Czy Polacy dobrze jedzą? Nawyki żywieniowe i style życia a społeczne podziały

Badania miały na celu rozpoznanie ogólnych wzorów jedzenia w Polsce i analizę ich zależności od struktury społecznej. Opierając się na ogólnopolskich danych surveyowych, chcieliśmy wykazać, że style jedzenia mogą być istotnym elementem społecznej hierarchizacji według podobnej logiki, jak wykazywano to dla stylów ubierania się, sposobów spędzania wolnego czasu czy gustów muzycznych. Podstawą naszej analizy były dane z badania przeprowadzonego w 2013 r. na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie losowej, metodą bezpośredniego wywiadu wspomaganego komputerowo (CAPI). Główne badanie zrealizowane zostało w dwóch falach – w czerwcu i na jesieni – w celu kontrolowania efektu sezonowości jedzenia, objęło ono w sumie 2361 respondentów w wieku 15 lat i więcej, a kwestionariusz polegał na zastosowaniu szczegółowych pytań dotyczących jedzenia wszystkich posiłków w dniu poprzedzającym badanie. Chodziło nam o w miarę wierne odtworzenie konkretnych zachowań. Ankieterzy kolejno pytali więc o to, co jedli respondenci, kiedy, z kim, gdzie i w jakich okolicznościach. Część pytań dotyczyła również ogólnych opinii i postaw względem jedzenia.

Najważniejsze wyniki wskazują na występowanie dwóch prawidłowości. Po pierwsze, pewne wzory jedzenia praktykowane są przez dominującą część społeczeństwa polskiego. Nie znajdują potwierdzenia rozpowszechniane w wielu analizach społeczeństw zachodnich obawy dotyczące osłabienia społecznego wymiaru i postępującej destrukturyzacji posiłków wyrażającej się m.in. w braku regularności posiłków, zanikaniu norm „właściwego” jedzenia, jedzeniu w samotności. Przeważająca część społeczeństwa nadal spożywa o określonych porach trzy główne posiłki, co stanowi o specyfice naszego rytmu jedzenia, różniącego nas np. od Francji, Wielkiej Brytanii czy krajów nordyckich. Posiłki te spożywane są najczęściej (blisko 90%) w domu, w gronie rodzinnym i składają się na ogół z typowych dań kuchni polskiej (rosół, pomidorowa, kotlet schabowy, ziemniaki), co wskazuje na kontynuowanie tradycyjnego modelu odżywiania się.

Drugą prawidłowością jest oddziaływanie struktury społecznej przejawiające się w istnieniu zależności między wyborami konsumpcyjnymi a usytuowaniem w hierarchii społecznej. Z naszych badań wynika, że charakterystyczną cechą „klasy średniej”, która się powoli kształtuje, jest większe nasilenie wyborów prozdrowotnych dotyczących spożywania produktów uznanych za korzystne (nabiał, chude mięso, zielona herbata) i unikania produktów uznanych za szkodliwe (tłuszczów i cukru, słodzonych napojów). Wśród kierowników i specjalistów znacznie częściej niż wśród kategorii o niższym statusie występuje znajomość produktów i potraw mniej powszechnych, egzotycznych i wyszukanych, takich jak: kuskus, tortilla, krewetki, sushi, musaka czy mule. Z napojów alkoholowych, wśród robotników i rolników najbardziej popularne jest piwo, natomiast spożywanie alkoholi droższych, takich jak whisky czy gin, deklarowane jest najczęściej przez wyższych kierowników i specjalistów.

Członkowie różnych klas funkcjonują też w innym rytmie jedzenia. Zwyczaju jedzenia trzech głównych posiłków przestrzegają najczęściej rolnicy. Oni też najrzadziej jadają drugie śniadanie zastępując je jedzonym najwcześniej obiadem. Nieco później jadają obiad robotnicy, jeszcze później właściciele, a najpóźniej pracownicy umysłowi niższego szczebla oraz wyżsi kierownicy i specjaliści. Ta ostatnia kategoria najrzadziej jada kolację, natomiast częściej od innych drugie śniadanie.

Różnice klasowe ujawniają się również w zwyczaju chodzenia do restauracji. W kategorii osób, które w restauracji były choć raz w ciągu roku dominują właściciele, kierownicy wyższego szczebla i specjaliści (78%), podczas gdy najbardziej niedoreprezentowanymi kategoriami są robotnicy niewykwalifikowani (39,8%) i rolnicy (29,1%).

prof. dr hab. Henryk Domański

Profesor dr hab. w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. W latach 2000-2012 dyrektor IFiS PAN. Zajmuje się badaniem obiektywnych i świadomościowych aspektów uwarstwienia społecznego, ruchliwości społecznej, metodologią badań społecznych i międzynarodowymi badaniami porównawczymi. Autor lub współautor 35 książek, w tym: „Społeczeństwa klasy średniej” (1994), „On the Verge of Convergence” (2000), „Hierarchie i bariery społeczne w latach 90-tych” (2000), „Women on the Polish Labour Market” (2001), „Ubóstwo w społeczeństwach postkomunistycznych” (2002), „O ruchliwości społecznej” (2004), „Struktura społeczna” (2007), „Sociological Tools. Measuring Occupations” (2009), „Podziały terytorialne, globalizacja a nierówności społeczne. Wprowadzenie do modeli wielopoziomowych” (2011), „Czy są w Polsce klasy społeczne?” (2015), „Prestige” (2015), „The Polish Middle Class” (2015). Redaktor naczelny czasopisma „Ask. Research&Methods”, poświęconego metodologii badań socjologicznych.

Data publikacji: 09.08.2016