W dniach 16-18 stycznia 2018 r. w Jaroszowicach k/Wadowic odbyło się spotkanie Rady Narodowego Centrum Nauki. Wyjazdowe posiedzenie Rady odbywa się co 2 lata i ma na celu omówienie w szerszym gronie kluczowych i strategicznych zagadnień związanych z działalnością Centrum. W posiedzeniu wzięli udział obecni i byli członkowie Rady, kierownictwo NCN oraz zaproszeni goście. Obrady zaszczycił swoją obecnością Jarosław Gowin, wicepremier i minister nauki i szkolnictwa wyższego, jak również prof. Maciej Żylicz prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, prof. Maciej Chorowski dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, prof. Michał Karoński przewodniczący Rady NCN w latach 2010-2016 oraz przedstawiciele Komitetu Polityki Naukowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: prof. Janusz Bujnicki, prof. Jerzy Szwed i prof. A. Jajszczyk – pierwszy dyrektor NCN.
Posiedzenie zostało podzielone na trzy części. Pierwsza część poświęcona była strategicznym działaniom Narodowego Centrum Nauki, część druga bieżącym zadaniom Rady NCN, natomiast obrady w części trzeciej odbyły się z udziałem Premiera Jarosława Gowina i dotyczyły podsumowania przeprowadzonych dyskusji oraz omówieniu głównych kierunków działania NCN w 2018 r. i na kolejne lata.
Dyskusje w pierwszej części posiedzenia przebiegały w ramach sześciu sesji tematycznych: Sesja 1. Uproszczenie systemu grantowego NCN, Sesja 2. Regulacje prawne wpływające na działalność NCN, Sesja 3. Oferta grantowa NCN, Sesja 4. Efekty działalności NCN, Sesja 5. Eksperci NCN, Sesja 6. Dalsze umiędzynarodowienie działalności NCN.
W trakcie pierwszej sesji tematycznej prowadzonej przez prof. Krzysztofa Jóźwiaka i prof. Martę Miączyńską, uczestnicy omówili propozycje uproszczenia procedur dotyczących składania i oceny wniosków oraz realizacji grantów finansowanych przez Centrum. Rozmawiano m.in. o możliwości ujednolicenia warunków realizacji wszystkich trwających projektów i wprowadzenia regulacji ułatwiających grantobiorcom podejmowanie decyzji oraz wprowadzenie zmian merytorycznych bez konieczności uzyskiwania zgody NCN. Poruszono kwestie dotyczące obowiązujących procedur związanych z realizacją grantów, w tym dotyczących kwalifikowalności kosztów, sprawozdawczości, sposobu zarządzania budżetem wynagrodzeń i stypendiów naukowych, a także zasad finansowania ze środków NCN zatrudnień kierowników projektów, osób na stanowiskach post-doc oraz studentów i doktorantów. Dużo uwagi poświęcono również omówieniu procedur związanych ze składaniem i oceną wniosków, w tym z wymaganymi przez Centrum wersjami językowymi opisów projektów badawczych, zasadami przeprowadzania oceny formalnej, opisami arkuszy ocen w poszczególnych kryteriach, jak również z treścią i formą przedstawiania wnioskodawcom uzasadnień oceny końcowej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska naukowego, uzgodniono, że Rada oraz Biuro NCN podejmie skuteczne działania na rzecz wprowadzenia usprawnień w procesie ubiegania się o granty oraz ich realizacji.
Podczas drugiej sesji prowadzonej przez prof. Krzysztofa Nowaka dyskutowano na temat uwarunkowań prawnych, które determinują działalność NCN. Zwrócono uwagę, że przepisy wynikające m.in. z ustawy o NCN, ustawy o zasadach finansowania nauki oraz z ustawy o finansach publicznych, mają wiążące znaczenie w konstruowaniu obowiązujących regulacji. Ze względu na planowaną reformę szkolnictwa wyższego i nauki, zaapelowano o wstrzymanie się z wszelkimi próbami zmian przepisów prawnych. Uzgodniono, że Biuro NCN podejmie działania w kierunku stworzenia jednoznacznych wytycznych dotyczących interpretacji obowiązujących przepisów.
Sesja dotycząca oferty grantowej NCN była prowadzona przez prof. Grzegorza Karcha. Zastanawiano się nad tym, czy oferta NCN w optymalny sposób wspiera badaczy na różnych etapach ich kariery naukowej. Przeanalizowano wszystkie typy programów grantowych (krajowych i międzynarodowych), pod kątem ich zasadności i celowości oraz kosztów przeprowadzania. W dyskusji zwrócono uwagę na potrzebę stworzenia mechanizmu finansowania badań interdyscyplinarnych poprzez umożliwienie tworzenia dużych konsorcjów naukowych w ramach najbardziej prestiżowych konkursów Centrum. Uzgodniono, że Rada będzie kontynuowała dyskusję w tym zakresie, a wszelkie decyzje dotyczące zmiany aktualnej oferty grantowej NCN zostaną podjęte po wnikliwej analizie konkursów i efektów uzyskanych w trakcie realizacji badań finansowanych przez NCN.
Podczas sesji poświęconej efektom działalności NCN prowadzonej przez prof. Jana Kotwicę, przedstawiono m.in. potrzebę przeprowadzenia ewaluacji poprawy jakości publikacyjnej polskich naukowców otrzymujących granty NCN oraz ewaluacji rozpoznawalności polskiej nauki i polskich naukowców, którzy otrzymali wsparcie finansowe dzięki NCN. Zwrócono uwagę na konieczność dokonania analizy wpływu NCN na politykę grantową i naukową polskich uczelni. Zdaniem uczestników dyskusji, bardzo przydatna byłaby również ewaluacja oceny działalności Centrum, w tym zarządzania instytucją oraz analiza pracy Koordynatorów Dyscyplin i prowadzonej przez nich działalności dydaktycznej związanej z rozpowszechnianiem informacji na temat konkursów przeprowadzanych przez Centrum. Nawiązując do dyskusji dotyczącej oferty grantowej, wyrażono potrzebę przyjrzenia się wynikom publikacyjnym finansowanych projektów, tak aby na tej podstawie wyciągnąć wnioski do przyszłych działań związanych z modyfikacją istniejących programów grantowych.
Dyskusja na temat dalszego umiędzynarodowienia działalności NCN moderowana była przez prof. Marka Żukowskiego w ramach szóstej sesji tematycznej. W jej trakcie poruszano przede wszystkim kwestie dotyczące rozszerzania międzynarodowej aktywności Centrum zarówno poprzez programy bilateralne, jak i inicjatywy organizowane we współpracy wielostronnej. Zwrócono uwagę na potrzebę ustalenia priorytetów w zakresie włączania się NCN w konkursy międzynarodowe, biorąc pod uwagę aktualne zasoby osobowe Centrum oraz ograniczone wyniki w postaci liczby finansowanych projektów. Omówiono procedury oceny w konkursach bilateralnych, w kontekście trudności w negocjowaniu pomiędzy dwoma agencjami jednolitych zasad oraz terminów przeprowadzania konkursów, na co wpływają regulacje krajowe i inne ograniczenia prawne. Zwrócono uwagę na konieczność rozważenia zastosowania w NCN tzw. Lead Agency Procedure, wypracowanej przez szereg agencji europejskich, która pozwoli na procedowanie wniosków o finansowanie badań we współpracy dwustronnej w ramach standardowych procedur stosowanych przez poszczególne agencje. Dużo uwagi w dyskusji poświęcono również kwestii umiędzynarodowienia Zespołów Ekspertów, w tym włączenia obcokrajowców w proces oceny wniosków już na pierwszym jego etapie. Zdaniem uczestników możliwość zaangażowania zagranicznych ekspertów to przede wszystkim poszerzenie bazy eksperckiej NCN i zapewnienie bardziej wnikliwej oceny w trybie peer rewiew. Na podstawie przeprowadzonej dyskusji, Rada zaproponowała, aby skrócony opis projektu badawczego był przygotowywany w języku angielskim, co umożliwi umiędzynarodowienie oceny oraz ułatwi składanie wniosków przez obcokrajowców.
W trakcie drugiej części posiedzenia Rada zajęła się bieżącymi sprawami związanymi z jej działalnością. Na początku obrad, uchwałą nr 1/2018 Rada przyjęła zasady przeprowadzenia trzeciej edycji konkursu TANGO – wspólnego przedsięwzięcia Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowego Centrum Nauki. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, konkurs TANGO 3 na wsparcie praktycznego wykorzystania wyników badań podstawowych został zmodyfikowany i w wyniku wspólnych decyzji obu agencji, będzie przeprowadzany w sposób ciągły za pośrednictwem systemu OSF w edycjach rocznych. Konkurs będzie skierowany do kierowników projektów badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w ramach konkursów: OPUS, PRELUDIUM, SONATINA, SONATA, SONATA BIS, HARMONIA, MAESTRO, SYMFONIA, POLONEZ, którzy zainteresowani są komercjalizacją wyników uzyskanych w trakcie prowadzonych badań. Ogłoszenie konkursu zaplanowano w pierwszym kwartale 2018 r.
W dalszej części posiedzenia uchwałą nr 2/2018 Rada ustaliła wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację projektów badawczych w ramach konkursów OPUS 14 i PRELUDIUM 14, które zostały ogłoszone przez Centrum 15 września 2017 r. Decyzją Rady, budżet konkursu OPUS 14 został zwiększony o 50 mln zł, w rezultacie czego na finansowanie badań zostanie przeznaczonych łącznie 350 mln zł, z czego 52 mln zł w naukach humanistycznych, społecznych i o sztuce, 154 mln zł w naukach ścisłych i technicznych oraz 144 mln zł w naukach o życiu. W ramach budżetu konkursu PRELUDIUM 14, ustalonego przez Radę w wysokości 30 mln zł, nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce otrzymają 10 mln zł, nauki ścisłe i techniczne – 14 mln zł, a nauki o życiu – 16 mln zł. Rada uchwałą nr 3/2018 wybrała również członków Zespołów Ekspertów odpowiedzialnych za ocenę wniosków w tych konkursach. Do oceny konkursów OPUS 14 i PRELUDIUM 14 zostaną zaangażowane łącznie 32 Zespoły Ekspertów.
Po kilkumiesięcznych dyskusjach dotyczących warunków przeprowadzania kolejnej edycji konkursu MINIATURA, uchwałą nr 4/2018 określono warunki oraz regulamin konkursu MINIATURA 2 na działania naukowe. Członkowie Rady zwrócili uwagę, że podstawowym celem programu MINIATURA jest finansowe wsparcie aktywności naukowej służącej przygotowaniu przyszłego projektu badawczego. Uzgodniono, że w ramach konkursu MINIATURA 2 badacze ze stopniem naukowym doktora będą mogli starać się o finansowanie badań wstępnych, badań pilotażowych, kwerend, staży naukowych, wyjazdów konferencyjnych, wyjazdów badawczych albo konsultacyjnych. Biorąc pod uwagę przebieg pierwszej edycji tego konkursu, Rada zdecydowała, że nakład finansowy MINIATURY 2 będzie wynosić 20 mln zł. Ogłoszenie konkursu zaplanowano w kwietniu br.
W dalszej części obrad, Rada poparła udział Narodowego Centrum Nauki w konsorcjum składającym wniosek do Komisji Europejskiej o dofinansowania programu ERA-NET Cofund w ramach międzynarodowej inicjatywy JPND (EU Joint Programme – Neurodegenerative Disease Research) wspierającej badania naukowe nad chorobami neurozwyrodnieniowymi. Uchwałą nr 6/2018 członkowie Rady ocenili raporty końcowe z realizacji projektów badawczych pochodzących z konkursów Narodowego Centrum Nauki oraz uchwałą nr 7/2018 wyrazili opinię na temat raportów końcowych z wykonania projektów badawczych pochodzących z konkursów przekazanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego do realizacji w Narodowym Centrum Nauki.
Trzecia część posiedzenia z udziałem Wicepremiera Jarosława Gowina, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego to podsumowanie odbytych dyskusji, wymiana opinii na temat roli NCN w systemie finansowania nauki oraz głównych kierunków działania instytucji w najbliższych latach. Dyskutowano również o zmianach w nauce i szkolnictwie wyższym w związku z planowaną reformą w tym zakresie. Premier Jarosław Gowin przedstawił główne założenia ustawy 2.0, podkreślił znaczenie NCN w podnoszeniu poziomu badań realizowanych w Polsce i przekazał wyrazy uznania dla prowadzonej w Centrum działalności. Dyrektor NCN prof. Zbigniew Błocki w swoim wystąpieniu przekazał informacje na temat planowanych do wprowadzenia przez NCN usprawnień zarówno w procesie ubiegania się o granty na badania, jak i w ich realizacji. Działania podejmowane przez Centrum to efekt spotkania przedstawicieli środowiska naukowego i NCN-u nad usprawnieniem współpracy między Centrum a naukowcami. Przekazanie większej swobody w zarządzaniu realizacją projektu i możliwość dynamicznego dopasowania jego zakresu do zmieniających się okoliczności; zarówno naukowych, jak i administracyjnych, to wyjście naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom polskich naukowców. Rozmawiano również o priorytetach w działaniach Rady NCN oraz o głównych celach w kształtowaniu polityki naukowej Centrum. Zdaniem prof. Janusza Janeczka Przewodniczącego Rady, Centrum w swojej działalności powinno umacniać kierowanie się zasadą najwyższej jakości badań, wspierać umiędzynarodowienia badań prowadzonych przez polskich naukowców poprzez odejście od nadmiernej lokalności i przyczynkowości, kształtować kulturę grantową w mniejszych ośrodkach badawczych, a przede wszystkich utrzymywać dążenie do najwyższych standardów etycznych i przejrzystości postępowania.
