Od stycznia 2025 roku Narodowe Centrum Nauki oficjalnie zostanie koordynatorem partnerstwa europejskiego Social Transformations and Resilience. Agencja będzie jedyną instytucją z tej części Europy, która poprowadzi taką inicjatywę.
– To nie tylko prestiż, ale przede wszystkim realna szansa, by kształtować tematykę przyszłych konkursów oraz główne założenia partnerstwa, tak aby uwzględniały również polskie priorytety – mówi dr Malwina Gębalska, zarządzająca zespołem ds. partnerstwa w NCN.
Partnerstwa łączą Komisję Europejską, instytucje publiczne oraz sektor prywatny w poszukiwaniu odpowiedzi na najważniejsze wyzwania, przed jakimi staje Europa, takie jak zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie środowiska, utrata bioróżnorodności czy transformacja cyfrowa. Partnerstwa są kluczowym elementem programu Horyzont Europa i znacząco przyczyniają się do rozwoju Europejskiej Przestrzeni Badawczej oraz realizacji politycznych priorytetów UE.
W latach 2021-2024 powstało 50 takich inicjatyw. W latach 2025-2027 planowane jest utworzenie kolejnych dziewięciu, w tym partnerstwa Social Transformations and Resilience (STR). Poza inicjatywą dotyczącą ochrony dziedzictwa kulturowego, będzie to jedyne partnerstwo w obszarze nauk humanistyczno-społecznych. STR będzie organizować konkursy na międzynarodowe projekty badawcze z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, a także opracowywać i testować narzędzia oraz polityki mające na celu zwiększenie odporności krajów na katastrofy i wyzwania społeczne wynikające ze zmian klimatycznych, demograficznych, postępu technologicznego oraz niespodziewanych kryzysów, takich jak wojna czy pandemia.
Inicjatywa będzie wspierać tworzenie polityki opartej na badaniach naukowych w czterech głównych obszarach: modernizacja systemów ochrony społecznej i usług podstawowych, przyszłość pracy, wspieranie edukacji i rozwijanie umiejętności oraz sprawiedliwa transformacja w kierunku neutralności klimatycznej. Przez najbliższe dwa lata partnerstwo będzie pracować nad uszczegółowieniem tych zagadnień. W efekcie prac powstanie m.in. Strategic Research and Innovation Agenda, która następnie zostanie przedstawiona Komisji Europejskiej. Kierowniczka zespołu ds. STR w NCN zapowiada, że proces tworzenia strategii będzie prowadzony w bardzo otwarty sposób. – Chcemy ustalić, jakie badania są Europie naprawdę potrzebne – co już wiemy, a co jeszcze powinniśmy zbadać, jakie kwestie są warte uwagi i jakie działania związane z politykami społecznymi warto podjąć – tłumaczy Malwina Gębalska.
W grupie krajów współtworzących obecnie partnerstwo znajdują się Niemcy, Francja, Belgia, Irlandia, Szwecja, Włochy i Polska. Docelowo inicjatywa może zjednoczyć około 100 podmiotów, w tym przede wszystkim ministerstwa oraz agencje finansujące naukę. Wśród partnerów i interesariuszy partnerstwa znajdą się również uczelnie, instytuty badawcze, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia oraz podmioty spoza sektora akademickiego z kilkudziesięciu państw.
– Zaczniemy od przeglądu stanu badań przygotowanego przez europejskich naukowców, a następnie przeprowadzimy konsultacje poprzez organizację warsztatów oraz za pośrednictwem platformy online. Na tej platformie naukowcy i inni interesariusze będą mogli zgłaszać swoje uwagi do czterech głównych filarów tematycznych – dodaje dr Gębalska. W najbliższym czasie NCN będzie zapraszać naukowców z nauk humanistycznych i społecznych do współpracy nad przygotowaniem strategii.
Kierowniczka z NCN zaznacza, że kraje Europy Zachodniej mają bardzo rozwiniętą współpracę na poziomie krajowym i grupy naukowe z dużym doświadczeniem we współtworzeniu agend badawczych i krajowych priorytetów. Kraje z grupy Widening, w tym Polska, dysponują dużo mniejszymi zasobami i doświadczeniem. Teraz jest szansa, że się to zmieni. – Mamy ambicję, aby nasza perspektywa – społeczna, krajowa i naukowa – została uwzględniona w agendzie, szczególnie w obszarach, w których dysponujemy silnymi zespołami badawczymi – mówi Malwina Gębalska.
Faza przygotowawcza partnerstwa potrwa do końca 2026 roku. W pełnym wymiarze inicjatywa będzie funkcjonować w latach 2027-2034. Komisja Europejska przeznaczy na działania partnerstwa około 60 mln EUR, a dodatkowe 60-90 mln EUR zostanie dołożone z budżetów krajów członkowskich i stowarzyszonych.
Szczególnego wsparcia w objęciu przez Centrum roli koordynatora partnerstwa udzieliła NCN Komisja Europejska, która doceniła wcześniejsze doświadczenie agencji w prowadzeniu programów CHANSE i QuantERA ERA-NET Cofund, finansowanych z programu ramowego Horyzont 2020. Poparcie dla NCN jako koordynatora inicjatywy wyrazili minister nauki i minister finansów. Minister finansów zgodził się na przesunięcie środków w budżecie agencji, co umożliwiło utworzenie zespołu ds. partnerstwa w NCN. Minister nauki podpisał oficjalne zlecenie dla NCN na koordynowanie partnerstwa.
22 listopada KPK NCBR organizuje w Warszawie konferencję pt. SSH in Horizon Europe: Poland’s successes and future challenges in Cluster 2, w trakcie której zostanie zaprezentowane m.in. partnerstwo Social Transformations and Resilience.