Wiedza lokalna na temat użycia roślin leczniczych i jadalnych w Ameryce Południowej

Różne procesy społeczno-polityczne i ekologiczne zagrażają kontynuacji tradycyjnej wiedzy ekologicznej lokalnych społeczności żyjących w neotropikach – w zwrotnikowej i podzwrotnikowej części Ameryki Południowej. W kontekście gwałtownych zmian klimatycznych i środowiskowych, w połączeniu z procesami mobilności i migracji ludzkich oraz intensywną wymianą wiedzy i roślin, badanie dotyczące wykorzystania roślin leczniczych i jadalnych przez ludność wiejską w neotropikach nabiera szczególnego znaczenia i uwagi.

dr hab. Monika Kujawska, prof. UŁ; fot. Michał Łepecki Etnobotanika to interdyscyplinarny obszar zajmujący się relacjami między ludźmi i roślinami, szczególnie roślinami użytkowymi. Umiejętność wykorzystania różnych gatunków roślin przez grupy lokalne jest efektem długiego współzamieszkiwania określonych środowisk oraz aktywnego eksperymentowania z zasobami roślinnymi. Relacje kształtujące podejście ludzi do roślin osadzone są w określonych ramach ontologicznych. Badania etnobotaniczne często skupiają się na dokumentacji konkretnych gatunków roślin wykorzystywanych przez lokalne społeczności, niejednokrotnie opisują nowe gatunki dla poznania naukowego lub nowe, wcześniej nieodnotowane zastosowania dla znanych roślin. Etnobotanika medyczna to szczególny obszar badań etnobotanicznych, który koncentruje się na wiedzy i praktykach lokalnych związanych z używaniem roślin leczniczych. Metody i koncepcje etnobotaniki medycznej plasują się na przecięciu antropologii kulturowej, botaniki i farmakologii.

dr hab. Monika Kujawska, prof. UŁ; fot. Michał Łepecki Ogólnym celem projektu jest analiza porównawcza znaczenia roślin leczniczych i jadalnych dla trzech różnych grup zamieszkujących neotropiki. Te trzy grupy to przedstawiciele Polonii argentyńskiej i imigranci paragwajscy wspólnie zamieszkujący prowincję Misiones w Argentynie oraz rdzenny lud Ashaninka z Amazonii peruwiańskiej. Chociaż grupy te zamieszkują podobne biomy, mają odmienną historię zasiedlania tych miejsc, odmienne relacje z roślinami i podejście do eksploatacji zasobów roślinnych, wynikające z różnych ram kosmologicznych. W szczególności projekt ma na celu zbadanie przyczyn trwałości praktyk ziołoleczniczych w tych społecznościach, jak również zakresu leczonych nimi schorzeń, form przyjmowania leków roślinnych oraz sposobów pozyskiwania roślin. Ponadto badania koncentrują się na kontinuum między jedzeniem i leczeniem, zwłaszcza na koncepcji żywności leczniczej (ang. medicinal food), które jest bardzo różnie artykułowane przez badane społeczności. Wreszcie, celem badań jest porównanie roślin jadalnych, w tym dzikich roślin jadalnych, jak również preferencji i nawyków żywieniowych.

W ramach tego projektu łączę wcześniej zebrane i nieopublikowane dane etnograficzne i etnobotaniczne z nowym i uzupełniającym materiałem pochodzącym z badań terenowych w celu dokonania analizy porównawczej praktyk leczniczych i jedzeniowych wybranych grup lokalnych. Etap terenowy w Argentynie został już zakończony, natomiast wyjazd badawczy do Peru jest wstrzymywany przez pandemię Covid-19. W ramach projektu planowane jest wydanie szeregu prac naukowych oraz jednej monografii we współpracy z grupą Ashaninka znad rzeki Tambo w Peru. Monografia ta zostanie poświęcona roślinom leczniczym i jadalnym Ashaninka. Ma ona na celu wzmocnienie sprawczości Indian Ashaninka, a także pomoc w zabezpieczeniu ich prawa własności intelektualnej. Z punktu widzenia uprawianej przeze mnie dyscypliny tego typu przedsięwzięcia czynią antropologię i etnobotanikę bardziej otwartymi na nowe podejścia i perspektywy poznawcze.