Dioscuri: europejska historia sukcesu

Podczas pierwszego międzynarodowego sympozjum Dioscuri w Krakowie rozmawialiśmy na temat dotychczasowych osiągnięć Centrów Doskonałości Naukowej Dioscuri, a także odpowiedzialności nauki wobec społeczeństwa oraz komunikacji naukowej. Piąty konkurs Dioscuri zostanie ogłoszony w pierwszej połowie 2026 r.

Sympozjum Dioscuri Pierwsze międzynarodowe sympozjum Dioscuri odbyło się w Narodowym Centrum Nauki w Krakowie w dniach 3–4 listopada 2025 r. i zgromadziło przy jednym stole liderów Centrów Doskonałości Naukowej Dioscuri z Polski i Czech, członków ich zespołów badawczych, administracyjnych koordynatorów Centrów Dioscuri, partnerów badawczych z Niemiec oraz przedstawicieli naukowych ciał doradczych. W dyskusjach uczestniczyli również członkowie Komitetu Dioscuri, pod przewodnictwem prof. Joachima Sauera i wiceprzewodniczącego prof. Leszka Borysiewicza, a także dyrektor Narodowego Centrum Nauki (NCN) prof. Krzysztof Jóźwiak oraz wiceprezes Towarzystwa Maxa Plancka (MPG) prof. Christian Doeller. W obradach brali udział także przedstawiciele świata dyplomacji, w tym delegaci niemieckiego Ministerstwa Nauki oraz Ministerstwa Sportu, Kultury i Młodzieży Republiki Czeskiej. Organizacje finansujące badania były reprezentowane przez koordynatorów programu Dioscuri z NCN i MPG: dr Małgorzatę Jacobs-Kozyrę (NCN), która prowadziła sympozjum oraz dr Agnes Limmer (MPG).

Program Dioscuri i jego wpływ na rozwój nauki

Prezentacja Mikołaja Frączyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego Celem sympozjum Dioscuri było nie tylko zaprezentowanie najnowszych osiągnięć badawczych kierowników Centrów Dioscuri oraz członków ich zespołów, w tym znajdujących się na wczesnym etapie kariery naukowej, ale także poruszenie tematu komunikacji naukowej i przeprowadzenie szkoleń z tego obszaru. Podczas sesji moderowanej przez prof. Ulmana Lindenbergera uczestnicy wysłuchali dziesięciu prezentacji liderów Centrów Doskonałości Naukowej oraz dziesięciu prezentacji młodych naukowców, obejmujących szerokie spektrum aktywności naukowych prowadzonych w centrach Dioscuri, w obszarach takich jak biologia komórkowa, optyka czy matematyka teoretyczna i stosowana. Podczas dyskusji podkreślono, że realizowane badania to projekty typu high risk – high gain, czyli wysokiego ryzyka, ale z możliwą wysoką stopą zwrotu, mające znaczący wpływ na rozwój tych dyscyplin. Podczas sesji posterowej młodzi naukowcy zaprezentowali szeroki wachlarz prowadzonych w centrach aktywności badawczych, co dodatkowo podkreśliło istotną rolę autonomii liderów w zakresie zarządzania centrami Dioscuri. Finansowanie centrów doskonałości stworzyło nowy rodzaj przywództwa w nauce.

Komunikacja naukowa wobec spadku poziomu zaufania do nauki

Wykład inaugurujący Christiana Doellera z Towarzystwa Maxa Plancka Prof. Christian Doeller, wiceprezes Towarzystwa Maxa Plancka, wygłosił podczas sympozjum wykład inauguracyjny na temat znaczenia komunikacji naukowej, nie tylko z perspektywy indywidualnych naukowców, ale także z punktu widzenia instytucji prowadzących i finansujących badania. Podkreślił, że odpowiedzialność nauki wobec społeczeństwa jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na konieczność komunikowania nauki i wyników badań. Zaapelował do obecnych o aktywność na tym polu, podkreślając m.in. potrzebę dostosowania kanałów komunikacji do konkretnych odbiorców oraz możliwość przedstawiania prowadzonych badań w odniesieniu do bieżących wydarzeń lub aktualnej sytuacji społecznej. Aby zobrazować, w jaki sposób można to zrobić, podał przykład związany ze zbliżającymi się igrzyskami olimpijskimi w Rio de Janeiro. Grupa naukowców opublikowała pracę dotyczącą obrazowania w wysokiej rozdzielczości, za pomocą mikroskopii elektronowej, kompleksu aktomiozyny ludzkiej, czyli kompleksu białkowego kluczowego dla skurczu mięśni. Informacja została podchwycona przez redakcje newsowe na całym świecie, które skupiły się na możliwości wyjaśnienia z pomocą obrazowania w wysokiej rozdzielczości, dlaczego Usain Bolt jest najszybszym człowiekiem na Ziemi.

Na koniec prof. Doeller poruszył kwestię spadku zaufania społecznego do nauki. Zwrócił uwagę, że algorytmy mediów społecznościowych nie rozróżniają informacji opartych na faktach od dezinformacji. Przywołał wyniki badania, w ramach którego sprawdzono, ile filmów dotyczących zmian klimatycznych wyprodukowanych przez instytucje naukowe osiągnęło 100 tys. wyświetleń: tylko dwa. Próg ten osiągnęło dwadzieścia nagrań dotyczących teorii spiskowych na temat smug chemicznych (tzw. chemtrails). Podwyższenie progu do miliona wyświetleń całkowicie eliminuje organizacje naukowe z próby – pozostawiając jeden film autorstwa influencera z YouTube i trzy filmy dotyczące spiskowych teorii. Prof. Doeller wyraźnie podkreślił, że komunikacja naukowa prowadzona zarówno przez specjalistów ds. komunikacji, jak i samych naukowców, jest ważnym elementem przeciwdziałania temu globalnemu trendowi.

Dioscuri: europejska success story

Liderzy Centrów Dioscuri

Sympozjum stanowiło również okazję do konstruktywnej dyskusji na temat możliwości, wyzwań i przyszłości programu Dioscuri, której przewodniczyła prof. Marta Miączyńska, dyrektor Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.

Prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN, wraz z prof. Christianem Doellerem, wiceprezesem MPG otworzyli tę dyskusję zapowiadając piąty konkurs Dioscuri, w ramach którego powstaną w Polsce dwa interdyscyplinarne centra doskonałości naukowej. Program będzie otwarty na wszystkie dyscypliny naukowe i będzie kłaść nacisk na doskonałość naukową i interdyscyplinarność.

W trakcie debaty omówiono również oczekiwania wobec programu Dioscuri z perspektywy środowisk naukowych w Polsce, Niemczech i Czechach, a także dotychczasowe osiągnięcia programu, które mogą stanowić inspirację dla inicjatyw tego typu w przyszłości.

Na zakończenie sympozjum odbył się cykl szkoleń:

• warsztaty Akademii Plancka prowadzone przez specjalistkę ds. komunikacji Rheę Wessel dla kierowniczek i kierowników centrów Dioscuri, które dały im możliwość zdobycia nowych umiejętności w roli liderów opinii (thought leadership) oraz w zakresie komunikacji naukowej;
• szkolenie przeprowadzone przez koordynatorów dyscyplin NCN dla młodych naukowczyń i naukowców, którzy zapoznali się z ofertą NCN i procesem oceny wniosków;
• spotkanie prowadzone przez koordynatorów programu Dioscuri z Niemiec, Polski i Czech, podczas którego koordynatorzy administracyjni omówili bieżące kwestie związane z codziennym funkcjonowaniem centrów.