– Choć żyjemy w rzeczywistości cyfrowej i erze podboju kosmosu, nauki o przeszłości człowieka są nadal potrzebne i ważne. Nagroda utwierdza mnie w przekonaniu, że moja praca ma wartość i odbiorców – mówi dr Paweł L. Polkowski, jeden z laureatów Nagrody NCN 2021.
Nagroda NCN przyznawana jest w trzech kategoriach młodym badaczkom i badaczom, zatrudnionym w polskich ośrodkach naukowych. Dr Paweł L. Polkowski jest archeologiem, pracuje w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu i w Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, otrzymał wyróżnienie w kategorii nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce. W dziedzinie nauk o życiu nagrodzony został dr hab. Sebastian Glatt z Małopolskiego Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Laureatem w kategorii nauki ścisłe i techniczne jest prof. Jonatan Gutman z Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk.
Uroczystość odbyła się 6 października, w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Statuetki i dyplomy odebrali także laureaci Nagrody NCN z 2020 roku: profesorowie Jakub Growiec i Wojciech Fendler oraz dr hab. Michał Tomza. Ze względu na sytuację pandemiczną uroczystość wręczenia nagród nie mogła wówczas się odbyć.
Sylwetki laureatów Nagrody 2020
Badania nad petroglifami
Dr Paweł L. Polkowski zajmuje się badaniem sztuki naskalnej Egiptu i Sudanu, i innych zagadnień związanych z ikonografią, krajobrazem i teorią w archeologii. Jest jednym z najbardziej kompetentnych badaczy północnoafrykańskiej sztuki naskalnej w skali światowej.
Od 2016 r. kieruje misją o nazwie The Petroglyph Unit of the Dakhleh Oasis Project, która bada petroglify w oazie Dachla w Egipcie. Od ponad roku jest też kierownikiem Dakhleh Oasis Project – projektu o ponad 40-letniej historii, który łączy szereg misji badawczych, studiujących różne aspekty tej oazy i egipskiej Pustyni Zachodniej.
Petroglify to m.in. przedstawienia figuralne wykonane na skałach i głazach przy użyciu technik takich, jak rycie czy „piketaż”. Były tworzone w oazie i na otaczającej ją Pustyni Zachodniej przez tysiące lat. Najważniejszym etapem badań dr. Polkowskiego jest – jak sam mówi – „próba wplatania sztuki naskalnej w szerszą narrację na temat przeszłego krajobrazu oazy”. – Moje studia pokazują, że w różnych epokach tworzenie sztuki naskalnej miało rozmaite funkcje i znaczenia. Zastanawiam się nad miejscem tej twórczości w procesie transmisji wiedzy o świecie, a także nad ontologicznym statusem sztuki naskalnej i przedstawianych w niej istot. Prowadzę też studia nad rytami naskalnymi z czasów faraońskich, z których wiele tworzyli ludzie podróżujący przez pustynię – wyjaśnia badacz.
Dr Polkowski jest laureatem trzech grantów NCN. Został również wyróżniony stypendium Urzędu Miasta Poznania dla młodych badaczy z poznańskiego środowiska naukowego w 2013 r. oraz stypendium dla wybitnych młodych naukowców, przyznanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na lata 2018-2020.
Przełomowe wyniki dotyczące układów dynamicznych
Prof. Jonatan Gutman zajmuje się teorią układów dynamicznych, w szczególności dynamiką topologiczną i teorią ergodyczną. Otrzymał nagrodę NCN za zbiór sześciu obszernych prac opublikowanych w latach 2019-2021, dotyczących problemów leżących na granicy teorii układów dynamicznych, teorii ergodycznej oraz klasycznej topologii. Wyniki jego badań, w szczególności dotyczące optymalnego szacowania wymiaru dla zanurzeń układów dynamicznych w kostki Hilberta oraz teorii struktur nilprzestrzeni, są uznawane za przełomowe. Jak napisano w zgłoszeniu do Nagrody – problemy, którymi się zajął „budziły aktywne zainteresowanie matematyków najwyższej światowej klasy, a ich rozwiązanie zasługuje na wielkie uznanie”.
Prof. Gutman jest związany w Instytutem Matematycznym PAN od 2010 roku. – Bardzo mocne środowisko matematyków pracujących w Polsce w dziedzinie układów dynamicznych było i jest dla mnie źródłem inspiracji – mówi. Studiował w Izraelskim Instytucie Technicznym Technion i w Stanfordzie. Doktorat obronił na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, a habilitację uzyskał w Instytucie Matematycznym PAN. Odbył liczne staże podoktorskie, w tym na Uniwersytetach w Cambridge i Oksfordzie. Jest laureatem m.in. dwóch grantów NCN.
– Przykładami układów dynamicznych są np. ruch kul na stole bilardowym, ruch cząsteczek gazu w pojemniku, czy ewolucja wartości akcji na giełdzie. Analiza układów w matematyce zależy w pierwszej kolejności od ich modelowania abstrakcyjnego. To wiąże się z zachowaniem pewnych informacji i odrzuceniem innych. Należy na przykład zdecydować, czy cząsteczka gazu będzie reprezentowana jako punkt, kula, czy bardziej złożona struktura. Odrzucenie niektórych informacji opisujących rzeczywisty świat, pozwala matematykom dostrzec ,,ogólny obraz'' i odkryć uniwersalne zasady – mówi o swoich badaniach.
Nagroda zespołowa
– W mojej grupie badawczej specjalizujemy się w badaniu trójwymiarowego kształtu białek i kwasów nukleinowych za pomocą mikroskopii krioelektronowej i krystalografii. Wyróżnienia, takie jak Nagroda NCN, otrzymuje się indywidualnie, ale pracuje na nie cały zespół – mówi dr hab. Sebastian Glatt. Zgłaszający go do nagrody wskazali aż cztery główne osiągnięcia: ustalenie struktury przestrzennej i mechanizmu działania kompleksu białkowego Elongator, opisanie mechanizmu modyfikacji tRNA przez kompleks elongatora, strukturalną i funkcjonalną charakterystykę eukariotycznych kompleksów modyfikujących tRNA, określenie struktury i funkcji składników kompleksu elongatora, a także powiązanie ich mutacji z powstawaniem zaburzeń neurorozwojowych i neurodegeneracyjnych.
Dr hab. Sebastian Glatt ukończył studia i obronił doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim. Prowadził badania w Europejskim Laboratorium Biologii Molekularnej w Heidelbergu. Od 2015 pracuje w MCB UJ, kieruje także zespołem laboratoryjnym Cryo-EM przy Krajowym Centrum Kriomikroskopii Elektronowej. Zainicjował bardzo owocną współpracę z naukowcami z innych ośrodków w Polsce, Niemczech, Francji, Belgii, Szwajcarii i Australii.
Jest laureatem wielu grantów, w tym ERC Consolidator Grant, EMBO Installation Grant, dwóch grantów NCN oraz grantów First Team i TEAM-TECH Core Facility FNP. Wyniki jego badań publikowane były m.in. w Nature Communications, Nature Structural Molecular Biology, Genes & Dev, Nature and Cell.
Kandydatów do Nagrody NCN mogło zgłaszać w tym roku ponad 600 naukowców. Mogli oni wskazać badaczki i badaczy urodzonych nie wcześniej niż w 1980 roku. Zgłoszonych zostało 71 kandydatek i kandydatów. Laureaci otrzymają nagrody w wysokości 50 tysięcy złotych.
Wykłady z Copernicus Center
Laureaci nagrody NCN 2020 i 2021 wkrótce wygłoszą wykłady skierowane do szerokiej publiczności. Będą one organizowane przez Narodowe Centrum Nauki we współpracy z Copernicus Center i dostępne na kanale: https://www.youtube.com/user/CopernicusCenter. Pierwszy wykład zaplanowany jest na 20 października, kolejne prelekcje będą odbywały się w listopadzie i grudniu.
Patronat nad uroczystością wręczenia nagrody objęły Nauka w Polsce PAP i Forum Akademickie.
