Dialog z Europą, dialog z przeszłością. Wyzwania i strategie adaptacyjne nowohiszpańskiej arystokracji tubylczej w perspektywie porównawczej, XVI-XIX wiek

Fot. M. Jędrak, Archiwum FNP

Projekt podejmuje problematykę europejsko-tubylczego przekazu międzykulturowego na przykładzie źródeł związanych z arystokracją indiańską środkowego Meksyku i Peru. Badania dotyczą w szczególności elit mówiących w językach nahuatl i quechua, należących do najważniejszych pod względem politycznym i kulturowym języków Nowego Świata. Celem badań jest oparta na analizie rozmaitych gatunków piśmiennictwa tubylczego rekonstrukcja postaw oraz adaptacyjnych strategii elit tubylczych. Strategie te są odpowiedzią na liczne wyzwania związane z europejską kolonizacją, chrystianizacją i próbą narzucenia dominacji kulturowej, politycznej, językowej oraz ekonomicznej.

Zaproponowane ujęcie problemu badawczego jest nowatorskie w świetle dotychczasowych studiów, zakłada bowiem rekonstrukcję i porównanie podobnych zjawisk w dwóch zupełnie różnych regionach, które stały się bazą kolonialnej ekspansji kultury europejskiej na kontynencie amerykańskim: mezoamerykańskim i andyjskim. Na tych obszarach kultury indiańskie pozostawiły po sobie również niezwykle bogaty korpus źródeł pisanych. Ta unikalna baza źródłowa (w wypadku liczącego kilka tysięcy dzieł i dokumentów korpusu w języku nahuatl niemająca analogii na kontynencie amerykańskim) pozwala na podjęcie próby rekonstrukcji różnych aspektów „dialogu” z kulturą europejską, a zarazem z rodzimą, przedhiszpańską spuścizną.

Przedmiotem badań będą listy oficjalne i prywatne, testamenty, dokumenty prawne i sądowe, tytuły własności do ziem, jak również dokumenty hiszpańskojęzyczne autorstwa członków arystokracji indiańskiej. Znaczna część tego materiału archiwalnego nigdy nie była publikowana ani poddana jakimkolwiek analizom.

Badane źródła zawierają interesujące świadectwa różnego stopnia akulturacji i akceptacji tradycji europejskiej. Są nie tylko bezcennym świadectwem kolonialnych realiów i życia codziennego, ujawniają także liczne wyzwania, jakim musieli sprostać potomkowie przedhiszpańskich władców. Ich systematyczna analiza pozwoli na podjęcie problematyki przetrwania lokalnych tradycji władzy w kontekście europejskiego modelu organizacji społeczno-politycznej, konfrontacji przedhiszpańskiej tradycji z europejskimi normami prawno-ekonomicznymi (zwłaszcza w zakresie dziedziczenia władzy, statusu, dóbr), religijności oraz transformacji koncepcji i praktyk chrześcijańskich, „dialogu” z europejską kulturą materialną.

Istotnym aspektem studiów jest jednocześnie interpretacja różnego rodzaju świadectw budowania tożsamości indywidualnej, rodowej, grupowej, regionalnej oraz funkcjonowania pamięci historycznej. Ważnym celem badań jest także rewizja roli tradycji europejskiej w dobie jej największej ekspansji, ale badanej przez pryzmat perspektywy tubylczej, rzadko uwzględnianej w dotychczasowych studiach dotyczących przekazu międzykulturowego między Starym i Nowym Światem. Spodziewane wyniki projektu mają zarazem szersze znaczenie dla studiów nad zderzeniem kultur i przekazem międzykulturowym.

Justyna Olko

Zajmuje się etnohistorią Mezoameryki przedhiszpańskiej i kolonialnej oraz językiem nahuatl (azteckim), w tym także jego nauczaniem (od 12 lat Na Uniwersytecie Warszawskim) i rewitalizacją. Kieruje międzynarodowymi, interdyscyplinarnymi badaniami nad europejsko-indiańskim przekazem międzykulturowym w ramach subsydium Focus Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, grantu NCN oraz Starting Grant European Research Council. Jest kierownikiem Pracowni „Spotkania Starego i Nowego Świata” i Prodziekanem Wydziału „Artes Liberales” UW.

4 czerwca 2013 r. dr Olko-Bajer odznaczona została przez Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne osiągnięcia w promowaniu polskiej myśli naukowej i zasługi w pracy naukowo-badawczej.

Kierownik projektu wraz z miejscowym kronikarzem, Agustinem Ranchero Marquez, archiwum miejskie, Ixtenco, Tlaxcala, Meksyk, maj 2012

Data publikacji: 02.11.2012