Wpływ zanieczyszczenia środowiska metalami ciężkimi na proces zapylania roślin kwiatowych przez owady

Dr Dawid Moroń ze sztucznym gniazdem dla dziko żyjących pszczół, podczas prac terenowych na obszarze silnego skażenia metalami ciężkimi w okolicach Olkusza (Małopolska). Fot. Hajnalka Szentgyörgyi

Zapylanie roślin przez zwierzęta jest kluczowym procesem dla funkcjonowania większości ekosystemów lądowych. Pośród zwierząt zapylających strefy umiarkowanej najważniejsze są owady trzech grup: pszczoły (Apidea), motyle (Lepidoptera) oraz bzygi (Syrphidae). Owady zapylające odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu różnorodności dziko występujących roślin kwiatowych, a ich świadczenia ekosystemowe, np. zapylone rośliny uprawne, w samej tylko Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych warte są miliardy Euro w skali roku. Istnieje wiele potencjalnych czynników mogących negatywnie oddziaływać na populacje owadów zapylających. Jednym z takich czynników stresogennych jest skażenie środowiska metalami ciężkimi, które dotyka większość obszaru Europy. Dopiero całkiem niedawno (2012 r.) wykazano negatywny wpływ zanieczyszczenia metalami na populacje bardzo ważniej grupy owadów zapylających, czyli dziko żyjących pszczół.

Pomimo istnienia wyników wskazujących, że na obszarach skażonych metalami ciężkimi występuje obniżona liczebność i różnorodność owadów zapylających, nie ma badań sprawdzających, czy na takich obszarach występuje również obniżenie efektywności zapylania (ang. pollen limitation). Działanie metali ciężkich na różne grupy organizmów może być zarówno negatywne, jak i pozytywne. Może się więc zdarzyć, że gatunki wrażliwsze zostaną zastąpione przez grupę mniej wrażliwą (brak jednak takich danych dotyczących owadów zapylających), niwelując negatywny wpływ skażenia środowiska na proces zapylania. Nie można jednak wykluczyć, że wszystkie grupy owadów zapylających są podobnie wrażliwe na zanieczyszczenia, chociażby ze względu na specyficzne wymagania siedliskowe i pokarmowe, co może powodować zaburzenia w procesie zapylania, a w rezultacie również w funkcjonowaniu ekosystemu. Wykazanie takiego mechanizmu wskazałoby na istnienie pośredniego wpływu metali ciężkich na rośliny, poprzez owady zapylające. Pozwoliłoby również efektywniej planować programy rekultywacji z uwzględnieniem owadów zapylających, potrzebnych roślinom do rozmnażania płciowego, bądź wybór takich roślin, które nie są zależne od owadów zapylających.

Jeśli otrzymane wyniki wskażą na negatywny wpływ skażenia środowiska metalami ciężkimi na proces zapylania, zaproponujemy zalecenia dla organizacji samorządowych oraz społecznych wskazujące, jak w prosty sposób zwiększyć populację owadów zapylających na obszarach skażonych. Co więcej, przedstawiona w projekcie metoda badawcza może być zastosowana do wielu innych gatunków roślin bądź czynników stresogennych mogących oddziaływać na owady zapylające, a przez to na proces zapylania.

dr Dawid Moroń

W 2009 otrzymał tytuł naukowy doktora biologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego. W pracy badawczej wykorzystuje spektometrię absorpcyjną, do oznaczania zawartości metali ciężkich, oraz techniki GIS (ang. Geographic Information System), do uwzględnienia czynników mających znaczenie w skali krajobrazu. Zainteresowania naukowe dra Dawida Moronia koncentrują się na określaniu czynników wpływających na populacje owadów zapylających, np. inwazyjne gatunki roślin bądź skażenie środowiska metalami ciężkimi, oraz na identyfikacji siedlisk pochodzenia antropogenicznego, które mogą mieć znaczenie dla utrzymania różnorodności populacji owadów zapylających.

Data publikacji: 05.11.2013