartym dostępie do treści naukowych w Międzynarodowym Centrum Kultury.
Ruszył program POLONEZ BIS – wszechstronny program integrujący badania, staże w instytucjach pozaakademickich oraz szkolenia rozwijające kompetencje miękkie. W trzech konkursach zrekrutujemy 120 doświadczonych naukowców z całego świata. Przyjadą oni na 24 miesiące do Polski, aby prowadzić tu badania podstawowe w wybranych przez siebie instytucjach publicznych lub prywatnych. Pierwszy nabór wniosków trwał od połowy września do połowy grudnia, kolejne zaplanowane są na 2022 rok.
PAŹDZIERNIK
Uroczystość wręczenia Nagrody NCN, fot. Michał Łepecki
Wręczyliśmy Nagrodę NCN, która przyznawana jest w trzech kategoriach młodym badaczkom i badaczom, zatrudnionym w polskich ośrodkach naukowych. Dr Paweł L. Polkowski z Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał wyróżnienie w kategorii nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce. W dziedzinie nauk o życiu nagrodzony został dr hab. Sebastian Glatt z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Laureatem w kategorii nauki ścisłe i techniczne jest prof. Jonatan Gutman z Instytutu Matematycznego PAN. Uroczystość odbyła się 6 października, w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Statuetki i dyplomy odebrali także laureaci Nagrody NCN z 2020 roku: profesorowie Jakub Growiec i Wojciech Fendler oraz dr hab. Michał Tomza.
Rozpoczęliśmy cykl wykładów „Nauka w Centrum” realizowany wspólnie z Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ. Każdy z 6 laureatów Nagrody NCN 2020 i 2021 wygłosił prelekcję, w czasie której opowiedział więcej o swoich badaniach. Wszystkie spotkania są dostępne na kanale YouTube Centrum Kopernika.
Opublikowaliśmy instrukcję open access, która doprecyzowuje przyjęty jeszcze w 2020 roku dokument „Polityka NCN dotyczącą otwartego dostępu do publikacji”. Wspólnie z innymi europejskimi agencjami zrzeszonymi w organizacji Science Europe od lat angażujemy się w zapewnienie otwartego dostępu do danych naukowych oraz publikacji, które są efektem badań finansowanych ze środków publicznych, w celu umożliwienia ich bezpłatnego wykorzystania przez naukowców, przedsiębiorców i szerokie grono odbiorców.
Rozstrzygnęliśmy czwartą edycję konkursu BEETHOVEN CLASSIC na projekty z nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce realizowane przez badaczy z Polski i Niemiec. Była to ostatnia edycja konkursu BEETHOVEN. Program na polsko-niemieckie projekty badawcze we wszystkich dyscyplinach nauki został zastąpiony programem Weave.
Buk zwyczajny, fot. Julia i Stanisław Pagacz
LISTOPAD
Rozstrzygnęliśmy drugą edycję konkursu SHENG na polsko-chińskie projekty badawcze. Wsparcie otrzymało 18 projektów. Wnioskodawcy mieli szansę otrzymać środki na badania w obszarze nauk o życiu i w wybranych dyscyplinach nauk ścisłych i technicznych oraz nauk społecznych. Łączny budżet przyznanych grantów na polską część badań wyniósł prawie 28 mln zł.
Ogłosiliśmy listę rankingową dla konkursów OPUS i PRELUDIUM. Były to rekordowe edycje, w których przyznaliśmy prawie 900 grantów na łączną kwotę 636 mln złotych. Dzięki otrzymanemu finansowaniu, naukowcy będą mogli przeprowadzić np. badania nad aktywnością zawodową i społeczną kobiet czy też lepiej przyjrzeć się korzeniom naszej cywilizacji.
Magazyn „Science” napisał o badaniach dra hab. Michała Bogdziewicza z UAM realizowanych w ramach konkursu SONATA 15. Naukowiec poszukuje odpowiedzi na pytania dotyczące spektakularnych lat nasiennych drzew, tego jak się między sobą porozumiewają i jakie ma to znaczenie dla klimatu. Szczegóły projektu pt. „Rola dynamiki zasobów w kształtowaniu produkcji nasion u roślin, u których występują lata nasienne” dostępne są na stronie NCN.
Autorka grafiki: Ella Marushchenko
GRUDZIEŃ
Naukowcy z Wydziału Fizyki UW pod kierunkiem dra hab. Michała Tomzy i grupy doświadczalnej prof. Tobiasa Schaetza z Uniwersytetu we Fryburgu jako pierwsi zaobserwowali rezonanse Feshbacha pomiędzy pojedynczym jonem i ultrazimnymi atomami. Artykuł podsumowujący wyniki ich badań ukazał się w „Nature”. Publikacja została dodatkowo wyróżniona na okładce czasopisma.
Cztery zespoły z Polski triumfowały w programie sieci BiodivERsA i Water JPI. W konkursie BiodivRestore: Conservation and restoration of degraded ecosystems and their biodiversity, including a focus on aquatic systems finansowanie w wysokości ponad 21,4 miliona euro otrzymały łącznie 22 projekty.