Dawne techniki budowy sklepień na ratunek sztuce rekonstrukcji

Na zdjęciach we wnętrzu Librarii w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie widnieje przyrząd o nazwie Flexijet, który zastosowano do inwentaryzacji sklepień. Służy on do wykonania laserowych pomiarów i opracowania cyfrowego modelu w technologii BIM.

Projekt dotyczy wybitnych dzieł architektury gotyckiej i ich elementów – sklepień. Rozważane są zagadnienia z zakresu dokumentowania tego dziedzictwa, konserwacji i prawidłowej rekonstrukcji opartej na przesłankach naukowych. Projekt składa się z części teoretycznej (z analizami architektoniczno-historycznymi sklepień) oraz studiów nad źródłami ikonograficznymi.

W zasadniczej części pracy rozwinięto kwestie praktyczne związane z dawnymi technikami budowy sklepień i tradycyjnymi metodami opartymi na prostej geometrii. Autorka zbadała i przeanalizowała źródła materialne, posługując się pomiarami cyfrowymi zabytków (w Gdańsku, Malborku i Krakowie). Cennym źródłem i podstawą nowego spojrzenia na metody konstrukcji sklepień stał się starodruk pochodzący z XVII w. autorstwa Bartla Ranischa pt. Beschreibung aller Kirchen-Gebäude der Stadt Dantzig, odkryty na nowo po wojnie w zbiorach archiwalnych Gdańska. Dzieło to zawiera pionierską dokumentację ówczesnego stanu wszystkich gdańskich kościołów wraz ze szczegółowym opisem sztuki wznoszenia sklepień; ilustrowane jest blisko 50 sztychowanymi planami i wykresami geometrycznymi wielu odmian wzorów. Autorka porównała te najstarsze rysunki gotyckich sklepień gdańskich z autentycznymi, wciąż istniejącymi obiektami i przygotowała nową interpretację geometrii w postaci wirtualnych modeli. Kształty sklepień odwzorowano ściśle według „instrukcji” zawartej w starodruku, ale zgodnie z dzisiejszymi możliwościami, we współczesnych konwencjach (w postaci rzutów prostokątnych i kładów, przekrojów). Wzbogacono je o poglądowe, zrozumiałe przedstawienia w aksonometrii i perspektywie. Posłużono się metodami wizualizacji fotorealistycznej oraz uproszczonej, schematycznej.

Celem badań było wyjaśnienie reguł i szczegółów kształtowania sklepień. Modele sklepień mają formy zróżnicowane: elementarne „drucikowe”, obrazujące osie żeber, formy ustrojów z kształtek żebrowych, oraz formy pełne – z masywnymi żebrami i polami powłok. Etapy tworzenia modeli cyfrowych nawiązywały do kolejności realnych prac na budowie.

Techniki dawnych budowniczych zastosowano eksperymentalnie do odtworzenia zrujnowanych sklepień gotyckich w kościele zamkowym w Malborku. Koncepcja rekonstrukcji, przymierzona do reliktów we wnętrzu (pozostałości konstrukcji i wystroju), okazała się trafna. Rozpoznana metoda będzie zatem przydatna do projektów konserwacji czy rekonstrukcji wielu gotyckich konstrukcji.