Osobowościowe i kulturowe determinanty korzystania z portali społecznościowych

W projekcie podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jakie cechy psychologiczne i kulturowe powodują, że osoba nadmiernie angażuje się w Facebooka. Przeprowadzone badania pozwoliły na usystematyzowanie wiedzy na temat mediów społecznościowych i stworzenie modelu wyjaśniającego zależności między cechami osobowościowymi użytkownika i właściwościami kultury, a korzystaniem z Facebooka.

fot. Michał Łepecki W oparciu o przeprowadzone badania stworzono model, który przedstawia dynamikę przechodzenia od „normalnego”, do problemowego korzystania z Facebooka. Na każdym etapie odgrywają rolę inne czynniki psychologiczne, biologiczne lub społeczne, które decydują, czy osoba zacznie korzystać z Facebooka w sposób problemowy. Pokazaliśmy że pewne cechy jednostki sprzyjają temu, że osoba zaczyna logować się do Facebooka i korzystać z tego narzędzia. Z zaprezentowanej serii badań wyłaniają się etapy korzystania z Facebooka – od „normalnego” do takiego, które staje się źródłem problemów psychicznych i społecznych. Uzyskane wyniki serii badań wskazują, że oprócz społecznych i psychologicznych własności jednostki istotne znaczenie w tym względzie mają również aspekty biologiczne. Osoby z niską potrzebą prywatności, z nasiloną potrzebą autopromocji, z wysokim poziomem narcyzmu i z wysoką samooceną częściej korzystają z Facebooka. Na etapie „normalnego” korzystania użytkownicy mają wysoki poziom satysfakcji z życia. Jeśli dodatkowo występują inne cechy związane z biologicznym funkcjonowaniem osoby (np. wzmożona wieczorna aktywność), cechami osobowości (jak np. niska stabilność emocjonalna), czy z funkcjonowaniem społecznym (np. samotność) korzystanie staje się coraz bardziej intensywne i problemowe. Wykazano również, że niewystarczające zasoby zapewniające samokontrolę mogą mieć związek z nadmiernym korzystaniem z Facebooka. Gdy osoby mają niską samokontrolę, orientację na emocje negatywne w sytuacji porażki, a także niską sumienność, niską otwartość na doświadczenia i niską orientację pozytywną, korzystanie z Facebooka, z czasem staje się problemowe, co w literaturze określane jest jako Facebook intrusion (pochłonięcie Facebookiem) czy Facebook addiction (uzależnienie od Facebooka), które jednak wciąż nie jest jednoznacznym pojęciem. Ten etap jest związany także z depresją i niską samooceną. Ponadto, na tym etapie poziom satysfakcji z życia obniża się. Wyniki badań pokazały też znaczenie kultury w problematycznym korzystaniu z Facebooka. Do opisu kultury wykorzystano teorię konstruktów Ja (self-construal) (Singelis, 1994) dotyczącą niezależnego i współzależnego Ja, która z powodzeniem była wykorzystywana do wyjaśniania korzystania z mediów (Tamam, Willnat, & Osman, 2009), a także mediów społecznościowych (Kim, Kim, & Nam, 2010). Konstrukt ten składa się z czterech wymiarów: lojalność grupowa (group loyalty), orginalność (uniqueness), niski kontekst (low context) i współzależność relacyjna (relational interdependence) (Fernández, Paez, & González, 2005). Badania pokazały, że cechy kultury w jakiej żyje dana osoba (np. niski poziom unikalności oraz niski kontekst) są silnie związane z nadmiernym korzystaniem z Facebooka.

Podjęty w badaniach temat jest bez wątpienia bardzo aktualny, bowiem korzystanie z mediów społecznościowych cieszy się coraz większą popularnością i jest obecne w różnych aspektach życia, zarówno prywatnego jak i zawodowego. Przeprowadzone badania pokazały, że skutki korzystania z tych mediów są w dużej mierze zależne od cech osobowościowych użytkowników, ale i od kultury w jakiej żyje. Wyniki mogą posłużyć do tworzenia programów profilaktycznych i terapeutycznych w pracy z osobami zagrożonymi, a także uwikłanymi w problematyczne korzystanie z nowych mediów.