Mobilność kulturowa pomiędzy międzywojennymi ugrupowaniami awangardowymi z Polski, Belgii i Holandii

Tematem projektu była wzajemna mobilność kulturowa pomiędzy międzywojennymi ugrupowaniami awangardy literacko-artystycznej z Polski, Belgii i Holandii. Analizę i opis złożonej historii bezpośrednich relacji oraz procesów wymiany, absorbcji i adaptacji założeń programowych, estetycznych oraz artystycznych pomiędzy obranymi ośrodkami oparłem na obszernym korpusie badawczym, na który składają się polsko-, niderlandzko-, francusko- i niemieckojęzyczne czasopisma, publikacje i korespondencja, zebrane w kilkudziesięciu europejskich i amerykańskich archiwach. Jako studium przypadku modernistycznej mobilności kulturowej, zrekonstruowałem i przeanalizowałem dwukierunkowe procesy transferu i wymiany kulturowej dopełniając w ten sposób historiograficzny obraz relacji pomiędzy Polską a Niderlandami, w szczególności w obszarze międzywojennej awangardy literackiej, artystycznej i architektonicznej.

fot. Michał Łepecki Analizowane czasopisma awangardowe, np. Zwrotnica, Blok, Praesens, De Stijl, Het Overzicht, 7 Arts oraz ich przedstawiciele tworzyli wyjątkową ponadnarodową sieć przywodzącą na myśl współczesne media społecznościowe, ich dynamikę i wielowymiarowość. W ramach tej sieci nieustannie wymieniano modernistyczne idee i innowacje prezentowane w formie założeń programowych zawartych w manifestach i innych tekstach o charakterze krytyczno-literackim, a jednocześnie – i nierozerwalnie – pod postacią nowych rozwiązań formalno-estetycznych w malarstwie, rzeźbie i architekturze. Wyjątkowy charakter sieci awangardy, wykraczającej poza granice państw i gatunków, pociągnął za sobą konieczność interdyscyplinarnego i nowatorskiego podejścia do badań i osadzenia ram projektu na pograniczu literaturoznawstwa, historii sztuki i architektury oraz nauk społecznych.

W projekcie zrekonstruowałem  i opisałem bezpośrednie związki pomiędzy poszczególnymi artystami, ugrupowaniami i czasopismami o polskim, belgijskim i holenderskim rodowodzie, ukazując znacząco większą niż dotychczas zakładano intensywność dwukierunkowej wymiany między nimi. Analiza tekstów o charakterze programowym publikowanych w tychże czasopismach wskazała na istotne związki i podobieństwa pomiędzy nimi, co świadczy o istotnej spójności i wyjątkowej dynamice międzywojennej sieci awangardy, przekraczającej bariery natury językowej, kulturowej czy geograficznej. Analiza tekstów kultury o charakterze wizualnym, tj. reprodukcji dzieł sztuki i architektury publikowanych w przedmiotowych czasopismach, ukazała kolejny wymiar polsko-belgijskiej i polsko-holenderskiej mobilności kulturowej, tj. dwutorowość wymiany także w tym obszarze.

fot. Michał Łepecki Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu przedstawione zostały między innymi w  monografii pt. Cultural Mobility in the Interwar Avant-garde Art Network: Poland, Belgium and the Netherlands wydanej nakładem wydawnictwa Routledge, kilku artykułach naukowych oraz podczas wystąpień konferencyjnych i wykładów gościnnych m.in. na paryskiej Sorbonie, na Uniwersytecie Harvarda, w Muzeum Kassak w Budapeszcie czy w Muzeum Sztuki w Łodzi. Rezultaty projektu zaprezentowano także w ramach wystawy „Organizatorzy życia. De Stijl, polska awangarda i design” zorganizowanej w łódzkim Muzeum Sztuki, którą otwierała praca mojego autorstwa prezentująca siatkę powiązań pomiędzy przedstawicielami polskiej oraz holenderskiej awangardy.

Zdjęcia wykonano we wnętrzach Wydziału Anglistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.