Historia i motywacje

Każdy zna chyba stwierdzenie Cycerona, że „historia jest nauczycielką życia”. W naszym projekcie, realizowanym wspólnie przez naukowców z Polski i Niemiec, próbujemy to zdanie odwrócić i zadać pytanie o to, jak nasze życie wpływa na sposób, w jaki przedstawiamy i opowiadamy historię. Historia służy człowiekowi do uzasadniania jego własnych zachowań, ale też do wyjaśniania działań współczesnych ludzi, państw i narodów. Ludzie niekiedy koncentrują się na heroicznych epizodach z przeszłości, podbojach i zwycięstwach, czasem zaś podkreślają martyrologię i cierpienia. W polsko-niemieckim projekcie „Historia i motywacje” zamierzamy przyjrzeć się psychologicznym motywacjom, które kryją się za określonymi wizjami historii. Chcemy zrozumieć, w jakich sytuacjach ludzie chcą postrzegać swój naród jako ofiarę historycznych konfliktów, a kiedy koncentrują uwagę na triumfach i okresach wielkości. W projekcie skupiamy się na dwóch podstawowych motywacjach psychologicznych: potrzebie sprawstwa (kontroli) oraz potrzebie podtrzymania własnego wizerunku jako osoby moralnej, a także utrwalania obrazu własnej grupy jako postępującej moralnie.

Historia jako źródło teorii spiskowych i przeszkoda w pojednaniu

Projekt MoHi jest kontynuacją naszych wcześniejszych badań, zrealizowanych w ramach finansowanego przez NCN projektu SONATA na temat zniekształceń w postrzeganiu historii i tego, jak wyobrażenia o przeszłości wpływają na współczesne postawy wobec obcych oraz na myślenie o kwestiach politycznych. W poprzednich badaniach dowiedliśmy, że wyobrażenia o historii: wyjaśnianie wydarzeń historycznych, koncentracja na roli grupy własnej jako sprawcy lub ofiary historycznych konfliktów, dostrzeganie – lub nie – zróżnicowania zachowań historycznych różnych grup w fundamentalny sposób kształtują stosunek do grup obcych i wpływają na skłonność do wiary w teorie spiskowe oraz na gotowość do pojednania.

Badania nad psychologicznymi aspektami historii są kluczem do zrozumienia dzisiejszych relacji między grupami ludzi – narodami, państwami, grupami etnicznymi. Pozwalają wyjaśnić trudności w procesie pojednania. Nasze wcześniejsze odkrycia, z których korzystają obecnie instytucje edukacyjne, pozwoliły stworzyć efektywne oddziaływania w Bośni i Hercegowinie, a także w Polsce w relacjach polsko-żydowskich. Wyniki naszych badań pozwolą nie tylko rozwinąć teorię psychologiczną, lecz również umożliwią autorom podręczników, muzealnikom oraz osobom zajmującym się; polityką historyczną zrozumienie motywacji, które mogą powodować zniekształcenia reprezentacji historii. Nasz projekt może zatem mieć również wpływ na poprawę jakości nauczania i propagowania historii zarówno w Polsce oraz w Niemczech, jak i w innych krajach.

Co wpływa na zniekształcanie historii?

Wspólnie z niemieckimi partnerami z Uniwersytetu w Lipsku pracujemy obecnie nad skutecznymi procedurami eksperymentalnymi, które umożliwią nasilenie u badanych dwóch motywacji. Pierwszą z nich jest motywacja kontroli, czyli potrzeba sprawstwa i panowania nad otoczeniem oraz innymi ludźmi. Druga to motywacja moralnościowa potrzebna do zbudowania swojego wizerunku, jako osoby uczciwej i przyjaznej. Stworzenie takich procedur pozwoli określić, w jakim stopniu te właśnie motywacje odpowiadają za zniekształcenia w postrzeganiu historii własnego narodu oraz za koncentrowanie uwagi na wybranych elementach jego historii. Jednocześnie, łącząc wyniki projektu MoHi z tymi, które uzyskaliśmy w ramach zakończonego właśnie grantu SONATA, będziemy w stanie przedstawić modele psychologicznych uwarunkowań skrzywień w percepcji historii jako wynikających z bieżących motywacji - zarówno indywidualnych, jak i grupowych. Nasze badania pozwolą nam zrozumieć, w jakim stopniu historia pozwala ludziom odzyskać poczucie kontroli nad własnym życiem oraz poczuć się lepszymi i bardziej uczciwymi ludźmi. Wyjaśnienie tych mechanizmów pozwoli odpowiedzieć na pytania o przyczyny zniekształceń w postrzeganiu przeszłości oraz wpływ obecnych potrzeb na selektywne przywoływanie wydarzeń historycznych.

dr hab. Michał Bilewicz

Dr hab. Michał Bilewicz kieruje Centrum Badań nad Uprzedzeniami - Zakładem Psychologii Stosunków Międzygrupowych na Uniwersytecie Warszawskim. Głównymi obszarami jego badań są psychologia stosunków międzygrupowych, a w szczególności problematyka pojednania po konfliktach, myślenia spiskowego i językowych podstaw zachowań społecznych. Jego artykuły ukazały się m.in. w European Journal of Social Psychology, Political Psychology i Journal of Social Issues. Dr hab. Michał Bilewicz jest wiceprzewodniczącym Komitetu Psychologii PAN oraz Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej.

prof. Immo Fritsche

Profesor Immo Fritsche kieruje Katedrą Psychologii Społecznej na Uniwersytecie w Lipsku. Jego badania koncentrują się na psychologii stosunków międzygrupowych, psychologii środowiskowej. Jest autorem teorii grupowego odzyskiwania kontroli, którą stosuje w różnych obszarach badań – nad konfliktami, przywiązaniem do grupy, zachowaniami środowiskowymi oraz postrzeganiem norm społecznych. Jest autorem licznych prac naukowych, m.in. na łamach American Psychologist, Journal of Personality and Social Psychology i Journal of Environmental Psychology. Prof. Fritsche jest członkiem zarządu (Executive Board) sekcji psychologii społecznej oraz sekcji psychologii środowiskowej Niemieckiego Towarzystwa Psychologicznego (Deutsche Gesellschaft für Psychologie, DGP).

Data publikacji: 22.08.2016