Zapomniane dzieła Johanna Christopha Lischki

Projekt „Zapomniane dzieła Johanna Christopha Lischki. Badania konserwatorskie obrazów barokowego malarza” był realizowany w latach 2016–2017 w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego. Podstawowym celem projektu było przebadanie obrazów przypisywanych Johannowi Christophowi Lischce (ok. 1650–1712). Ten wybitny śląski malarz kształcił się w warsztacie swojego ojczyma Michaela Leopolda Willmanna a następnie kontynuował edukację podczas kilkuletniej podróży do Włoch. Po powrocie pracował na terenie Czech i Śląska, głównie dla zleceniodawców z kręgu Kościoła katolickiego. Po śmierci Willmanna przejął jego pracownię przy klasztorze w Lubiążu i realizował niedokończone przez ojczyma zlecenia. Mimo iż Lischka jest uznawany za znakomitego malarza, do tej pory nie opublikowano monografii na jego temat i nie opracowano usystematyzowanego katalogu jego dzieł. Badania w ramach projektu stały się ważnym krokiem do pogłębienia stanu wiedzy o malarzu i jego twórczości.

Do badań wybrano siedem obrazów, które pochodzą z różnych etapów twórczości Lischki i są w większości nieznane lub uważane za słabe kopie nieistniejących już realizacji malarza. Cztery prace z Czech (Święty Józef, Św. Maria Egipska, Św. Karol Boromeusz i Opłakiwanie Chrystusa) zostały zamówione przez czeskie środowiska zakonne na przełomie XVII i XVIII w. Trzy płótna ze Śląska (Opłakiwanie Chrystusa, Znalezienie Krzyża Świętego i Anioł) pochodzą z lat 1708-1712, kiedy Lischka kierował warsztatem Willmanna. Pierwszym zadaniem w ramach projektu były badania z zakresu historii sztuki dotyczące tematyki dzieł oraz ich losów od powstania do chwili obecnej. Następnie konserwatorzy z Krakowa (Marcin Ciba) i Pragi (Denisa Cirmaciová) użyli promieniowania podczerwonego, ultrafioletowego i rentgenowskiego, aby przeanalizować skład chemiczny i strukturę warstw malarskich obrazów.

Międzynarodowa współpraca podczas badań pozwoliła na opisanie najważniejszych cech techniki malarskiej Lischki i weryfikację autorstwa większości analizowanych dzieł. Wyniki potwierdziły podobieństwo obrazów w sposobie nanoszenia farby i przygotowania podobrazia. Zauważalne różnice w zakresie doboru pigmentów między obrazami mogą oznaczać, że malarz miał dwie osobne pracownie: na Śląsku i w Czechach. Najciekawszym analizowanym dziełem jest Opłakiwanie Chrystusa z kościoła pw. św. Marcina w Tursku pod Pragą. Drastyczna restauracja polegająca na wymianie jednej z czterech desek budujących podobrazie stanowi fascynujący przykład zmian zachodzących w dziele po jego powstaniu. Ważnym efektem badań było dostrzeżenie różnicy między technikami malarskimi Lischki i jego mistrza Willmanna. Na żadnym analizowanym obrazie Lischki nie znaleziono śladów rysunku przygotowawczego, który zawsze pojawia się na płótnach lubiąskiego mistrza. Wydaje się, że analiza obrazów w świetle podczerwonym pod kątem obecności szkicu przygotowawczego ma szansę stać się najbardziej obiektywnym narzędziem do rozróżnienia prac Willmanna i jego pasierba.

Wyniki analiz są istotnym wkładem w nurt badawczy zwany „techniczną historią sztuki”. Interdyscyplinarny charakter projektu pozwolił na dyskusję o wynikach badań historyków sztuki i konserwatorów z Polski i Czech, co jest ważnym krokiem ku lepszej i skuteczniejszej ochronie wspólnego dziedzictwa kulturowego. Rezultaty badań zostały zaprezentowane na międzynarodowej konferencji w Kutnej Horze w listopadzie 2017 r. oraz doczekały się publikacji w języku czeskim (Sborník z konference „Arte-fakt”) i angielskim (Wiadomości Konserwatorskie). Ponadto, działania w ramach projektu doprowadziły do podjęcia decyzji o konserwacji płótna Anioł z Henrykowa oraz zabezpieczenia znajdującego się w bardzo złym stanie obrazu Opłakiwanie Chrystusa z Turska.