Analiza roli pamięci roboczej w powstawaniu mimowolnych wspomnień autobiograficznych

Za każdym razem, gdy próbujemy sobie przypomnieć coś ze swojej osobistej przeszłości, posługujemy się swoją pamięcią autobiograficzną. Dzięki niej pamiętamy o tym wszystkim, czego doświadczyliśmy, czego byliśmy świadkami lub co się nam przydarzyło w przeszłości.

Pamięć tego typu jest szczególnie ważna dla naszego poczucia tożsamości, a więc tego, kim czujemy, że jesteśmy. Jest ona ważna zarówno dla naszych relacji z innymi ludźmi, jak i ze społeczeństwem. Codziennie korzystamy więc z tego typu pamięci w różnych kontekstach i celach. Na przykład, wspominając nasz ostatni wyjazd wakacyjny lub próbując sobie przypomnieć, gdzie odłożyliśmy klucze do mieszkania.

Choć możemy nie zdawać sobie z tego sprawy, codziennie przypominamy sobie mnóstwo różnorodnych informacji z osobistej przeszłości. Często również zdarza się, że różne wspomnienia z naszej osobistej przeszłości przychodzą nam na myśl mimowolnie. Choć nie próbujemy sobie ich przypomnieć, orientujemy się, że ni stąd ni zowąd zaczynamy wspominać wakacyjny wyjazd lub przypominają się nam różne sytuacje, które miały miejsce w przeszłości. Wspomnienia tego typu nazywane są mimowolnymi wspomnieniami autobiograficznymi. Ich cechą definicyjną jest samoistny i niekontrolowany charakter ich pojawiania się.

Z dotychczasowych badań wiemy, że wspomnienia mimowolne są przez nas na co dzień powszechnie doświadczane. Często ich pojawieniu się towarzyszy zaskoczenie lub zdziwienie, szczególnie wtedy, gdy dotyczą czegoś, wydawać by się mogło, dawno zapomnianego. Wiemy również, że pojawienie się wspomnień mimowolnych w dużej mierze zależy od różnorodnych wskazówek, które znajdują się w naszym otoczeniu, na które w większym lub mniejszym stopniu zwracamy uwagę. Na przykład, mogą to być pewne obrazy, słyszane słowa, przedmioty, zapachy lub smaki. Możliwości tego, co może wzbudzić wspomnienie mimowolne jest bardzo wiele. Wspomnienia tego typu najczęściej przychodzą nam na myśl, gdy jesteśmy zaangażowani w mało obciążające poznawczo aktywności, takie jak, na przykład zmywanie naczyń czy prasowanie.

Przedmiotem realizowanego przeze mnie projektu są właśnie mimowolne wspomnienia autobiograficzne i możliwe mechanizmy warunkujące ich doświadczanie. W ramach moich badań poszukuję odpowiedzi na pytanie, jak mimowolne wspomnienia autobiograficzne powstają oraz od czego zależy to, że niektóre osoby doświadczają ich częściej niż inni.

W tym celu przyglądam się dokładniej zdolności mózgu zwanej pamięcią roboczą. Dzięki niej wykonując ważne dla nas zadania potrafimy, z jednej strony, skupiać się na danym zadaniu, ignorując jednocześnie różne bodźce, które z perspektywy wykonywanego zadania są zbędne. Zdolność ta pozwala nam również na tymczasowe przechowywanie w myślach pewnych informacji i dowolne nimi manipulowanie. Przykładowo pamięć robocza działa, gdy jadąc tramwajem potrafimy skupić się na czytanej przez nas książce skutecznie ignorując innych ludzi lub świat za oknem – czyli bodźce w naszym bezpośrednim otoczeniu. Dzięki pamięci roboczej pamiętamy również, co przed chwilą czytaliśmy, gdy przerwiemy czytanie, aby pokazać bilet do kontroli.

W moich badaniach sprawdzam to, czy osoby z lepszą pamięcią roboczą rzeczywiście lepiej skupiają się na danym zadaniu i tym samym, są mniej podatne na doświadczenie wspomnień mimowolnych. Z drugiej strony możliwe jest również, że im lepszą posiadamy pamięć roboczą, tym więcej operacji – myśli możemy przetwarzać w jednostce czasu. Oczekiwać można więc, że osoby charakteryzujące się lepszą pamięcią roboczą doświadczać będą większej liczby wspomnień mimowolnych. W tym celu w ramach projektu zaplanowałem serię badań laboratoryjno-eksperymentalnych ukierunkowanych na określenie roli i wzajemnych powiązań pamięci roboczej w procesie powstawania wspomnień mimowolnych.

Warto podkreślić, że odpowiadanie na pytanie o to, jak mimowolne wspomnienia autobiograficzne powstają może mieć ważne znaczenie dla zrozumienia wspomnień intruzywnych w zespole stresu pourazowego (PTSD) i powiązanych zaburzeń. Z tego też powodu można uznać, że badania mogą mieć także wymiar społeczny i praktyczny, ponieważ stanowią istotny krok w kierunku opracowania strategii umożliwiających radzenie sobie z takimi intruzywnymi (niechcianymi) wspomnieniami.