Życie w morzu późnojurajskim i na jego wybrzeżu

Paleontologiczne prace poszukiwawcze w kamieniołomie Owadów-Brzezinki. Fot. MAGA Aga Błażejowska.

Systematyczne prace poszukiwawczo-badawcze w zlokalizowanym na północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich kamieniołomie Owadów-Brzezinki, są prowadzone od 2012 r., kiedy to Adrian Kin i Błażej Błażejowski (Stowarzyszenie Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS oraz Instytut Paleobiologii PAN w Warszawie) ogłosili odkrycie w gminie Sławno nowego unikatowego stanowiska paleontologicznego o charakterze Fossil-Lagerstätte (złoże skamieniałości). W stanowisku tym udokumentowano bogaty zespół górnojurajskich skamieniałości organizmów morskich (m.in. specyficznego zespołu amonitów, homaropodobnych skorupiaków, skrzypłoczy, drapieżnych ryb kostnoszkieletowych, żółwi skrytoszyjnych i ichtiozaurów) oraz lądowych (m.in. gadów i owadów), odznaczających się wyjątkowo dobrym stanem zachowania. Zdecydowana większość rozpoznanych skamieniałości reprezentuje gatunki dotychczas nieznane, a ich naukowy opis stanowi istotny wkład w poznanie historii życia tych grup zwierząt. Znaleziska opisane zostały jak dotąd w kilkudziesięciu publikacjach naukowych.

W pracach wykopaliskowych, prowadzonych systematycznie od 2013 r., realizowanych przy Instytucie Paleobiologii PAN w ramach trzyletniego projektu badawczego (2013-2016) finansowanego w konkursie OPUS 4, brali udział studenci, doktoranci oraz naukowcy z całego świata. Trzon grupy naukowej, nadzorującej prowadzone badania, których celem było poznanie i udokumentowanie jednego z ważniejszych odkryć paleontologicznych ostatnich lat z terenu Polski, stanowili: Błażej Błażejowski (kierownik projektu, IP PAN), Bronisław A. Matyja (UW), Andrzej Wierzbowski (UW) oraz Hubert Wierzbowski (PIG-PIB).

Stanowisko Owadów-Brzezinki pozwala na całkowicie nowe spojrzenie na geologiczną przeszłość (tzw. okno tafonomiczne) świata organicznego późnej jury (przełomu wczesnego i późnego tytonu), ukazujące nie tylko nieznany zapis ewolucji organizmów żywych, ale również paleogeografię Europy w tym okresie. Znaleziska paleontologiczne, które pochodzą z kamieniołomu Owadów-Brzezinki, świadczą o tym, że region Sławna w późnej jurze stanowił swoisty węzeł paleobiogeograficzny łączący zespoły fauny morskiej i lądowej z północnych i południowych obszarów kontynentu. W warstwach skalnych, odsłaniających się w kamieniołomie, zapisana została zmiana środowiska w późnej jurze od bardziej otwartego morza szelfowego do płytkiej laguny morskiej.

W muzeum wyeksponowane są naturalnych rozmiarów rekonstrukcje zwierząt, które zamieszkiwały lokalne morza i wyspy w późnej jurze. Fot. B. Błażejowski.

Realizowany projekt ma duże znaczenie nie tylko dla paleontologii jako nauki i popularyzacji tej dziedziny w Polsce, ale również dla rozwoju regionu i jego mieszkańców. Od kilku lat w gminie Sławno prowadzone są cyklicznie warsztaty i wykłady, których głównym celem jest popularyzacja wiedzy przyrodniczej wśród mieszkańców regionu poprzez inicjowanie atmosfery zrozumienia i poszanowania środowiska naturalnego. Działania te skierowane są w głównej mierze do dzieci i młodzieży szkolnej, a także do osób zainteresowanych badaniami i ochroną dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego naszego kraju. Odbywają się tu również krajowe i międzynarodowe konferencje geologiczno-paleontologiczne. Konsekwencją tych działań i prac badawczych jest utworzenie i nadzorowanie Geoparku Owadów-Brzezinki w gminie Sławno, gdzie w powstałym muzeum paleontologicznym można podziwiać skamieniałości odkrytych tu jurajskich zwierząt oraz ich rekonstrukcje. Zespół naukowy, badający skamieniałości z tego stanowiska, nadzorował merytorycznie powstanie wystawy w muzeum oraz tablic przy ścieżce geoedukacyjnej przebiegającej na tarasie widokowym wzdłuż krawędzi kamieniołomu. Geopark Owadów-Brzezinki posiada wszelkie walory, które mogą zapewnić sukces nie tyko w aktywizacji regionu poprzez rozwój turystyki opartej na wykorzystaniu dziedzictwa przyrodniczego, ale także poprzez włączanie w aktywność społeczności lokalnej i bardzo intensywnej działalności na rzecz geoedukacji.

Brama wjazdowa do geoparku Owadów-Brzezinki w gminie Sławno. Fot. B. Błażejowski.

Ścieżka geoedukacyjna przebiegającej na tarasie widokowym wzdłuż krawędzi kamieniołomu. Fot. MAGA Aga Błażejowska.

dr hab. Błażej Błażejowski

Fot. MAGA Aga Błażejowska

Urodzony w 1978 r. w Sanoku paleontolog, badacz polarny, marzyciel. Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS, którego celem jest rozwijanie i propagowanie inicjatyw, postaw i działań sprzyjających rozwijaniu myśli naukowej, wytwarzanie atmosfery zaufania i szacunku do środowiska naturalnego oraz upowszechnianie szeroko pojętej wiedzy geologicznej.

Absolwent Wydziału Geologii UW (1998) oraz Międzynarodowego Studium Doktoranckiego Nauk Biologicznych przy MiIZ PAN (2008). Stopień doktora (2008), a następnie doktora habilitowanego (2018) w dziedzinie nauk o Ziemi uzyskał w Instytucie Paleobiologii PAN w Warszawie. Uczestnik wielu polarnych ekspedycji naukowych, m.in. na Spitsbergen (2002, 2005, 2010), Arktykę kanadyjską (2004), Antarktydę (2006-2007) i Grenlandię (2014).

Laureat Nagrody im. Artura Rojszczaka przyznawanej przez Klub Stypendystów Zagranicznych FNP (2009) oraz nagrody National Geographic TRAVELERY w kategorii „Naukowe odkrycie roku” (2015). Delegat Instytutu Paleobiologii PAN do Rady Polskiego Konsorcjum Polarnego (od 2018), członek i konsultant Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature) (od 2015), zastępca przewodniczącego Rady Naukowej Muzeum Ziemi PAN (od 2019), członek Rady Naukowej Instytutu Paleobiologii PAN (od 2020).

Data publikacji: 12.10.2020