Strach przed pandemią. Błędy w postrzeganiu i podejmowaniu ryzyka w czasach koronawirusa

Nowy koronawirus pochłonął jak dotąd ponad milion istnień ludzkich na całym świecie. Obecną pandemię określa się jako najgorszy światowy kryzys od czasów II wojny światowej. Działania rządów i poszczególnych osób, takie jak wprowadzenie i przestrzeganie dystansu społecznego, mogą spowalniać rozprzestrzenianie się wirusa, ratując życie. Wiążą się one jednak z dużymi kosztami psychologicznymi i ekonomicznymi. Dlatego zarówno rządy, jak i jednostki stoją przed wyzwaniem, jakim jest podejmowanie rozsądnych osądów i decyzji w obliczu niepokojącego zagrożenia. W tym projekcie badamy, w jaki sposób sformułowanie problemów decyzyjnych jako dotyczących koronawirusa wpływa na zdolność i chęć ludzi do trzymania się racjonalnych rozwiązań.

Fot. Michał Łepecki W tym celu prosimy uczestników eksperymentów online o odpowiedzenie na serię pytań. Są one podchwytliwe w tym sensie, że odpowiedzi intuicyjne są niepoprawne. Przykładowo, badany może otrzymać informację, że test na koronawirusa daje poprawny wynik w 95% przypadków i zostać zapytany, jakie jest prawdopodobieństwo, że ktoś, kto otrzymał pozytywny wynik faktycznie jest zakażony. Intuicyjna odpowiedź brzmi: 95%. Poprawna jednak istotnie zależy od liczby zakażonych w populacji: im jest ich mniej, tym większy odsetek wyników pozytywnych stanowią wyniki fałszywe.

Sprawdzamy, czy tego rodzaju odstępstwa od racjonalności są częstsze lub rzadsze niż w odpowiadających im, ale mniej obciążających emocjonalnie i związanych z mniejszą niepewnością, bardziej neutralnych wersjach. I tak druga grupa uczestników dowiaduje się, że badanie lekarskie pacjenta, u którego podejrzewa się zwykłe przeziębienie, daje poprawny wynik w 95% przypadków (i odpowiada na analogiczne pytanie). W tym wypadku mamy więc także do czynienia z kontekstem medycznym, ale lepiej znanym i mniej groźnym. Wreszcie, trzecia grupa badanych odpowiada na pytania dotyczące zagrożenia bezrobociem, a zatem osadzone w kontekście poważnym, ale nie związanym z bezpośrednim ryzykiem dla zdrowia i życia.

Co ciekawe, istniejąca literatura przedmiotu nie pozwala sformułować jednoznacznych przewidywań co do tego, jak strach związany z koronawirusem wpłynie na poprawność oceny ryzyka i podejmowane decyzje. Z jednej strony strach czy niepokój mogą przynieść nasilenie uwagi, z drugiej strony, mogą powodować, że decydent skupi się wyłącznie na niektórych aspektach sytuacji. W przypadku podejmowania decyzji ryzykownych strach na ogół powoduje przywiązywanie nadmiernej wagi do najgorszych spośród możliwych wyników. Takie nastawienie skutkuje na ogół unikaniem ryzyka, szczególnie jeśli jego podjęcie może prowadzić do strat w stosunku do punktu wyjścia.

Fot. Michał Łepecki Nasz projekt służy trzem głównym celom. Po pierwsze będziemy w stanie sprawdzić, w jaki sposób poczucie niepewności i niedostatecznego poinformowania, strach i inne emocje wpływają na podejmowanie decyzji w warunkach pandemii. Przykładowo mogą one prowadzić do takich nieracjonalnych zachowań jak paniczne zakupy. Po drugie będziemy w stanie zasugerować, jak te odstępstwa od racjonalności mogą zostać skorygowane. Po trzecie, korzystając z wyjątkowego „eksperymentu naturalnego”, jakim jest pandemia koronawirusa, wniesiemy wkład w literaturę dotyczącą wpływu niepewności, strachu i innych emocji na racjonalność, postrzeganie ryzyka i gotowość do podjęcia ryzyka w szerszym kontekście.

Wstępne wyniki wskazują na istotne różnice – pomiędzy kontekstem koronawirusa a pozostałymi – w poprawności odpowiedzi na niektóre, lecz nie wszystkie rozważane podchwytliwe pytania. Łącznie badani pytani o zagrożenie COVID-19 wydają się dokonywać równie racjonalnych wyborów co w mniej poważnym kontekście medycznym (przeziębienia) i bardziej racjonalnych niż kontekście poważnym, ale nie-medycznym (bezrobocie).