Rola wspólnej polityki rolnej w procesie unowocześniania polskiego rolnictwa na przykładzie produkcji mleka

W gospodarce podlegającej globalizacji sektor rolny – jako jeden z jej elementów – poddawany jest oddziaływaniu ogólnoświatowych procesów i trendów rozwojowych, ponosząc zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje tego wpływu. Podmioty, które chcą się rozwijać i przetrwać na rynku, powinny koncentrować swoje działania na poszukiwaniu i wdrażaniu nowych, bardziej zaawansowanych i efektywnych rozwiązań. Uzasadnia to tak duże zainteresowanie innowacyjnością, która jest postrzegana jako sposób na podnoszenie konkurencyjności sektorów i gospodarek. Innowacje nie są jednak tworem współczesności, ponieważ człowiek od pradawnych czasów, dążąc do zaspokojenia własnych potrzeb, usprawnienia pracy, poprawy warunków życiowych, wprowadzał zmiany i rozwiązania, które nigdy wcześniej nie były stosowane. Oznacza to, że innowacyjność nie jest chwilową modą, lecz cechą towarzyszącą egzystencji człowieka, chociaż nie od zawsze w ludzkich umysłach istniała świadomość tego faktu.

Relatywnie rzadko aspekt innowacyjności odnoszony jest do sektora rolnego. Zdecydowanie częściej używa się określenia postępu naukowo-technicznego, oznaczającego wszystko to, co wprowadzane jest do produkcji rolnej i życia społecznego mieszkańców wsi jako nowe w określonym miejscu i czasie, aby uzyskać lepsze efekty produkcyjno-ekonomiczne, a także podnieść poziom dobrobytu. Ważne jest również, aby stosowane w rolnictwie nowe rozwiązania pozwoliły zapobiegać postępującej degradacji zasobów naturalnych, w tym gleby, wody i ekosystemów.

Wprowadzenie nowych rozwiązań w gospodarstwach rolnych jest uwarunkowane zarówno czynnikami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. Wśród wewnętrznych kluczową rolę odgrywa zasób czynników produkcji, którymi dysponuje producent rolny. Bardzo ważna jest także jego postawa przejawiająca się w większej lub mniejszej skłonności do wdrażania innowacji. Ogromny wpływ na postęp i unowocześnianie rolnictwa mają jednak czynniki zewnętrzne, ponieważ większość nowoczesnych rozwiązań możliwych do zastosowania w tym sektorze, m.in. nowych lub udoskonalonych organizmów roślinnych lub zwierzęcych, urządzeń czy środków technicznych, powstaje poza gospodarstwem rolnym. Duże znaczenie ma także otoczenie instytucjonalne, za pośrednictwem którego wdrażane są rezultaty badań naukowych do praktyki rolniczej, oraz obowiązujące regulacje i przepisy.

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej i objęcie gospodarstw rolnych wspólną polityką rolną zmieniły warunki ich funkcjonowania oraz zintensyfikowały zmiany zachodzące w sektorze rolnym. Stanowiły także inspirację do podjęcia badań, których celem było ukazanie roli wspólnej polityki rolnej (WPR) w procesie unowocześniania polskiego rolnictwa. Ze względu na duże zróżnicowanie produkcji rolnej zdecydowano o koncentracji badań na jednym jej kierunku – produkcji mleka.

Gospodarstwa rolne specjalizujące się w chowie bydła mlecznego i produkcji mleka zajmują ważną rolę w polskim rolnictwie. W związku z integracją europejską w wielu takich gospodarstwach konieczne było wprowadzenie zmian, aby gospodarstwa te spełniały m.in. określone normy sanitarne i jakościowe. W projekcie badawczym przeprowadzono badania bezpośrednie w ponad 1000 polskich gospodarstw mleczarskich, rozmieszczonych we wszystkich województwach.

Jak wynika z przeprowadzonych badań, unowocześnianie produkcji w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka było bezpośrednio związane z procesem inwestowania. Inwestycje podjęto w 976 badanych podmiotach, głównie w związku z koniecznością dostosowania gospodarstw do przepisów wynikających z WPR. Zgodnie z wprowadzoną w 2003 r. reformą WPR gospodarstwo otrzymywało jednolitą płatność obszarową, jeżeli spełniło kryteria związane z procesem identyfikacji rejestracji zwierząt czy też z zagadnieniami ochrony środowiska naturalnego, zdrowia publicznego, zdrowia i dobrostanu zwierząt. Zakres dostosowania polskich gospodarstw był uzależniony m.ni. od rodzaju prowadzonej produkcji rolniczej. Niewątpliwie rolnicy specjalizujący się w produkcji mleka musieli wprowadzić relatywnie dużo zmian. W badanej grupie prawie 70% inwestowało w modernizację lub rozbudowę pomieszczeń lub obiektów gospodarczych. Wśród nich 56,8% dokonało modernizacji związanej z poprawą dobrostanu zwierząt, 50,9% zainstalowało urządzania udojowe, a 47,6% zmodernizowało pomieszczenia do przechowywania mleka. Jednak najczęściej inwestowano w maszyny i urządzenia rolnicze (84,5%).

Unowocześnienie polskich gospodarstw rolnych byłoby trudne do zrealizowania bez transferów finansowych dokonywanych w ramach WPR. Pond 36% badanych gospodarstw mleczarskich na inwestycje przeznaczyło środki zaoszczędzone z dopłat bezpośrednich, a ponad 40% uzyskało wsparcie w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W przypadku ok. 70% badanych gospodarstw wdrożone dzięki zrealizowanym inwestycjom rozwiązania nie były dotychczas stosowane i miały charakter nowości w skali gospodarstw. W przypadku nieco ponad 10% była to nowość w skali gminy.