Początki i rozwój peryferyjnej postaci kapitalizmu akademickiego w Polsce

Dlaczego wieloletnie próby zmobilizowania pracowników polskich uczelni do publikowania w najlepszych zagranicznych czasopismach prowadzą w efekcie do tego, że 1/3 wszystkich publikacji polskich autorów w bazie Web of Science w 2022 roku stanowiły artykuły wydane przez jednego wydawcę o dwuznacznej reputacji? Dlaczego dwóm dekadom dyskusji o konieczności ścigania się z Zachodem przez polskie uczelnie towarzyszy ich sukcesywny i dramatyczny spadek we wszystkich światowych rankingach uniwersytetów?

dr Krystian Szadkowski, fot. Michał Łepecki By odpowiedzieć na te pytania nie wystarczy skupić się na niedostatecznych poziomach nakładów finansowych, różnicach mentalnościowych czy zbytniej biurokratyzacji. Sięgnąć należy do źródła. Choć wysiłki modernizacyjne w polskiej nauce i szkolnictwie wyższym od samego początku transformacji kapitalistycznej obliczone były na przekształcenie polskiego systemu na wzór jego zachodnich odpowiedników, system ten różnił się i różni od nich wyraźnie, a różnica ta wymaga teoretycznego ujęcia i wyjaśnienia.

Za cel naszych badań obraliśmy wyjaśnienie specyfiki powstania i rozwoju szczególnej formy kapitalizmu w sferze nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce w okresie od 1990 do 2021 roku. Zadaniem projektu jest stworzenie nowej teorii, pozwalającej w systematyczny sposób ująć dynamikę̨ tego zjawiska w kategoriach peryferyjnego kapitalizmu akademickiego, to znaczy takiego systemu, którego warunki i wzorce produkcji różnią się istotnie i strukturalnie od tych w systemach centralnych. Cele uzupełniające obejmują natomiast badanie roli organizacji międzynarodowych (takich jak OECD i Bank Światowy) w powstaniu badanego zjawiska, roli i skali oporu akademików i studentów wobec wdrażanych zmian, jak również̇ znaczenia dużych komercyjnych wydawców akademickich w kształtowaniu polityki naukowej w sektorze.

W efekcie naszych badań zgromadzimy obszerne dane dotyczące sposobów funkcjonowania kapitalistycznej rzeczywistości polskiego szkolnictwa wyższego i nauki, które pozwolą na sformułowanie nowej teorii peryferyjnego kapitalizmu akademickiego. Przedstawimy głównych aktorów odpowiedzialnych za kształt, który przybrał rozwój kapitalizmu akademickiego Polsce, i ich narracje. Sprawdzimy jak kształtowała się polityka publiczna obliczona na przekształcenie sektora w sprawnie funkcjonujący kapitalizm akademicki, kto odpowiadał za rozwijane w niej dyskursy oraz jaki wpływ na nie miały organizacje międzynarodowe w rodzaju OECD czy Banku Światowego. Przeanalizujemy w jaki sposób studenci i pracownicy akademiccy opierali się̨ wprowadzanym zmianom czy, jaką rolę w kształtowaniu jego obecnej postaci odegrał prywatny kapitał skoncentrowany przede wszystkim w sektorze dużych akademickich komercyjnych wydawnictw. Dowiemy się̨ ponadto w jakim stopniu i dlaczego powstała w Polsce postać kapitalizmu akademickiego rożni się od tego, który rozwijał się w krajach centrum kapitalistycznego systemu-świata. Badanie umożliwi wyjście poza nieproduktywną opozycję w dyskusjach o zmianach sektora między liberalnymi modernizatorami, chcącymi kopiować gotowe rozwiązania z krajów centralnych, a konserwatywnymi przeciwnikami podporządkowywania „polskiej nauki” zachodnim wzorcom.