Praktyki samokształcenia w XVI-wiecznej Europie Środkowo-Wschodniej

W 2018 r. zdobyłam grant w organizowanym przez Narodowe Centrum Nauki konkursie MINIATURA 2. Nazwa konkursu kojarzy się z czymś niewielkim, tak jakby finansowanie to tylko w znikomym stopniu pomagało badaczom. To jednak nieprawda – w rzeczywistości jest wręcz przeciwnie, a moja własna historia jest tego najlepszym przykładem.

Kończyłam wówczas właśnie trudne badania poświęcone działalności dydaktycznej Akademii Zamojskiej w okresie renesansu. Byłam zadowolona z wyników, ale moja praca – jak to zazwyczaj w nauce bywa – otworzyła nowe perspektywy badawcze. Stało się tak za sprawą pewnych dokumentów, które zwróciły moją szczególną uwagę – rękopisów spisanych przez uczniów, którzy w XVI wieku studiowali za granicą. Rękopisy te znajdują się obecnie w ważnych bibliotekach Europy Środkowo-Wschodniej.

Elucidationes in sphaeram Ioannis de Sacro Bosc [skrypt Jakuba Kurzewskiego]. Archiwum Radziwiłłów w Nieświeżu; Archiwum Główne Akt Dawnych. Źródło: Biblioteka Narodowa Dokumenty takie mogłyby otworzyć nowy rozdział w badaniach nad wczesną nowożytnością, ponieważ pozwalają spojrzeć na historię wiedzy pod zupełnie innym kątem – dlatego też bardzo chciałam je zobaczyć. Niestety znajdowały się one w różnych miejscach kontynentu. Musiałam znaleźć jakiś sposób na sfinansowanie swojego pomysłu. Wtedy właśnie dowiedziałam się o programie MINIATURA, który stworzono z myślą o wspieraniu projektów badawczych na wczesnym etapie realizacji. Cóż to była za niespodzianka! We Włoszech, skąd pochodzę, podobny grant nie istnieje i nigdy nie istniał.

Na szczęście mój wniosek został przyjęty. Przez kolejny rok dużo podróżowałam, odkrywając prawdziwą skarbnicę tekstów w wielu różnych archiwach polskich, czeskich i węgierskich. Wstępny etap badań pokazał jasno, że samokształcenie uczniów nie ograniczało się do neutralnego zapisu faktów z zakresu studiowanego przedmiotu, co pozwala rzucić światło na sposób, w jaki studenci migrujący w kierunku zachodnim na nowo opracowywali zastaną wiedzę, a w szczególności tradycję artystotelesowską. Te obiecujące wyniki wymagały również pogłębionej analizy wkładu studentów w historię myśli europejskiej.

Wróćmy jeszcze raz do tego, co napisałam powyżej. MINIATURA wcale nie jest dla badacza zaledwie „mini-pomocą”. Umożliwiona przez grant realizacja badań wstępnych pozwoliła mi przygotować grunt pod kolejny – szerszy i bardziej ambitny – projekt badawczy. W oparciu o uzyskane wyniki przygotowałam i złożyłam w konkursie ERC Consolidator Grant organizowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC) wniosek pt. “From East to West, and Back Again: Student Travel and Transcultural Knowledge Production in Renaissance Europe (c. 1470-c. 1620)” [„Ze wschodu na zachód i z powrotem: podróże studentów i transkulturowa produkcja wiedzy w renesansowej Europie (ok. 1470-1620)”]. Grant zdobyłam, dzięki czemu przez dłuższy czas mogłam się poświęcić działalności badawczej, a moja kariera naukowa nabrała niebywałego rozpędu. Czy więc MINIATURA to coś niewielkiego? Zdecydowanie nie. Jestem wdzięczna Narodowemu Centrum Nauki za wspaniałe możliwości, jakie przede mną otworzyło.