Ekologia konfliktu w relacji człowiek-dzikie zwierzęta

Zanęcanie pułapki smołą bukową po jej wcześniejszym dokładnym sprawdzeniu. Prawie 150 pułapek zostało zainstalowanych w rejonie występowania niedźwiedzi brunatnych na Podkarpaciu, w celu uzyskania próbek sierści wykorzystywanych następnie do badań genetycznych. Umożliwi nam to określenie liczby niedźwiedzi z zastosowaniem metody „odłów-oznacz-odłów ponownie” (capture-mark-recapture method).

Celem projektu jest pogłębienie wiedzy z zakresu ekologii szkód powodowanych przez dzikie zwierzęta. W naszych badaniach gatunkiem modelowym jest niedźwiedź brunatny. Będziemy koncentrować się na szkodach wyrządzanych przez tego drapieżnika, aby zidentyfikować czynniki ekologiczne i behawioralne, jakie determinują występowanie konfliktów. Przyjrzymy się ich działaniu w trzech skalach: międzypopulacyjnej, wewnątrzpopulacyjnej oraz osobniczej.

W skali międzypopulacyjnej (kontynentalnej) poszukujemy odpowiedzi na pytanie co sprawia, że niektóre populacje są bardziej konfliktowe niż inne. W tym celu analizujemy dane o szkodach powodowanych przez europejskie populacje niedźwiedzia. Badamy wpływ wybranych czynników antropogenicznych (takich jak gęstość zaludnienia), oraz siedliskowych (m.in. długość granicy lasu), na częstość powstawania szkód. Sprawdzamy też, jaką rolę odgrywa liczebność niedźwiedzi oraz stosowane metody zarządzania populacją.

Działając w mniejszej skali (wewnątrzpopulacyjnej), koncentrujemy się na segmencie populacji niedźwiedzia z polskiej części Karpat Wschodnich i analizujemy dane o szkodach z okresu ostatnich piętnastu lat. Przypuszczamy, że dostępność pokarmu, warunki klimatyczne i cechy siedliska (m.in. lesistość, odległość od obszarów chronionych i osiedli ludzkich) wpływają na częstość występowania szkód. Naszym celem jest identyfikacja „punktów krytycznych” oraz stworzenie mapy ryzyka konfliktu.

Sądzimy, że nie wszystkie niedźwiedzie powodują szkody, a w populacji istnieje frakcja osobników, która jest odpowiedzialna za powodowanie większości szkód (skala osobnicza). Będziemy badać, czy skłonność do przejawiania takich zachowań jest warunkowana płcią lub pokrewieństwem oraz czy ma związek z odmienną dietą lub podwyższonym poziomem hormonów stresu. Aby móc wnioskować na temat osobników powodujących szkody, konieczne jest uzyskanie informacji o całej populacji. Dlatego jednym z celów projektu jest oszacowanie liczebności wschodniego segmentu polskiej populacji niedźwiedzi, określenie zagęszczeń, a także uzyskanie informacji o diecie i poziomie stresu tej populacji. W tym celu w polskiej części Karpat prowadzimy genetyczny monitoring. Prace terenowe polegają na zbieraniu sierści za pomocą pułapek włosowych oraz pobieraniu prób ze świeżych odchodów wzdłuż transektów. Zebrany materiał zostanie wykorzystany w analizach genetycznych, izotopowych i hormonalnych.

Zapobieganie szkodom i redukcja pola konfliktu zostały uznane za jeden z priorytetów i głównych działań, jakie należy podjąć w celu ochrony populacji niedźwiedzi brunatnych w Europie i w Polsce. Uważamy, że zrozumienie ekologicznych i behawioralnych mechanizmów leżących u podstaw powstawania szkód jest kluczowe dla ograniczenia konfliktów między człowiekiem a dzikimi zwierzętami, a od tego zależeć będzie przyszłość wielu populacji gatunków chronionych i zagrożonych zwierząt.

Dr hab. Nuria Selva Fernandez

Zatrudniona w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Ukończyła studia biologiczne i uzyskała stopień doktora na Uniwersytecie w Sewilli (Hiszpania). Badania do pracy doktorskiej dotyczące znaczenia padliny w lasach strefy umiarkowanej zrealizowała w Puszczy Białowieskiej. Obecnie zajmuje się badaniem ekologii dużych ssaków drapieżnych, zwłaszcza niedźwiedzi. Jej zainteresowania dotyczą przede wszystkim interakcji pomiędzy konsumentami i ich zasobami. W badaniach wykorzystuje między innymi techniki izotopowe oraz analizy sieci troficznych. Zainteresowana jest również badaniami aplikacyjnymi, mogącymi przyczynić się do lepszej ochrony różnorodności biologicznej.

Prace terenowe wymagają uważnego planowania i intensywnych przygotowań. Każdego wieczoru segregujemy zebrane próbki, uzupełniamy bazę danych i planujemy kolejne działania w terenie.

Dyskusja wyników zamieszczonych na plakacie podczas podroży na konferencję „International Bear Conference” (Saloniki, Grecja) w październiku 2014 r.

Fotopułapki zostały umieszczone naprzeciwko niektórych pułapek na włosy. Jedna z nich była regularnie odwiedzana przez samicę z dwoma młodymi. 16.10.2014 r. ok. 5.00 rano fotopułapka uchwyciła moment ocierania się samicy o drzewo. Na zdjęciu widoczne są również oczy jednego z jej młodych.

Zaledwie sześć godzin później pułapka na włosy została skontrolowana przez nasz zespół, a na zdjęciu z fotopułapki widać naszą radość ze znalezienia licznych próbek sierści.

Data publikacji: 16.04.2015