Dwóch przedstawicieli nauk o życiu i jeden matematyk zostało nagrodzonych w czwartym konkursie Dioscuri. Rywalizowali z kandydatami z całego świata.
Mikołaj Frączyk, Przemysław Nogły i Mateusz Sikora utworzą trzy nowe Centra Dioscuri na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Trzej Polacy, którzy obecnie pracują w Niemczech, Szwajcarii i USA, powrócą do Polski w ciągu najbliższego półtora roku dzięki wsparciu z programu Dioscuri. Zwycięzcy czwartego międzynarodowego konkursu na Centra Dioscuri, ogłoszonego przez Towarzystwo Maxa Plancka (MPG) i Narodowe Centrum Nauki (NCN), dołączą do pięciu Centrów Dioscuri już działających w Warszawie.
Sylwetki trzech nowych kierowników Centrów Dioscuri
Mikołaj Frączyk, nowo wybrany lider Centrum Dioscuri w zakresie spacerów losowych w geometrii i topologii © Private
Mikołaj Frączyk, obecnie pracujący na stanowisku Dickson Instructor na Uniwersytecie Chicagowskim, studiował najpierw matematykę czystą na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a następnie przeniósł się na Université Paris-Sud we Francji. Po ukończeniu pracy doktorskiej w 2017 r. we Francji, pracował na stanowisku typu post-doc w Instytucie Renyi w Budapeszcie oraz w IAS (Institute for Advanced Study) w Princeton. Jesienią 2023 roku Frączyk utworzy Centrum Dioscuri w zakresie spacerów losowych w geometrii i topologii na Wydziale Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Partnerem Centrum będzie Roman Sauer z Instytutu Technologicznego w Karlsruhe (KIT) w Niemczech.
Co skłoniło Pana do udziału w programie Dioscuri i założenia nowej grupy badawczej w Polsce?
Mikołaj Frączyk: Program Dioscuri oferował bardzo atrakcyjną możliwość powrotu do Polski. Warunki konkursu bardzo ułatwiają współpracę międzynarodową, a możliwość stworzenia zespołu badawczego na tak wczesnym etapie kariery jest wyjątkową okazją.
Jakiego rodzaju badania będą Panowie prowadzić w Centrum Dioscuri?
Mikołaj Frączyk: Głównym celem Centrum jest rozwijanie metod probabilistycznych i dynamicznych w celu rozwiązania kilku otwartych problemów dotyczących przestrzeni lokalnie symetrycznych, krat arytmetycznych, grup klas odwzorowań i grup przekształceń interwałowych. Przestrzenie lokalnie symetryczne, na których koncentrowała się większość moich dotychczasowych badań, są obiektami geometrycznymi o niezwykle bogatej strukturze. Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi badań Centrum Dioscuri będzie rozwijać współpracę z lokalnymi grupami badawczymi w tej aktywnej i konkurencyjnej dziedzinie badań, która nie ma jeszcze swojej mocnej reprezentacji w Polsce.
Co skłoniło Pana do udziału w programie Dioscuri i założenia nowej grupy badawczej w Polsce?
Przemysław Nogły: Pomysł powrotu do Polski pojawił się po 14 latach pracy naukowej za granicą, gdy zapoznałem się z warunkami konkursu Dioscuri. Ten bogaty program finansowania wspiera ambitne projekty, promuje kontakty z wybitnymi niemieckimi naukowcami i jest współorganizowany przez Towarzystwo Maxa Plancka, znane z promowania doskonałości w nauce. Inne czynniki, które pomogły mi podjąć decyzję o powrocie to wciąż poprawiające się warunki do pracy naukowej w Polsce: rozwijająca się infrastruktura oraz coraz wyższy poziom uprawiania nauki, osiągany dzięki istnieniu konkurencyjnych i atrakcyjnych programów grantowych, takich jak te organizowane przez Narodowe Centrum Nauki.
Jakiego rodzaju badania będą Panowie prowadzić w Centrum Dioscuri?
Przemysław Nogły: Podczas gdy wiele receptorów jest intensywnie badanych ze względu na ich wszechobecne i krytyczne funkcje, od zbierania energii świetlnej po uwalnianie potencjału leczniczego leków, w Centrum Dioscuri zastosowana zostanie niedawno opracowana metodologia z wykorzystaniem rentgenowskich laserów na swobodnych elektronach, która w niespotykany dotąd sposób umożliwia wgląd w dynamikę strukturalną i mechanizmy molekularne białek. Krystalografia czasowo-rozdzielcza dostarczy serii migawek strukturalnych o wysokiej rozdzielczości czasowej, które będzie można złożyć w molekularny film przedstawiający działanie białka.
Mateusz Sikora, nowo wybrany lider Centrum Dioscuri do Modelowania Modyfikacji Potranslacyjnych © Katarzyna Wrona
Mateusz Sikora, obecnie post-doc w Instytucie Biofizyki im. Maxa Plancka (Frankfurt), powiązanym również z Uniwersytetem Wiedeńskim, studiował najpierw na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie doktoryzował się w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W 2012 r. wyjechał do Austrii i rozpoczal staz podoktorski w Instytucie Nauki i Technologii (IST Austria). Od 2017 r. pracuje w Instytucie Biofizyki im. Maxa Plancka w grupie Gerharda Hummera zajmującej się biofizyką teoretyczną, poczatkowo wspierany przez stypendium Erwina Schrödingera finansowanego przez Austriacki Fundusz Nauki FWF. Gerhard Hummer będzie wspierał Mateusza Sikorę jako jego niemiecki partner w tworzeniu Centrum Dioscuri do Modelowania Modyfikacji Potranslacyjnych w Małopolskim Centrum Biotechnologii (Uniwersytet Jagielloński).
Co skłoniło Pana do udziału w programie Dioscuri i założenia nowej grupy badawczej w Polsce?
Mateusz Sikora: Nauka w Polsce przeżywa bezprecedensowy rozkwit i coraz więcej jednostek naukowych jest konkurencyjnych i rozpoznawalnych na całym świecie. Mimo że polskie instytucje są atrakcyjnym miejscem do prowadzenia najnowocześniejszych badań naukowych, brakuje długoterminowych rozwiązań wspierających młodych kierowników grup z ambitnymi pomysłami badawczymi, co utrudnia pełne wykorzystanie międzynarodowego doświadczenia i transfer wiedzy. Zgłosiłem się do programu Dioscuri, ponieważ zapewnia on ten brakujący element, wspierając mój pobyt w jednym z najlepszych ośrodków w mojej dziedzinie (który akurat znajduje się w Polsce), a jednocześnie dajac mi swobodę skoncentrowania się na prowadzeniu badań.
Jakiego rodzaju badania będą Panowie prowadzić w Centrum Dioscuri?
Mateusz Sikora: Trwające prace nad zwalczaniem pandemii pokazaly, że symulacje komputerowe sa niezbędne do integrowania i interpretowania wyników eksperymentów oraz badania mechanizmow i struktur molekularnych. Korzystając z moich wcześniejszych doświadczeń w symulacji kompleksów białek blonowych, wraz z zespołem stworzymy platformę symulacyjną do zbadania roli modyfikacji potranslacyjnych (PTM) w interakcjach białko-białko. Wykorzystanie symulacji komputerowych pomoże naświetlić molekularne mechanizmy działania PTM, które ze względu na trudności doswiadczalne i właściwości PTM pozostają w większości nieznane. PTM są silnymi biomarkerami nowotworowymi, odgrywają rolę w powstawaniu przerzutów i mają kluczowe znaczenie dla rozwoju szczepionek przeciwnowotworowych i przeciwwirusowych, dlatego nasze odkrycia mogą mieć szersze znaczenie.
Konferencja w ambasadzie
Informacja o rozstrzygnięciu czwartej edycji konkursu Dioscuri została ogłoszona 25 maja w trakcie konferencji prasowej w Ambasadzie Niemiec w Warszawie. Ambasador, dr Arndt Freytag von Loringhoven określił polsko-niemiecką współpracę jako wyznaczającą Europie kierunek na przyszłość. – Wspólnie promujemy naszych najzdolniejszych badaczy, aby znaleźli odpowiedzi na palące pytania mieszkańców Europy. Program, który odniósł sukces w Polsce, rusza teraz także w Czechach. Stworzy to nowe możliwości współpracy trójstronnej w przyszłości – powiedział.
Dyrektor NCN, prof. Zbigniew Błocki zwracał uwagę, że program Dioscuri to wielka szansa na odwrócenie drenażu mózgów, który trapi polską naukę od lat. – Konkurs jest otwarty dla naukowców z całego świata, niezależnie od obywatelstwa czy narodowości. Tak się jednak składa, że do tej pory międzynarodowy komitet naukowy wybierał polskich młodych naukowców. Wrócili do kraju po latach spędzonych w prestiżowych zagranicznych ośrodkach naukowych. To pokazuje ogromny potencjał ludzki polskiej nauki – mówił.
W konferencji uczestniczyli także laureaci pierwszej edycji konkursu, pracujący w Instytucie Biologii Doświadczalnej im M. Nenckiego PAN w Warszawie dr Aleksandra Pękowska, zajmująca się biologią chromatyny i molekularnymi i genetycznymi podstawami ewolucji mózgu oraz dr Grzegorz Sumara, badający molekularne podstawy chorób metabolicznych, takich jak otyłość, cukrzyca typu II i miażdżyca. Naukowcy mówili, że program Dioscuri daje im dużą swobodę naukową (dr Sumara porównał ją do tej obowiązującej w grantach ERC) oraz pomógł im zrekrutować do zespołów najlepszych kandydatów, z różnych krajów i o różnym poziomie doświadczenia, w tym badaczy powracających do Polski z ośrodków zagranicznych.
Informacje ogólne: program Dioscuri
Program Dioscuri, zainicjowany przez Towarzystwo Maxa Plancka, ma na celu utworzenie w Europie Środkowej i Wschodniej konkurencyjnych w skali międzynarodowej grup badawczych. Każde Centrum Dioscuri jest finansowane kwotą do 1,5 mln euro przez okres pięciu lat. Koszty są dzielone równo pomiędzy Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (BMBF) a polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki (MEiN), natomiast instytucje goszczące w Polsce zapewniają niezbędną infrastrukturę. Po udanym starcie w Polsce program został niedawno rozszerzony na Czechy, gdzie obecnie trwa pierwszy konkurs na utworzenie czeskich Centrów Dioscuri.
Pierwsze zaproszenie do składania wniosków dotyczących Centrów Dioscuri w Republice Czeskiej jest otwarte dla kandydatów wszystkich narodowości i ze wszystkich dyscyplin naukowych, w tym nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych. Wnioski można składać do 25 lipca 2022 r. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej MPG.