O badaniach podstawowych w Rzeszowie

Kierunki rozwoju nauki, wpływ sztucznej inteligencji na sposób prowadzenia badań, umiędzynarodowienie nauki, mobilność, współpraca międzyjednostkowa i międzynarodowa to tematy, które poruszyły podkarpackie środowisko naukowe 12 i 13 maja. W Rzeszowie zakończyły się jedenaste Dni Narodowego Centrum Nauki.

Prof. Krzysztof Jóźwiak, prof. Adam Reich, Prof. Jolanta Szempruch podczas konferencji prasowej otwierającej Dni NCN 2025 w Rzeszowie Dni NCN co roku odbywają się w innym ośrodku akademickim. To święto nauki pełne inspirujących spotkań, ciekawych wykładów, gorących dyskusji oraz szkoleń i warsztatów podnoszących kompetencje badaczy w ubieganiu się o finansowanie swoich badań. Tym razem o tym, dlaczego badania podstawowe są ważne i jak pomagają nam radzić sobie z wyzwaniami współczesnego świata rozmawialiśmy z naukowczyniami i naukowcami z Rzeszowa, przedstawicielami władz regionu, samorządowych, a także pracownikami jednostek naukowych na co dzień zajmujących się zarządzaniem projektami od strony administracyjnej, a także odpowiadających za zarządzanie danymi badawczymi.

Dni NCN otworzył Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego prof. Adam Reich jako współorganizator i gospodarz wydarzenia. W swoim przemówieniu podkreślił znaczenie Dni NCN jako platformy do wymiany doświadczeń między naukowcami i instytucjami finansującymi badania. Zwrócił uwagę na kluczową rolę badań naukowych w procesie dydaktycznym oraz zaznaczył, że dziś nauka nie może być zamknięta w murach, lecz musi być interdyscyplinarna i międzynarodowa. Do uczestników Dni NCN swoje słowa skierował także minister nauki Marcin Kulasek, podkreślając rolę Narodowego Centrum Nauki we wzmacnianiu pozycji polskiej nauki na świecie. List Ministra odczytała dr Kinga Kurowska-Wilczyńska, zastępczyni dyrektora Departamentu Nauki w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

 – Badania podstawowe są esencją nauki. Z badań fundamentalnych biorą się wszystkie odkrycia, które są później podstawą innowacji i zmian społecznych, funkcjonowania kraju i świata, wpływając na kształt naszej przyszłości – podkreślił prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN podczas otwarcia Dni NCN.

Sztuczna inteligencja w nauce

W programie Dni NCN nie zabrakło dyskusji o roli nowych technologii w rozwoju badań naukowych. Pierwszy blok tematyczny Dni NCN był poświęcony wykorzystaniu sztucznej inteligencji w nauce oraz refleksji o tym, w jaki sposób AI zmienia sposób prowadzenia badań. Wykład wprowadzający do panelu pt. Sztuczna inteligencja dla nauki: Czy nowe technologie przybliżają nas do prawdy? wygłosiła prof. Katarzyna Budzyńska z Politechniki Warszawskiej.

Panel dyskusyjny: Sztuczna inteligencja w nauce Uczestnicy panelu wspólnie omawiali sposoby, w jakie już wykorzystywana jest sztuczna inteligencja przy prowadzeniu badań naukowych, jakie szanse i zagrożenia związane z jej wykorzystaniem AI w nauce już są widoczne oraz jakie mogą być w przyszłości.

Prof. Anna Gambin z Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Rady NCN, podkreśliła znaczenie ilości i jakości danych wejściowych w pracy ze sztuczną inteligencją – w analizie dużych zbiorów danych AI działa nieźle i może być istotnym wsparciem procesów, ale nie sprawdza się przy analizie przypadków występujących incydentalnie, np. w przypadku wsparcia diagnostyki chorób rzadkich. Prof. Krzysztof Okarma z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, członek Rady NCN i przedstawiciel nauk technicznych, mówił o modelach językowych w kontekście ich zastosowań przemysłowych, kładąc nacisk na ich wyjaśnialność: użytkownicy AI chcieliby rozumieć, jak działa algorytm, skąd bierze dane, aby mieć jasność co do sposobu generowania wyników przez sieć neuronową. Dr hab. Jan Bazan, prof. UR z Uniwersytetu Rzeszowskiego zwrócił uwagę na kontekst prawny wykorzystania AI w pracy naukowej, natomiast prof. Katarzyna Budzyńska podkreśliła konieczność wypracowania norm etycznych oraz zasad metodologicznych w tym kontekście. Dyskusję moderował prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN.

Umiędzynarodowienie nauki i otwarte dane badawcze

W drugim bloku tematycznym skupiliśmy się na kwestii umiędzynarodowienia nauki oraz otwartości danych badawczych. W wykładzie wprowadzającym do panelu dr hab. Anna Siewierska z Uniwersytetu Rzeszowskiego mówiła o tym, czym jest międzynarodowość w nauce, jakie są cele jej umiędzynarodowienia oraz jak kontekst kulturowy, dyscyplinarny oraz polityczno-ideologiczny wpływają na podejście do międzynarodowości.

Dr hab. Anna Siewierska, prof UR, prof. Tomasz Dietl W rolę moderatorki panelu dyskusyjnego wcieliła się prof. Małgorzata Kossowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dyskusja skupiła się na potrzebie budowania długofalowych strategii internacjonalizacji i wspierania otwartości nauki. Prof. Tomasz Dietl z Instytutu Fizyki PAN, przewodniczący Rady NCN, podkreślił, że internacjonalizacja badań zwiększa ich jakość i widoczność, zwrócił także uwagę na konieczność aktywnego udziału polskich naukowców w programach europejskich. Prof. Jarosław Sęp z Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza dołączył do dyskusji spostrzeżenia z poziomu zarządczego jednostki naukowej, podkreślając znaczenie tworzenia instytucjonalnych mechanizmów wspierających współpracę międzynarodową, m.in. biur obsługi projektów. Prof. Przemysław Marciniak z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (również członek Rady NCN) zaznaczył, że umiędzynarodowienie nauki nie powinno polegać tylko na wyjazdach naukowców za granicę, ale też na przyciąganiu zagranicznych badaczy do Polski. Dr Aneta Pazik-Aybar z zespołu ds. otwartej nauki NCN mówiła o roli Centrum w promowaniu otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych, zwracając uwagę na wyzwania związane z implementacją polityk otwartej nauki w praktyce badawczej w Polsce.

Paneliści zgodzili się, że kluczem do zwiększenia poziomu umiędzynarodowienia polskiej nauki jest nie tylko infrastruktura badawcza, ale przede wszystkim inwestycja w mobilność badaczy, kompetencje umożliwiające im skuteczne podejmowanie współpracy z badaczami z zagranicy oraz partnerstwa międzynarodowe. Zwracano również uwagę na rolę otwartego dostępu do danych oraz ich transparentności jako podstawy zaufania i postępu w nauce.

Granty na badania od NCN – procedury i podpowiedzi

12 maja w ramach Dni NCN odbyło się również otwarte spotkanie z Radą Narodowego Centrum Nauki zatytułowane „Granty NCN – fakty i mity”, poświęcone procesowi ubiegania się o granty NCN, a także najczęstszym wątpliwościom i problemom zgłaszanym przez badaczy pracujących w Polsce. Spotkanie odbyło się w formule panelu dyskusyjnego z udziałem członków Rady NCN. Głos zabrali profesorowie Bogumił Szady, Mariola Łaguna, Piotr Skarżyński oraz Renata Ciereszko. Podkarpackie środowisko naukowe reprezentowali prof. Monika Stompor-Gorący oraz dr hab. Tomasz Piechowiak z Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Panel dyskusyjny: Granty NCN - fakty i mity Paneliści zmierzyli się z pytaniami o to, co jest najistotniejsze w przygotowaniu wniosku, jak przeciwdziałać zniechęceniu po jednym lub kilku niepowodzeniach czy też jakie zmiany proceduralne w kontekście realizacji projektów NCN są oczekiwane przez środowisko.

Prof. Bogumił Szady z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, który jest jednocześnie przewodniczącym komisji ds. regulaminów i procedur Rady NCN podkreślił, że w procesie przygotowania wniosku najbardziej efektywna praca zespołowa: – Pisanie projektów samemu, indywidualnie, to jeden z dużych błędów. Projekt powinno się pisać przynajmniej w konsultacji, a najlepiej zespołowo – także z osobami z innych ośrodków.

Podkreślił również, że samo pisanie wniosku może być intelektualną przygodą, która rozwija warsztat badacza, niezależnie od wyniku konkursu. – Moje doświadczenie pokazuje, że samo pisanie, formułowanie projektu, współpraca nad tezami, pomysłami, szukanie literatury – to już jest przygoda intelektualna, którą warto podjąć, nawet w przypadku porażki. Dodał także,  że z dobrego projektu powinny powstawać artykuły – nawet z tego, który nie uzyskał finansowania.

Prof. Mariola Łaguna, również z KUL, podkreśliła, że sygnalizowana często przez naukowców bariera powstrzymująca ich przed ubieganiem się o granty – negatywne komentarze ze strony kolegów z kraju – nie ma uzasadnienia w przypadku konkursów NCN.  – Wnioski oceniają głównie eksperci zagraniczni (…) To okazja, by z naszym dorobkiem zapoznały się osoby pracujące gdzieś na świecie w podobnej dziedzinie, szansa na promocję własnego dorobku i działań – podkreśliła. Zachęcała także do wczesnego rozpoczynania przygody z grantami, już na poziomie doktoratu. Prof. Monika Stompor-Gorący podkreśliła, że aktywizowanie młodych badaczy jest kluczowym elementem wsparcia dla nauki. – Miałam to szczęście, że od początku byłam wychowana w kulturze grantowej, dołączając do zespołu, którego prace były finansowane przez NCN niemal od początku jego istnienia – podkreśliła. Dodała, że ogromne znaczenie dla szerzenia kultury grantowej mają mentorzy i laureaci grantów, którzy realizując swoje projekty, powinni włączać w nie młode osoby – stypendystów czy doktorantów.

Prof. Piotr Skarżyński z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu zaakcentował potrzebę planowania kariery naukowej z uwzględnieniem możliwych niepowodzeń: – Dobrze jest uczyć się na swoich błędach, ale prawdziwym złotem jest uczenie się na błędach obcych. Często rozmawiam z osobami, które składały wnioski i poniosły porażkę, by dowiedzieć się, co poszło nie tak – zaznaczył. Podkreślił także wagę pracy zespołowej. – Warto mieć dodatkową parę oczu, która spojrzy na nasz wniosek i go przejrzy. Warto pisać wniosek z innymi osobami, by był on skuteczny – mówił.

W toku dyskusji uczestnicy poruszyli również tematy związane z deregulacją i elastycznością w realizacji projektów, w szczególności w zakresie zarządzania budżetem projektowym. Ważnym elementem debaty była kwestia wsparcia mniejszych ośrodków, dla których – jak podkreślono – Dni NCN mają być także platformą wyrównywania szans.

Warsztatowe Dni NCN

Dni NCN to również część warsztatowa, podczas której blisko 150 naukowców oraz osób zaangażowanych w planowanie i obsługę administracyjną badań miało okazję podnieść swoje kompetencje w planowaniu projektów badawczych, przygotowaniu wniosków, budżetów oraz planów zarządzania danymi.

Dla wszystkich, którzy nie mogli dotrzeć do Rzeszowa NCN organizuje regularnie tematyczne spotkania informacyjne, szkolenia i warsztaty online dla wnioskodawców, szkolenia i warsztaty z zakresu zarządzania danymi badawczymi, a także warsztaty dla realizujących projekty. Zachęcamy do śledzenia naszej strony.