– Polska może stać się w przyszłości liderem w innowacjach i technologii, jeśli zainwestuje w badania – mówiła prof. Maria Leptin, przewodnicząca ERC na konferencji w Warszawie. W wydarzeniu, które odbyło się 24 września, wzięli udział przedstawiciele NCN.
Historia pokazuje, że badania podstawowe, czyli motywowane przede wszystkim naturalną chęcią poznania, a nie potencjalnymi zastosowaniami, są najważniejszym źródłem wynalazków i innowacji. Sieci światłowodowe, nowe materiały, szczepionki przeciw COVID nie powstałyby, gdyby nie długoterminowe inwestycje w badania podstawowe. Na spotkaniu w Warszawie prof. Maria Leptin mówiła, że jednym z jej najważniejszych celów jako szefowej Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych jest podwojenie budżetu ERC w 10. Programie Ramowym, tak by agencja była w stanie finansować znacznie więcej niż do tej pory projektów naukowych. Przypomniała m.in. stanowisko jakie w tej sprawie opublikowała na początku roku Rada Naukowa ERC.
Panel dyskusyjny: Key role of frontiers research in addressing global challenges of modern world
Szefowa ERC podkreślała także, że finansowanie z UE nie może zastąpić finansowania krajowego i że tylko krajowe inwestycje w badania i odpowiednia polityka naukowa mogą sprawić, że dane państwo osiąga pozycję lidera w zakresie technologii i innowacji. – Stworzenie silnej bazy do rozwoju naukowego nie może być projektem jednego ministerstwa, musi być realizowane przez cały rząd – podkreślała. Podawała przykłady krajów takich jak Szwajcaria, Holandia, Belgia i Niemcy, które od dawna inwestują ogromne środki w badania naukowe. Zwracała uwagę, że w przypadku badań podstawowych na efekty często trzeba czekać latami. – Kraje, które dziś osiągają sukcesy naukowe, osiągają je tylko dzięki mądrym inwestycjom z przeszłości – mówiła Maria Leptin.
Najpierw grant NCN, później ERC
Naukowcy afiliowani w polskich ośrodkach mają na koncie realizację 87 projektów finansowanych przez ERC. Zasadnicza większość z nich realizowała wcześniej projekty finansowane przez nasze Centrum. Jak mówią sami laureaci, doświadczenie w kierowaniu projektem NCN miało znaczący wpływ na ich sukces w konkursie ERC – pozwoliło im między innymi na zainicjowanie własnych ścieżek badawczych, rozwinięcie warsztatu naukowego, zdobycie doświadczenia w samodzielnej pracy i w kierowaniu grupą badawczą.
Jak podkreśliła Maria Leptin współczynnik sukcesu naukowców z Polski w konkursach ERC wzrósł z 2 do 7 proc. od 7. Programu Ramowego do teraz. Liczba badaczek i badaczy afiliowanych w polskich ośrodkach z grantami ERC wciąż jednak jest znacznie poniżej oczekiwań. Uczestnicy dyskusji, która odbyła się w trakcie konferencji w Warszawie, zastanawiali się, w jaki sposób można zwiększyć tę liczbę. – Bez wsparcia dla badań podstawowych, nie będziemy mieli wkładu w naukę światową. Przy obecnym poziomie finansowania NCN nie możemy myśleć o nowych inicjatywach, które zwiększałyby udział naszych naukowców w obiegu międzynarodowym – mówiła prof. Anetta Undas, przewodnicząca Rady NCN. W podobnym duchu wypowiadał się prezes Polskiej Akademii Nauk. – Dopóki budżet NCN nie będzie wynosił 2 mld, a współczynniki sukcesu nie będą na poziomie około 25 procent, zapomnijmy o większej liczbie grantów ERC – podkreślał prof. Marek Konarzewski.
- Ta dyskusja toczy się już od ponad 10 lat, a obecne wyniki wciąż są dalekie od oczekiwań – mówiła prof. Justyna Olko z Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 2018-2022 członkini Rady NCN, laureatka dwóch grantów ERC. – Głównym wyzwaniem jest brak systemowego i wyraźnego wsparcia doskonałości w polityce naukowej państwa – mówiła. Zwracała także uwagę, że zwiększenie finansowania NCN jest dla wielu naukowców niezbędne dla zachowania ciągłości badań i że bez zwiększenia współczynnika w konkursach NCN nie możemy liczyć na zwiększenie współczynnika sukcesu w konkursach ERC.
Zapis wydarzania
Spotkanie z udziałem przewodniczącej Europejskiej Rady ds. Badań pod nazwą „Focus on frontier research with ERC” zorganizowały Polska Akademia Nauk i ERC. W programie wydarzenia były także warsztaty dla naukowców zainteresowanych udziałem w konkursach ERC.
Spotkanie z Marią Leptin
W trakcie konferencji przewodnicząca ERC spotkała się również na kameralnym spotkaniu z przedstawicielami NCN. Prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN i prof. Anetta Undas, przewodnicząca Rady NCN podkreślali, że bezpośrednim modelem funkcjonowania dla NCN była właśnie Europejska Rada ds. Badań Naukowych. Obie instytucje są zarządzane przez naukowców, mają zbliżoną strukturę i podobne programy. Uczestnicy spotkania rozmawiali m.in. o możliwościach wsparcia naukowców z Polski ubiegających się o grant ERC i o oczekiwaniach Polski wobec 10. Programu Ramowego. Reprezentanci NCN wskazywali, że jedną z kluczowych kwestii dla podniesienia poziomu badań naukowych w naszym kraju byłaby możliwość tworzenia centrów doskonałości, podobnych do centrów Dioscuri – wspólnej inicjatywy Towarzystwa Maxa Plancka i NCN.