Dr hab. Katarzyna Piwosz z Morskiego Instytutu Rybackiego (Państwowy Instytut Badawczy) wspólnie z partnerami z Niemiec i Czech przeprowadzi badania nad zbiorowiskami bakteryjnymi w kontekście obiegu węgla. Na ich realizację otrzyma niemal 2 mln zł.

Projekt pt. Eutrofizacja vs bakterie photoheterotroficzne: zmiany w udziale aerobowych, anoksygenowych bakterii fotoheterotroficznych w dynamice zbiorowisk bakteryjnych i obiegu węgla w zależności od stanu troficznego środowiska zostanie przeprowadzony wspólnie z naukowcami z Instytutu Mikrobiologii Czeskiej Akademii Nauk oraz niemieckiego Instytutu Ekologii i Rybactwa Wód Śródlądowych (Leibniz-Gemeinschaft). Badacze zamierzają zrozumieć, jak eutrofizacja, czyli przeżyźnienie, spowodowane nadmiernym nawożeniem w wyniku działalności ludzkiej, wpływa na zbiorowiska aerobowych anoxygenicznych bakterii fototroficznych (AAP), a w konsekwencji na cały cykl węglowy w środowiskach wodnych. Dzięki temu możliwe będzie zdobycie wiedzy o tym, jak chronić cenne zbiorniki wodne przed szkodliwymi konsekwencjami działań człowieka. Bakterie AAP są nazywane hybrydowymi silnikami mikroświata, ponieważ mogą czerpać energię ze światła słonecznego, dzięki biologicznym „panelom słonecznym”, w które są wyposażone. Dzięki temu odgrywają istotną rolę w pętli mikrobiologicznej - kluczowym procesie recyklingu, który zapewnia przepływ energii i składników odżywczych w górę łańcucha pokarmowego. Zbadanie, w jaki sposób przeżyźnienie, spowodowane spływami z rolnictwa i ścieków, wpływa na zbiorowiska bakterii AAP, ma ogromne znaczenie dla zdrowia środowisk wodnych całej planety.

Listy rankingowe Weave-UNISONO

Lista rankingowa nr 12/2024 (pdf)

Wniosek był oceniany przez czeską agencję GAČR (Czech Science Foundation), a Narodowe Centrum Nauki oraz DFG (German Research Foundation) zaakceptowały wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave.

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

W dniach 20-25 maja w Krakowie i online odbędzie się Copernicus Festival. W tym roku hasłem przewodnim wydarzenia jest „Tajemnica”. NCN jest jednym z partnerów tego przedsięwzięcia, a nasi laureaci wystąpią w dyskusjach festiwalowych.

Celem Festiwalu Copernicus jest popularyzacja nauki i wyjaśnianie jej wpływu na życie społeczne. Festiwal, skierowany do szerokiej publiczności, współtworzą Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Centrum Kopernika, Fundacja Tygodnika Powszechnego oraz wydawca „Tygodnika Powszechnego”. Wydarzenie odbywa się od 2014 roku, a hasłem przewodnim tegorocznej inicjatywy jest „Tajemnica”.

Laureaci grantów NCN wystąpią w trakcie wszystkich dni festiwalowych. W paśmie „Rozmowa”, które powstało we współpracy z NCN, będzie można posłuchać następujących prelekcji:

20 maja: Marcin Nowotny, Odkrywanie sekretów DNA

21 maja: Iwona Sobkowiak-Tabaka, Życie w epoce kamienia

22 maja: Marek Abramowicz, Fizyka, matematyka, transcendencja

23 maja: Roman Cieślak, Umysł straumatyzowany,

24 maja: Małgorzata Arlet, Czy warto było zejść z drzewa? Życie codzienne małp

25 maja: Jacek Tabor, Jak się robi sztuczną inteligencję?

Wszystkie spotkania rozpoczynają się o 16.00. Festiwal odbywa się w Muzeum Inżynierii i Techniki przy ul. Wawrzyńca 15 w Krakowie i online. Wstęp wolny. Transmisję można będzie śledzić na kanale You Tube Copernicus.

O NCN w „Tygodniku Powszechnym”

W dodatku do najnowszego numeru „Tygodnika Powszechnego”, poświęconym Copernicus Festival, zaprezentowano również działalność NCN. Anna Korzekwa-Józefowicz zapytała troje naukowców związanych z Centrum o „tajemnice” ich badań.

Co chcą wiedzieć sami naukowcy?

Prof. Agata Starosta wraz z zespołem, archiwum prywatne – Chciałbym wiedzieć, czy za swojego życia jeszcze zobaczę działający, użyteczny komputer kwantowy – mówi prof. Konrad Banaszek z Uniwersytetu Warszawskiego, ekspert w tej dziedzinie i koordynator programu QuantERA. – Jestem w stanie sobie wyobrazić każdy scenariusz – od spektakularnego sukcesu po porzucenie badań. Za obiecujące uważa inne obszary technologii kwantowych – jak łączność, sensory, zegary optyczne.

– Tajemnicą, której wyjaśnienia szukamy, jest to, jak mikroorganizmy w Antarktyce potrafią żyć w środowisku, w którym brakuje łatwo dostępnych źródeł energii – mówi prof. Agata Starosta z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Jej zespół bada, jak bakterie przystosowały się do życia w ekstremalnych warunkach. – W obliczu zmian klimatycznych część tej wiedzy może bezpowrotnie przepaść – zaznacza. – Wciąż nie wiemy, jak aktywność mózgu przekłada się na to, co czujemy i myślimy – mówi prof. Łukasz Okruszek z Instytutu Psychologii PAN. – Nie da się zrozumieć działania mózgu bez uwzględnienia świata relacji międzyludzkich. W jego badaniach szczególne znaczenie mają więzi społeczne – także w kontekście „epidemii samotności”, która staje się jednym z największych wyzwań zdrowotnych XXI wieku.

Prof. Agata Starosta i prof. Łukasz Okruszek to naukowcy z generacji, której kariera rozwijała się pod „parasolem” NCN. Badaczka podkreśla, że finansowanie z NCN daje samodzielność, swobodę w doborze tematów i możliwość prowadzenia badań na światowym poziomie. Pełny tekst na stronie „Tygodnika Powszechnego”.

Kierunki rozwoju nauki, wpływ sztucznej inteligencji na sposób prowadzenia badań, umiędzynarodowienie nauki, mobilność, współpraca międzyjednostkowa i międzynarodowa to tematy, które poruszyły podkarpackie środowisko naukowe 12 i 13 maja. W Rzeszowie zakończyły się jedenaste Dni Narodowego Centrum Nauki.

Prof. Krzysztof Jóźwiak, prof. Adam Reich, Prof. Jolanta Szempruch podczas konferencji prasowej otwierającej Dni NCN 2025 w Rzeszowie Dni NCN co roku odbywają się w innym ośrodku akademickim. To święto nauki pełne inspirujących spotkań, ciekawych wykładów, gorących dyskusji oraz szkoleń i warsztatów podnoszących kompetencje badaczy w ubieganiu się o finansowanie swoich badań. Tym razem o tym, dlaczego badania podstawowe są ważne i jak pomagają nam radzić sobie z wyzwaniami współczesnego świata rozmawialiśmy z naukowczyniami i naukowcami z Rzeszowa, przedstawicielami władz regionu, samorządowych, a także pracownikami jednostek naukowych na co dzień zajmujących się zarządzaniem projektami od strony administracyjnej, a także odpowiadających za zarządzanie danymi badawczymi.

Dni NCN otworzył Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego prof. Adam Reich jako współorganizator i gospodarz wydarzenia. W swoim przemówieniu podkreślił znaczenie Dni NCN jako platformy do wymiany doświadczeń między naukowcami i instytucjami finansującymi badania. Zwrócił uwagę na kluczową rolę badań naukowych w procesie dydaktycznym oraz zaznaczył, że dziś nauka nie może być zamknięta w murach, lecz musi być interdyscyplinarna i międzynarodowa. Do uczestników Dni NCN swoje słowa skierował także minister nauki Marcin Kulasek, podkreślając rolę Narodowego Centrum Nauki we wzmacnianiu pozycji polskiej nauki na świecie. List Ministra odczytała dr Kinga Kurowska-Wilczyńska, zastępczyni dyrektora Departamentu Nauki w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

 – Badania podstawowe są esencją nauki. Z badań fundamentalnych biorą się wszystkie odkrycia, które są później podstawą innowacji i zmian społecznych, funkcjonowania kraju i świata, wpływając na kształt naszej przyszłości – podkreślił prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN podczas otwarcia Dni NCN.

Sztuczna inteligencja w nauce

W programie Dni NCN nie zabrakło dyskusji o roli nowych technologii w rozwoju badań naukowych. Pierwszy blok tematyczny Dni NCN był poświęcony wykorzystaniu sztucznej inteligencji w nauce oraz refleksji o tym, w jaki sposób AI zmienia sposób prowadzenia badań. Wykład wprowadzający do panelu pt. Sztuczna inteligencja dla nauki: Czy nowe technologie przybliżają nas do prawdy? wygłosiła prof. Katarzyna Budzyńska z Politechniki Warszawskiej.

Panel dyskusyjny: Sztuczna inteligencja w nauce Uczestnicy panelu wspólnie omawiali sposoby, w jakie już wykorzystywana jest sztuczna inteligencja przy prowadzeniu badań naukowych, jakie szanse i zagrożenia związane z jej wykorzystaniem AI w nauce już są widoczne oraz jakie mogą być w przyszłości.

Prof. Anna Gambin z Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Rady NCN, podkreśliła znaczenie ilości i jakości danych wejściowych w pracy ze sztuczną inteligencją – w analizie dużych zbiorów danych AI działa nieźle i może być istotnym wsparciem procesów, ale nie sprawdza się przy analizie przypadków występujących incydentalnie, np. w przypadku wsparcia diagnostyki chorób rzadkich. Prof. Krzysztof Okarma z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, członek Rady NCN i przedstawiciel nauk technicznych, mówił o modelach językowych w kontekście ich zastosowań przemysłowych, kładąc nacisk na ich wyjaśnialność: użytkownicy AI chcieliby rozumieć, jak działa algorytm, skąd bierze dane, aby mieć jasność co do sposobu generowania wyników przez sieć neuronową. Dr hab. Jan Bazan, prof. UR z Uniwersytetu Rzeszowskiego zwrócił uwagę na kontekst prawny wykorzystania AI w pracy naukowej, natomiast prof. Katarzyna Budzyńska podkreśliła konieczność wypracowania norm etycznych oraz zasad metodologicznych w tym kontekście. Dyskusję moderował prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN.

Umiędzynarodowienie nauki i otwarte dane badawcze

W drugim bloku tematycznym skupiliśmy się na kwestii umiędzynarodowienia nauki oraz otwartości danych badawczych. W wykładzie wprowadzającym do panelu dr hab. Anna Siewierska z Uniwersytetu Rzeszowskiego mówiła o tym, czym jest międzynarodowość w nauce, jakie są cele jej umiędzynarodowienia oraz jak kontekst kulturowy, dyscyplinarny oraz polityczno-ideologiczny wpływają na podejście do międzynarodowości.

Dr hab. Anna Siewierska, prof UR, prof. Tomasz Dietl W rolę moderatorki panelu dyskusyjnego wcieliła się prof. Małgorzata Kossowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dyskusja skupiła się na potrzebie budowania długofalowych strategii internacjonalizacji i wspierania otwartości nauki. Prof. Tomasz Dietl z Instytutu Fizyki PAN, przewodniczący Rady NCN, podkreślił, że internacjonalizacja badań zwiększa ich jakość i widoczność, zwrócił także uwagę na konieczność aktywnego udziału polskich naukowców w programach europejskich. Prof. Jarosław Sęp z Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza dołączył do dyskusji spostrzeżenia z poziomu zarządczego jednostki naukowej, podkreślając znaczenie tworzenia instytucjonalnych mechanizmów wspierających współpracę międzynarodową, m.in. biur obsługi projektów. Prof. Przemysław Marciniak z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (również członek Rady NCN) zaznaczył, że umiędzynarodowienie nauki nie powinno polegać tylko na wyjazdach naukowców za granicę, ale też na przyciąganiu zagranicznych badaczy do Polski. Dr Aneta Pazik-Aybar z zespołu ds. otwartej nauki NCN mówiła o roli Centrum w promowaniu otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych, zwracając uwagę na wyzwania związane z implementacją polityk otwartej nauki w praktyce badawczej w Polsce.

Paneliści zgodzili się, że kluczem do zwiększenia poziomu umiędzynarodowienia polskiej nauki jest nie tylko infrastruktura badawcza, ale przede wszystkim inwestycja w mobilność badaczy, kompetencje umożliwiające im skuteczne podejmowanie współpracy z badaczami z zagranicy oraz partnerstwa międzynarodowe. Zwracano również uwagę na rolę otwartego dostępu do danych oraz ich transparentności jako podstawy zaufania i postępu w nauce.

Granty na badania od NCN – procedury i podpowiedzi

12 maja w ramach Dni NCN odbyło się również otwarte spotkanie z Radą Narodowego Centrum Nauki zatytułowane „Granty NCN – fakty i mity”, poświęcone procesowi ubiegania się o granty NCN, a także najczęstszym wątpliwościom i problemom zgłaszanym przez badaczy pracujących w Polsce. Spotkanie odbyło się w formule panelu dyskusyjnego z udziałem członków Rady NCN. Głos zabrali profesorowie Bogumił Szady, Mariola Łaguna, Piotr Skarżyński oraz Renata Ciereszko. Podkarpackie środowisko naukowe reprezentowali prof. Monika Stompor-Gorący oraz dr hab. Tomasz Piechowiak z Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Panel dyskusyjny: Granty NCN - fakty i mity Paneliści zmierzyli się z pytaniami o to, co jest najistotniejsze w przygotowaniu wniosku, jak przeciwdziałać zniechęceniu po jednym lub kilku niepowodzeniach czy też jakie zmiany proceduralne w kontekście realizacji projektów NCN są oczekiwane przez środowisko.

Prof. Bogumił Szady z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, który jest jednocześnie przewodniczącym komisji ds. regulaminów i procedur Rady NCN podkreślił, że w procesie przygotowania wniosku najbardziej efektywna praca zespołowa: – Pisanie projektów samemu, indywidualnie, to jeden z dużych błędów. Projekt powinno się pisać przynajmniej w konsultacji, a najlepiej zespołowo – także z osobami z innych ośrodków.

Podkreślił również, że samo pisanie wniosku może być intelektualną przygodą, która rozwija warsztat badacza, niezależnie od wyniku konkursu. – Moje doświadczenie pokazuje, że samo pisanie, formułowanie projektu, współpraca nad tezami, pomysłami, szukanie literatury – to już jest przygoda intelektualna, którą warto podjąć, nawet w przypadku porażki. Dodał także,  że z dobrego projektu powinny powstawać artykuły – nawet z tego, który nie uzyskał finansowania.

Prof. Mariola Łaguna, również z KUL, podkreśliła, że sygnalizowana często przez naukowców bariera powstrzymująca ich przed ubieganiem się o granty – negatywne komentarze ze strony kolegów z kraju – nie ma uzasadnienia w przypadku konkursów NCN.  – Wnioski oceniają głównie eksperci zagraniczni (…) To okazja, by z naszym dorobkiem zapoznały się osoby pracujące gdzieś na świecie w podobnej dziedzinie, szansa na promocję własnego dorobku i działań – podkreśliła. Zachęcała także do wczesnego rozpoczynania przygody z grantami, już na poziomie doktoratu. Prof. Monika Stompor-Gorący podkreśliła, że aktywizowanie młodych badaczy jest kluczowym elementem wsparcia dla nauki. – Miałam to szczęście, że od początku byłam wychowana w kulturze grantowej, dołączając do zespołu, którego prace były finansowane przez NCN niemal od początku jego istnienia – podkreśliła. Dodała, że ogromne znaczenie dla szerzenia kultury grantowej mają mentorzy i laureaci grantów, którzy realizując swoje projekty, powinni włączać w nie młode osoby – stypendystów czy doktorantów.

Prof. Piotr Skarżyński z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu zaakcentował potrzebę planowania kariery naukowej z uwzględnieniem możliwych niepowodzeń: – Dobrze jest uczyć się na swoich błędach, ale prawdziwym złotem jest uczenie się na błędach obcych. Często rozmawiam z osobami, które składały wnioski i poniosły porażkę, by dowiedzieć się, co poszło nie tak – zaznaczył. Podkreślił także wagę pracy zespołowej. – Warto mieć dodatkową parę oczu, która spojrzy na nasz wniosek i go przejrzy. Warto pisać wniosek z innymi osobami, by był on skuteczny – mówił.

W toku dyskusji uczestnicy poruszyli również tematy związane z deregulacją i elastycznością w realizacji projektów, w szczególności w zakresie zarządzania budżetem projektowym. Ważnym elementem debaty była kwestia wsparcia mniejszych ośrodków, dla których – jak podkreślono – Dni NCN mają być także platformą wyrównywania szans.

Warsztatowe Dni NCN

Dni NCN to również część warsztatowa, podczas której blisko 150 naukowców oraz osób zaangażowanych w planowanie i obsługę administracyjną badań miało okazję podnieść swoje kompetencje w planowaniu projektów badawczych, przygotowaniu wniosków, budżetów oraz planów zarządzania danymi.

Dla wszystkich, którzy nie mogli dotrzeć do Rzeszowa NCN organizuje regularnie tematyczne spotkania informacyjne, szkolenia i warsztaty online dla wnioskodawców, szkolenia i warsztaty z zakresu zarządzania danymi badawczymi, a także warsztaty dla realizujących projekty. Zachęcamy do śledzenia naszej strony.

Sztuczna inteligencja zmienia sposób, w jaki prowadzimy badania naukowe, projektujemy eksperymenty i przygotowujemy wnioski grantowe. Narodowe Centrum Nauki, podobnie jak inne agencje finansujące badania, dostosowuje swoje zasady do tego dynamicznie rozwijającego się obszaru.

– Agencje na świecie nie podchodzą do tej zmiany nadmiernie restrykcyjnie. NCN nie jest wyjątkiem – mówi Krzysztof Jóźwiak, dyrektor Centrum. – Rozumiemy, że AI wpływa na funkcjonowanie nauki, również na proces przygotowywania wniosków – nie tylko streszczeń czy korekt językowych, ale i innych elementów.

AI może pomóc – na odpowiedzialność naukowców

Zgodnie ze stanowiskiem NCN, dopuszczalne jest wspomaganie się narzędziami AI przy opracowywaniu części wniosku – takich jak streszczenia, tłumaczenia, ilustracje czy redakcja językowa. Ważne jednak, by badaczki i badacze uważnie sprawdzali wygenerowane treści i brali za nie pełną odpowiedzialność – zwłaszcza w kontekście rzetelności naukowej, praw autorskich i zasad etyki.

– Rekomendacja NCN zakłada, że naukowcy mogą korzystać z takich narzędzi, ale muszą być świadomi zagrożeń – zaznacza prof. Jóźwiak.

Recenzje w pełni samodzielne

Stanowisko NCN jasno wskazuje, że eksperci nie mogą korzystać z narzędzi AI podczas oceny wniosków. – Jedną z rzeczy, których twardo nie będzie można robić, jest wykorzystywanie modeli językowych do pisania recenzji – mówi prof. Jóźwiak. – Recenzenci podpisują oświadczenia o poufności, co oznacza, że nie mogą przekazywać treści wniosków do narzędzi zewnętrznych, także tych opartych na AI. Ocena projektu musi pozostać efektem samodzielnej pracy.

Dyrektor NCN zapowiada, że Centrum planuje wykorzystanie narzędzi opartych na AI do wykonywania niektórych rutynowych analiz. – W najbliższym czasie wdrożymy takie narzędzia, które będą pomagały i usprawniały proces oceny – mówi.

NCN będzie także na bieżąco śledzić rozwój AI i regulacji prawnych, aktualizując swoje stanowisko w razie potrzeby.

Pełna treść stanowiska (pdf)

MAPS Multilateral Academic Projects to konkurs ogłoszony przez Szwajcarską Narodową Fundację Nauki (SNSF) na wielostronne projekty badawcze realizowane przez naukowców ze Szwajcarii we współpracy z zespołami z Polski, Bułgarii, Chorwacji, Węgier i Rumunii. Projekty będą finansowane z tzw. Funduszy szwajcarskich, które służą wspieraniu przez Szwajcarię rozwoju kilkunastu państw Wspólnoty (w tym Polski) na mocy umowy z Unią Europejską.

Naukowczynie i naukowcy w konkursie MAPS mogli starać się o granty na realizację wielostronnych projektów z zakresu badań podstawowych, we wszystkich dziedzinach nauki. W międzynarodowym konsorcjum, oprócz zespołu ze Szwajcarii – lidera projektu – musiało znaleźć się przynajmniej dwóch partnerów z pozostałych państw uczestniczących. Projekty MAPS mogą trwać od 36 do 48 miesięcy. Maksymalna wysokość finansowania, jaką mógł uzyskać pojedynczy zespół z każdego kraju wynosi 350 000 franków. Wszystkie koszty polskiej części projektu pokrywa SNSF w ramach środków ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Konkurs nie jest współfinansowany ani przez NCN, ani żadną inną polską instytucję.

W konkursie MAPS do SNSF wpłynęły 334 wnioski. 16 z nich okazało się niekwalifikowalnych pod względem formalnym. 318 kwalifikowalnych wniosków podlegało ocenie merytorycznej – 140 w grupie nauk ścisłych i technicznych (ST), 111 w grupie nauk o życiu (NZ) oraz 67 w grupie nauk humanistycznych, społecznych i  o sztuce (HS). Finansowanie otrzymało 29 wniosków: osiem w grupie nauk HS, osiem w grupie nauk NZ oraz trzynaście w grupie nauk ST. W jedenastu wnioskach partnerem jest instytucja z Polski. Wartość sfinansowanych projektów to ponad 29 milionów franków szwajcarskich.

Lista projektów, które uzyskały finansowanie

Jak były oceniane wnioski?

Ocenę merytoryczną wniosków w konkursie MAPS przeprowadzono w kilku etapach. W pierwszym etapie każdy wniosek był opiniowany indywidualnie przez co najmniej dwóch recenzentów. Na drugim etapie wnioski były oceniane przez trzy zespoły ekspertów w grupie nauk ścisłych i technicznych, nauk o życiu oraz nauk humanistycznych i społecznych, które ustaliły listy rankingowe. Następnie listę finansowanych projektów sporządziło Forum Fundatorów, biorąc pod uwagę środki dostępne w budżecie każdego z krajów uczestniczących, a formalną decyzję podjął Komitet Sterujący Programu MAPS.

W wywiadzie opublikowanym 3 maja w „Gazecie Wyborczej” prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor Narodowego Centrum Nauki, mówi o zmianie klimatu wokół NCN, potrzebie stabilnego finansowania badań i sile środowiska skupionego wokół systemu grantowego. – To aktywna grupa, która już dziś decyduje o tym, jak wygląda nauka w Polsce. A w przyszłości jej wpływ będzie jeszcze większy – podkreśla dyrektor.

Stabilność finansowania to warunek skutecznych badań

Prof. Jóźwiak zaznacza, że zagrożenie zawieszeniem konkursów NCN, o którym mówiono w 2023 roku, zostało oddalone, a współczynniki sukcesu wzrosły do poziomu 16-17 proc. – To wciąż nie jest poziom optymalny. Powinniśmy dążyć do 25 proc., a w przypadku konkursów dla młodych naukowców nawet 30 proc. – podkreśla dyrektor NCN.

Przypomina też, że limity kosztów w grantach nie zmieniły się od dawna. – Kwoty na stypendia, na wynagrodzenia badaczy czy limity na zakup aparatury nie były zmieniane od lat. Wszyscy doskonale wiemy, że są nieadekwatne do dzisiejszych potrzeb. Mamy np. limit 500 tys. złotych na jednostkę aparatury niezmieniony od 2011 roku – zauważa.

Prof. Jóźwiak podkreśla, że nauka potrzebuje nie tylko większych nakładów, ale przede wszystkim przewidywalności. – W nauce nie planuje się w perspektywie rocznej, ale co najmniej trzy-, czteroletniej.

Pokolenie NCN

Jednym z tematów rozmowy była również rola środowiska skupionego wokół Centrum. – NCN w ciągu swoich czternastu lat wydał niemal 17 mld złotych na projekty badawcze i są to jedne z lepiej wydanych pieniędzy w nauce w Polsce. Ale rzeczywiście najbardziej jesteśmy dumni z ludzi – mówi dyrektor.

– Istnieje spora grupa naukowców, którzy sami mówią o tym, że NCN wspierał ich na różnych etapach kariery: kiedy pisali doktoraty, wracali z zagranicy, tworzyli własne zespoły badawcze. (...) To aktywna grupa, która już dziś decyduje o tym, jak wygląda nauka w Polsce. A w przyszłości jej wpływ będzie jeszcze większy.

Rozmowę przeprowadziła Alicja Gardulska. Cały wywiad jest dostępny na stronie „Gazety Wyborczej”.

Prof. Justyna Olko, członkini Rady NCN w latach 2018-2022, oraz prof. Michał Tomza, laureat Nagrody NCN, zostali wybrani do grona 32 ambasadorów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (European Research Council, ERC).

To nowa inicjatywa, wspólnie realizowana przez ERC i Stowarzyszenie Stypendystów ERC. Jej celem jest promocja pionierskich badań naukowych oraz podkreślanie ich znaczenia dla społeczeństwa i gospodarki.

Prof. Justyna Olko jest historyczką, socjolingwistką i etnolożką, kieruje Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Dwukrotnie otrzymała granty ERC – Starting (2012) i Consolidator (2020). Była członkinią Rady NCN.

Prof. Michał Tomza specjalizuje się w kwantowym opisie materii w ultraniskich temperaturach, w tym teorii oddziaływań i zderzeń ultrazimnych atomów, jonów i cząsteczek. Pracuje na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, jest laureatem Nagrody NCN (2020) oraz ERC Starting Grant (2022).

Oboje badacze realizowali lub realizują projekty finansowane przez NCN.

Promować badania, zwiększyć widoczność ERC

Inicjatorzy programu ERC chcą wzmocnić widoczność agencji w Europie i poza nią, zwiększyć świadomość znaczenia badań podstawowych i frontier research oraz pokazywać ich wpływ na rozwój technologiczny, społeczny i cywilizacyjny.

Ambasadorowie i ambasadorki będą również zaangażowani w działania na rzecz lepszego zrozumienia roli nauki w przeciwdziałaniu globalnym zagrożeniom, takim jak kryzys klimatyczny, zagrożenia dla demokracji czy zdrowia publicznego. Program zakłada wspieranie komunikacji z otoczeniem społecznym, przeciwdziałanie dezinformacji oraz wzmacnianie jakości ewaluacji nauki i transparentności finansowania badań.

– Naszym celem jest również zwiększenie sukcesu polskich badaczek i badaczy w pozyskiwaniu grantów ERC, generowanie bardziej efektywnego wsparcia dla procesu aplikowania oraz realizacji projektów, a także identyfikacja barier, które wciąż utrudniają ten proces. Agencja oczekuje, że działania ambasadorów będą aktywnie wspierane przez ich uczelnie, Krajowe Punkty Kontaktowe, ministerstwa odpowiedzialne za naukę oraz inne instytucje w krajach członkowskich – podkreślają polscy ambasadorowie.

Europejska reprezentacja

Do grona ambasadorów wybrano 17 kobiet i 15 mężczyzn z 21 państw członkowskich UE oraz pięciu krajów stowarzyszonych: Izraela, Norwegii, Szwajcarii, Turcji i Wielkiej Brytanii. Reprezentują oni wszystkie dziedziny badań: nauki społeczne, humanistyczne, fizyczne, inżynieryjne i przyrodnicze.

– Ta sieć ma ogromny potencjał, by skutecznie promować badania pionierskie w całej Europie. Musimy wspólnie przypominać naszym współobywatelom, że finansowanie tego typu badań to nie opcja, lecz konieczność – warunek długofalowego rozwoju i dobrobytu Europy – mówiła podczas inauguracji programu prof. Maria Leptin, przewodnicząca ERC.

Ambasadorowie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, fot ERC

W marcu w Krakowie odbyły się trzy wydarzenia strategiczne dla przyszłości Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (EOSC). Dwa pierwsze spotkania: obrady Rady Sterującej EOSC oraz EOSC European Tripartite Event, będący posiedzeniem Zarządu Trójstronnego Partnerstwa, miały miejsce 24 i 25 marca i zostały zorganizowane w ramach Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej. Zgromadziły ekspertów Partnerstwa EOSC, Komisji Europejskiej oraz Stowarzyszenia EOSC, reprezentujących 42 państwa członkowskie i stowarzyszone z programem Horyzont Europa, a ich celem było omówienie kluczowych zagadnień związanym z udostępnianiem danych badawczych i zasobów cyfrowych w Europie oraz dalsze kroki w kierunku wypracowania konsensusu dotyczącego modelu funkcjonowania i trwałości EOSC po 2027 r. 25 marca odbyła się także trzecia edycja wydarzenia EOSC National Tripartite Event Poland 2025 (NTE Poland 2025), w której wzięło udział 24 ekspertów reprezentujących 14 instytucji badawczych, 4 organizacje finansujące naukę oraz 6 infrastruktur badawczych.

Opinia Rady Sterującej EOSC na temat Dziesiątego Programu Ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji (FP10)

W czasie spotkania 24 marca Rada Sterująca EOSC podkreśliła znaczenie EOSC jako kluczowego filaru dla badań i innowacji na jednolitym rynku europejskim. W przyjętej opinii, zatytułowanej: The European Open Science Cloud As A Cornerstone Of A “Fifth Freedom” In Research And Innovation, Rada zwraca uwagę na rolę EOSC w stymulowaniu innowacji, wzroście gospodarczym i wzmacnianiu konkurencyjności Europy. Dokument zawiera rekomendacje dotyczące rozwoju i wdrażania EOSC w 10. Programie Ramowym.

EOSC jako kluczowy gracz w europejskich badaniach, konkurencyjności i zdolnościach innowacyjnych

25 marca w czasie European Tripartite Event (ETE), Zarząd Trójstronny omówił rozwój wzmocnionej narracji politycznej dla EOSC, której celem jest wsparcie decydentów politycznych i interesariuszy Partnerstwa w lepszym osadzeniu EOSC w europejskich i krajowych agendach politycznych, z uwzględnieniem bieżących strategii, polityk i inicjatyw.

W tym kontekście opracowano dokument Why EOSC is Pivotal to European Competitiveness, który podkreśla centralne znaczenie EOSC w europejskiej strategii badań i innowacji. Dokument wskazuje, że EOSC przyczynia się do realizacji kluczowych priorytetów, takich jak: wzmacnianie zdolności innowacyjnych, zwiększanie efektywności badań, budowanie przywództwa naukowego i technologicznego, zapewnienie suwerenności cyfrowej i danych, a także bezpieczeństwa badań. Podkreślono, iż poprzez promowanie współpracy, zaufania, efektywności i bezpieczeństwa w środowisku badawczym, EOSC stymuluje przełomowe innowacje, jednocześnie wspierając rozwój Otwartej Nauki.

Ponadto w czasie ETE w Krakowie, zaprezentowano i zatwierdzono Podręcznik Federacji EOSC stanowiący kluczowy przewodnik dla organizacji zainteresowanych dołączeniem do Federacji. Zawiera szczegółowe informacje na temat jej podstawowych elementów, takich jak architektura, zarządzanie i operacyjność. Ponad 40 wolontariuszy reprezentujących społeczności EOSC uczestniczyło w jego opracowaniu, co sprawia, że podręcznik jest kompleksowym i reprezentatywnym źródłem wiedzy dla przyszłych węzłów oraz dostawców usług.

EOSC National Tripartite Event Poland 2025 w Krakowie

Trzecim z marcowych wydarzeń skupionych wokół otwartej nauki był EOSC National Tripartite Event Poland 2025 (NTE Poland 2025). Wydarzenie zainaugurowali prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN oraz Michał Goszczyński, zastępca dyrektora Departamentu Innowacji i Rozwoju w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W swoich wystąpieniach podkreślili oni strategiczne znaczenie EOSC dla zwiększania innowacyjności, konkurencyjności i efektywności polskiej nauki. Podczas inauguracji zaprezentowano również sukces krajowego środowiska naukowego – wybór polskiego węzła krajowego EOSC-PL do grona 13 organizacji budujących Federację EOSC .

Przedstawiciele Zarządu Trójstronnego EOSC określili priorytety w okresie budowy Federacji EOSC. Wskazano na potrzebę większej widoczności i wykorzystania węzła europejskiego EOSC EU oraz zwiększanie zaangażowania w struktury federacyjne. Zaapelowano także o wypracowanie stabilnego modelu działania EOSC po 2027 r. oraz współpracę z innymi inicjatywami europejskimi, w tym EuroHPC i Europejskimi Przestrzeniami Danych.

Ponadto odbyły się sesje tematyczne, w trakcie których zaprezentowano krajowe inicjatywy wspierające rozwój EOSC m.in. działania na rzecz tworzenia zaufanych środowisk gromadzących dane o polskiej nauce i dostępne możliwości finansowania rozwoju infrastruktur badawczych w ramach konkursów prowadzonych przez OPI PIB. Podczas dyskusji panelowej podjęto temat wyzwań w obszarze danych dziedzinowych, podkreślając ich heterogeniczność m.in. wskazano na ograniczenia w dostępności danych z CERN, w przeciwieństwie do danych astrofizycznych oraz na bariery techniczne, prawne i społeczne w dostępności danych medycznych, w tym kwestie zaufania społecznego. W czasie sesji zamykającej wydarzenie omówiono praktyczne aspekty interoperacyjności, trwałości rozwiązań i wdrażania zasad FAIR oraz wykorzystania grafów wiedzy. Pełną agendę spotkania można zobaczyć tutaj.

Co istotne wymienione wydarzenia odbyły się w przełomowym momencie prac nad kształtem przyszłej Federacji EOSC – systemu umożliwiającego ponadnarodowe współdzielenie cyfrowych zasobów naukowych. Spotkania wskazały zarówno dotychczasowe osiągnięcia, obecne wyzwania, jak i znaczenie EOSC dla przyszłości europejskich badań, konkurencyjności i innowacyjności.

Informujemy, że biuro Narodowego Centrum Nauki będzie nieczynne w dniu 2 maja 2025 r. (piątek). Przepraszamy za niedogodności.

Trwa rejestracja na międzynarodową konferencję „Europe and Mobilities: Challenges and Opportunities for Socio-Economic Transformations”, która odbędzie się 4-6 czerwca 2025 roku na Uniwersytecie Warszawskim. NCN jest jednym z partnerów wydarzenia i organizuje dwa panele tematyczne.

Rozpoczęła się rejestracja na konferencję „Europe and Mobilities: Challenges and Opportunities for Socio-Economic Transformations”, organizowaną w ramach polskiej prezydencji w Radzie UE. Wydarzenie zgromadzi naukowców, decydentów politycznych oraz przedstawicieli organizacji międzynarodowych i pozarządowych, którzy będą dyskutować o kluczowych wyzwaniach społeczno-gospodarczych w Europie. W programie zaplanowano wystąpienia ekspertów oraz siedem sesji tematycznych poświęconych m.in. demografii, migracjom, transformacji cyfrowej i energetycznej oraz przyszłości demokracji.

Nasze Centrum współorganizuje dwa panele. Pierwszy z nich, „Perspektywy Europejskiego Obszaru Gospodarczego z zakresu nauk humanistycznych i społecznych” (5 czerwca, godz. 15.00-16.30), będzie poświęcony roli Europy w rozwoju platform cyfrowych oraz ich wpływowi na dobrostan człowieka i planety. Dyskusja, organizowana w ramach programu CHANSE, koordynowanego przez NCN, skupi się na takich zagadnieniach, jak powszechność, dobro publiczne, równość i suwerenność w budowie infrastruktury cyfrowej. Uczestnicy porozmawiają także o tym, jak systemy algorytmiczne i platformy cyfrowe wpływają na codzienne życie ludzi, oraz o roli regulatorów, firm i innych instytucji w kształtowaniu tych procesów. Wśród prelegentów znajdą się zarówno naukowcy, jak i przedstawiciele interesariuszy pozaakademickich, którzy wspólnie przedstawią szanse i wyzwania wynikające ze współpracy międzysektorowej. Podczas sesji będziemy również mówić o założeniach przyszłego partnerstwa Social Transformations and Resilience.

Drugi panel, „Szanse i wyzwania: młodzi naukowcy w projektach międzynarodowych” (6 czerwca, godz. 10.00–11.30), będzie dotyczył doświadczeń młodych badaczek i badaczy realizujących projekty międzynarodowe. W trakcie spotkania poruszone zostaną kwestie wyboru tematów badawczych, rozwoju kariery, bezpieczeństwa pracy, możliwości finansowania badań oraz roli mentorów i instytucji wspierających rozwój naukowców na wczesnym etapie kariery.

W trakcie wydarzenia odbędą się także międzynarodowy dzień informacyjny i spotkania brokerskie organizowane przez Krajowy Punkt Kontaktowy NCBR. Szczegółowe informacje oraz formularz rejestracyjny dostępne są na stronie konferencji.

Wydarzenie organizują Centrum Doskonałości w Naukach Społecznych oraz Ośrodek Badań nad Migracjami UW. Partnerami są NCN, NCBR i MNISW. Przedsięwzięcie jest finansowane ze środków Unii Europejskiej.