Lasy przodków. Badania nad przeszłymi krajobrazami okolic Polanowa z wykorzystaniem nieinwazyjnych metod prospekcji archeologicznej

Głównym celem prowadzonych badań jest zmiana rozumienia przeszłego krajobrazu na przykładzie okolic Polanowa. Metoda wykorzystywana w rozpoznaniu lasów Pomorza, określana jest mianem lotniczego skaningu laserowego. Ta, oparta o urządzenia typu lidar, technika polega na emisji w stronę powierzchni ziemi impulsów laserowych o określonej długości fali z nadajnika podwieszonego pod poruszającym się obiektem latającym, np. samolotem. Następnie mierzone są echa, które po odbiciu od napotkanych przeszkód, wracają ku odbiornikowi. Po ich obróbce możliwe jest stworzenie wirtualnej chmury punktów. Punkty w niej zapisane zawierają informacje między innymi o współrzędnych geograficznych. Wtórnymi produktami skaningu są numeryczne modele wysokościowe, których interpretacja pozwala dostrzec zupełnie „inny świat”. Generowana w tym wypadku wirtualna rzeczywistość pozwala bowiem zarówno obserwować badany dany obszar „z lotu ptaka”, jak i umożliwia interpretację w przestrzeni trójwymiarowej.

Ryc. 1. Zestawienie numerycznego modelu terenu i ortofotomapy dla cmentarzyska kurhanowego. Jego „granice” zostały sztucznie stworzone – podążają za dzisiejszymi podziałami działek geodezyjnych. Tylko kurhany położone w lesie zachowały swoją formę terenową. Oprac. Łukasz Banaszek.

W jaki sposób jednak skaning może pomóc w identyfikacji obiektów archeologicznych zasypanych ziemią? Otóż mamy do czynienia z pewnym paradoksem. Wieloletnia niedostępność i brak prowadzonej orki na obszarach leśnych, stanowiąc ograniczenie dla dotychczasowych badań, pozwoliły jednocześnie zachować formę krajobrazową obiektów archeologicznych. To właśnie różnice w wysokości ukrytych w lesie obiektów, będące niemalże niemożliwymi do rozpoznania na polach (wskutek niwelacyjnego charakteru prac rolnych) stanowią podstawę do identyfikacji pozostałości po przeszłej działalności człowieka.

Ryc. 2. Badania weryfikacyjne wczesnośredniowiecznych kurhanów. Fot. Łukasz Banaszek.

Po dokonaniu interpretacji produktów skaningu następuje integracja wyników z rezultatami rozpoznania naziemnego przeprowadzonego z wykorzystaniem odbiorników GPS-RTK oraz GPS-GIS, a także wynikami badań geomagnetycznych i/lub elektrooporowych. Ponadto, biorąc pod uwagę charakter potencjalnych obiektów archeologicznych, część z nich zostanie poddana badaniom określającym ich antropogeniczny charakter za pomocą odwiertów. Taki dobór metod nie wpłynie negatywnie na stan zachowania dziedzictwa kulturowego, pozwoli zaś uzyskać szeroki zakres informacji na temat stanowisk archeologicznych położonych w lasach. Rozległe obszary, dotychczas interpretowane jako „pustki” i w przeszłości omijane, „wypełnią się” rozpoznanymi pozostałościami po minionej działalności człowieka. Dojdzie do ponownego „zaludnienia” tych regionów.

mgr Łukasz Banaszek

Doktorant na Wydziale Historycznym UAM. Interesuje się wykorzystaniem metod teledetekcyjnych w studiach nad przeszłością, zwłaszcza skaningu laserowego. Członek Aerial Archaeology Research Group. Laureat stypendium Fundacji im. Anny Pasek (2012) oraz programu „Mobilność Plus” (2013). Współtwórca projektu „Sztutowo czy Stutthof?..." nagrodzonego „Sybillą 2011” za Muzealne Wydarzenie Roku. Jego artykuł na temat projektu „Lasy przodków…” został wyróżniony w konkursie „Skomplikowane i proste” (2013).

Ryc. 3. Autor projektu podczas rejestracji form terenowych. Fot. Kamila Oleś.

Ryc. 4. Jeden z rozpoznanych kamiennych kurhanów. Fot. Łukasz Banaszek.

Ryc. 5. Zestawienie numerycznego modelu terenu (z lewej), modelu pokrycia terenu (w środku) i ortofotomapy (z prawej), ukazujące ‘wirtualne’ oczyszczenie obszaru z drzew. W pobliżu zalesionego w rzeczywistości średniowiecznego grodziska (pierścieniowata forma po lewej) przebiega również ukryta w lesie transzeja z czasów II wojny światowej (ciemny zygzak). Oprac. Łukasz Banaszek.

Data publikacji: 06.02.2014