Icones regum: Ilustrowane poczty władców w narracjach narodowych Polski, Czech i Węgier

Poczet królów polskich Jana Matejki zajmuje szczególne miejsce w zbiorowej wyobraźni i pamięci historycznej Polaków. Seria wizerunków wykonanych przez Matejkę jest wszechobecna w polskich bibliotekach domowych, powielana na banknotach, znaczkach, monetach czy pocztówkach. Siła oddziaływania Pocztu królów polskich skłania do szerszej refleksji nad wcześniejszymi cyklami przedstawień władców. Czy w czasach gdy dostępność książki była ograniczona, a techniki reprodukcyjne mniej zaawansowane, ilustrowane poczty (icones regum) mogły mieć podobny wpływ na zbiorową wyobraźnię? Czy popularność pocztów jest fenomenem typowo polskim, czy też znajduje swoje analogie w kulturze innych państw regionu? Czy dla Czechów i Węgrów, których ciągłość pamięci zbiorowej była zagrożona, ilustrowane poczty pełniły równie ważną funkcję, wspierając zbiorową pamięć i rozumienie przeszłości?

Głównym celem badań jest ustalenie roli ilustrowanych pocztów władców wydanych między piętnastym a siedemnastym wiekiem w kształtowaniu i różnicowaniu się pamięci historycznej i narracji narodowych w Polsce, Czechach oraz na Węgrzech. Zadaniem planowanych analiz jest zbadanie zasięgu i różnych sposobów oddziaływania icones regum na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Korony św. Wacława oraz Korony Św. Stefana, a także prześledzenie ich recepcji w kulturze wizualnej, literackiej i intelektualnej w XVIII i „długim XIX w.” na tych obszarach. Ujęcie porównawcze ma także na celu zwrócenie uwagi na odmienne interpretacje postaci i wydarzeń, które zapisały się w historii tych obszarów, a przyczyniły się do polaryzacji polskich, czeskich i węgierskich narracji narodowych. Przeprowadzenie tak zakrojonych badań umożliwi wykazanie roli pocztów władców w upowszechnianiu historii narodowych i konsolidowaniu wyobrażeń historycznych w Europie Środkowej.

Pierwszy etap badań zakłada porównanie programów i przekazów pocztów władców Polski, Czech i Węgier oraz ich późniejszych redakcji. Następnie na podstawie analizy zachowanych egzemplarzy icones zostanie ustalony zakres bezpośredniego odbioru pocztów wśród różnych grup czytelników. Trzecia część analiz będzie poświęcona zbadaniu mechanizmów XVIII- i XIX-wiecznej recepcji ilustrowanych pocztów oraz ich zasięgu i dynamiki oddziaływania w kulturze intelektualnej, literackiej i wizualnej.

Przeprowadzenie badań pozwoli ustalić rolę ilustrowanych pocztów w procesie kształtowania się kanonów wyobrażeń historycznych oraz krzepnięcia narracji narodowych w Europie Środkowej. Umożliwi także odpowiedź na pytania o sposoby, w jakie odnoszono się w XVIII i „długim wieku XIX" do serii wizerunków drukowanych między XV a XVII w. Jakich wymagały one przekształceń, żeby stać się częścią zinstytucjonalizowanej historiografii i kanonu polskich, czeskich, słowackich i węgierskich wyobrażeń historycznych? Wreszcie, jakie miejsce wyznaczono ilustrowanym pocztom władców w pamięci historycznej i narracjach narodowych?

dr Karolina Mroziewicz

W 2015 r. uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa. Pracę doktorską o roli ilustrowanej książki drukowanej (1488–1700) w dyskursie tożsamościowym na Węgrzech przygotowywała na Wydziale „Artes Liberales” UW, w ramach programu Międzynarodowe Projekty Doktoranckie finansowanego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej (2010–2014). Interesuje się relacjami między tekstem a obrazem, komunikacją wizualną, dawną grafiką ilustracyjną i jej udziałem w procesach tożsamościowotwórczych.

Data publikacji: 23.09.2015