Hiperbola w twórczości pisarzy amerykańskiego Południa

Dr Michał Choiński w Beinecke Rare Book & Manuscript Library na Yale University

Południe USA to obszar obejmujący sześć stanów, m.in. Południową Karolinę, Luizjanę i Alabamę. Częste skojarzenia związane z tym regionem Ameryki to nieznośny upał, plantacje bawełny i bagna, rozwarstwienie społeczne, przemoc, rasizm oraz zmagania z trudną przeszłością regionu, której częścią było niewolnictwo i wojna secesyjna. Jak pisze historyk Hugh Holman, u podwalin literatury wywodzącej się z amerykańskiego Południa leży groteska, „łączenie przeciwności” i ciągły „stan niestabilności” [1]. Pisarze pochodzący z Południa przedstawiają często ten region jako obszar paradoksów, konfliktów i skrajności, gdzie przeszłość ciągle ściera się z teraźniejszością. Amerykańska badaczka Jennifer Rae Greeson [2] uważa, że na skutek rewizjonizmu historycznego, Południe dawno przestało być konkretnym miejscem czy przestrzenią geograficzną, a stało się paradoksalnym centrum mitów, narodowych fantazji i poczucia winy dla całej Ameryki. Celem badawczym kierowanego przeze mnie projektu pt. Hiperbola w twórczości pisarzy amerykańskiego Południa było zbadanie, w jaki sposób pisarstwo radziło sobie z tożsamością regionalną i w jaki sposób autorzy, którzy wyrośli w tak mocno naznaczonej kulturze próbowali się z niej wyzwolić.

W ramach projektu zbadałem twórczość siedmiu pisarek i pisarzy amerykańskich: Katherine Anne Porter, Williama Faulknera, Lillian Smith, Katherine Du Pre Lumpkin, Tennessee Williamsa, Flannery O’Connor oraz Harper Lee, skupiając się na wybranych tekstach napisanych w latach 1930-1960. Analiza powieści, opowiadań oraz dramatów, pozwoliła mi postawić tezę, że twórcy obszaru Południa wykształcili specjalny mechanizm retoryczny, pozwalający im poradzić sobie z kryzysem tożsamościowym wynikającym z zakorzenienia w opresyjnym społeczeństwie. Mechanizm ten wiąże się nierozerwalnie z procesem hiperbolizacji, jednak nie na poziomie stylistyki, ale na bardziej abstrakcyjnym poziomie wyobrażeń o rodzimej kulturze. U każdego z siedmiu autorów opisałem inny model hiperbolizacji, taki, który pozwolił na zakwestionowanie i kontestację różnych aspektów kultury regionu. Katherine Anne Porter i Tennessee Williams zmagają się z kulturowymi uwarunkowaniami patriarchatu i kobiecości, Lillian Smith i Katherine Du Pre Lumpkin próbują oduczyć się wpojonego im od czasów dzieciństwa rasizmu, William Faulkner używa hiperbolizacji, żeby pokazać, jak przeszłość regionu, niczym duch nawiedza teraźniejszość, Flannery O’Connor korzysta z hiperboli, aby tworzyć różne obrazy groteski w kontekście religijnym, a Harper Lee pokazuje, w jaki sposób opresyjna kultura regionu nie pozwala na wyzwolenie się spod jej wpływu.

Rezultaty badawcze grantu były prezentowane podczas gościnnych wykładów, które wygłosiłem na kilku uczelniach amerykańskich, m.in. na University of South Carolina, Piedmont College, Salem State University oraz College of Charleston. Wyniki badań były też prezentowane podczas pięciu konferencji naukowych w Niemczech, Wielkiej Brytanii oraz Danii, i spotkały się z pozytywnym odbiorem badaczy z takich centrów naukowych badających tożsamość regionu jak Lillian Smith Center w Georgii czy Institute of Southern Studies w Południowej Karolinie.

Bezpośrednim rezultatem badawczym projektu zrealizowanego dzięki finansowaniu w konkursie OPUS jest monografia Southern Hyperboles. Metafigurative Strategies of Narration, która ukazała się w maju 2020 r. nakładem wydawnictwa Louisiana State University Press w czołowej serii wydawniczej Southern Studies, poświęconej zagadnieniom literatury i kultury Południa.

dr Michał Choiński

Adiunkt w Instytucie Filologii Angielskiej UJ. Autor dwóch monografii: Rhetoric of the Revival (2016, Vandenhoeck & Ruprecht) oraz Southern Hyperboles (2020, Louisiana State University Press) oraz ponad trzydziestu artykułów naukowych. Senior Fulbright Fellow na Uniwersytecie Yale. Dr Michał Choiński był głównym wykonawcą w dwóch projektach badawczych, w których badał literaturę amerykańską z użyciem stylometrii. Pierwszy z nich, pt. Język osiemnastowiecznych amerykańskich kazań kolonialnych. Analiza retoryczna i stylometryczna, został zrealizowany dzięki finansowaniu NCN w konkursie OPUS 7 pod kierunkiem dr. Jana Rybickiego, drugi: NASSA (Network-Analysis and Spatial Stylometry in American Studies), prowadzony był w latach 2018-2020 we współpracy z Uniwersytetem w Poczdamie.

Data publikacji: 06.07.2020