Cyfrowa estetyzacja środowisk wrażliwych

Projekt „Cyfrowa estetyzacja środowisk wrażliwych” (DigiFREN) ma na celu poznanie skutków cyfrowej estetyzacji środowisk naturalnych w pięciu krajach europejskich. Badania historyczne i etnograficzne skoncentrowane zostały na tym, jak media cyfrowe i technologia przyczyniają się do zmiany i przekształcenia postrzegania, wrażliwości i praktyk wobec środowisk naturalnych. DigiFREN zajmuje się estetyzacją cyfrową środowisk podatnych na ludzką ingerencję, jej rozwojem i wpływem na życie codzienne w słoweńskim regionie alpejskim Solcavsko i Bohinj, wzdłuż chorwackiego wybrzeża Adriatyku w parkach narodowych Kornati i Paklenica, na fińskich torfowiskach Sodankyla i Lieksa, w norweskim lesie miejskim Sormarka i w dolinie Odry na Dolnym Śląsku w Polsce. DigiFREN to pierwszy projekt etnograficzny, który podjął zakrojone na szeroką skalę, porównawcze badanie wpływu cyfrowej estetyzacji w transformującej się cyfrowo Europie na postrzeganie i interakcję ze środowiskiem naturalnym.

W ostatnich latach Dolina Odry stała się miejscem budowy atrakcyjnej infrastruktury turystycznej, intensywnie promowanej i przekształconej w produkt przemysłu rozrywkowo-turystycznego, miejsce rekreacji wsparte specyficzną semiosferą (przestrzenią, w której dochodzi do produkcji i wymiany znaczeń za pomocą znaków),  której kluczowym składnikiem są zdigitalizowane obrazy natury. "Cyfrowe estetyzacje natury" są zarówno częścią "natury" przygotowanej dla przemysłu turystycznego, treścią postów w mediach społecznościowych, jak i częścią szerszych procesów deterytorializacji obrazów "natury" i jej nowej, oddolnej kategoryzacji.

dr hab. Marcin Brocki, prof. UJ, fot. Łukasz Bera Z tego powodu ważne stało się zrekonstruowanie, które miejsca w Dolinie Odry są reprezentacjami "natury" zarówno dla interesariuszy, jak i "użytkowników", jakie kulturowe sieci semantyczne tworzą, co staje się znakiem natury w zdigitalizowanych obrazach natury, jak semioza (proces powstawania znaczeń) natury w ramach mediów cyfrowych wpływa na doświadczenie natury oraz jakie kategorie estetyczne są używane i jak są przekształcane w kontakcie z praktykami, doświadczeniami miejsc cyfrowo estetyzowanych.

Aby osiągnąć te cele, podjęte zostały badania etnograficzne, w tym intensywne badania terenowe. Projekt jest realizowany z wykorzystaniem etnografii cyfrowej, autoetnografii, obserwacji uczestniczącej, analizy dyskursu oraz metod i technik partycypacyjnych. Szczególnie ważnymi metodami badawczymi stały się fotoelicytacja i "spacery badawcze", które oparte zostały na metodach "chodzenia z", "podążania za" partnerem terenowym, przy aktywnym wykorzystaniu fotografii i wideo-badania, koncentrują się na materialnym, estetycznym, ekonomicznym i politycznym wymiarze krajobrazu. Spacery i fotoelicytacja budują rodzaj żywego, wizualnego (cyfrowego) archiwum, w którym doświadczenia, praktyki i percepcje krajobrazu przenikają się, tworząc jego "emocjonalne mapy".

Badania obejmują przede wszystkim trzy kategorie aktorów społecznych: "lokalnych ekspertów" (ekologów, pasjonatów), interesariuszy (instytucje rządowe i samorządowe zajmujące się gospodarką wodną i zagospodarowaniem przestrzennym, urbanistów, agencje turystyczne, organizacje ekologiczne zajmujące się formalnie ochroną przyrody i krajobrazu), mieszkańców terenów nadrzecznych, oraz użytkowników tych terenów (turystów, wędkarzy itp.). Dla każdej z grup odpowiednio dobrano metody badawcze. Analizie poddane zostały również fanpage’e, blogi, media społecznościowe dotyczące Doliny Odry, w szczególności treści zawierające wizualizacje, podcasty, filmy.

Analiza materiału wizualnego ujawniła różne interesy (deweloperzy vs. ekolodzy), krzyżujące się estetyki, tarcia między tymi interesami i estetykami oraz różne poziomy estetyzacji cyfrowych obrazów Odry. Umożliwiła także, na szerszym planie, wgląd w proces historycznej zmiany dokonanej przez techniki cyfrowe w zakresie interakcji człowieka z naturą.