Epigoni tradycji lewaluaskich w Środkowej Dolinie Nilu. Najpóźniejsze osadnictwo środkowo paleolityczne w Basenie Affad (północny Sudan)

Gebel nuqqatan nad Affad, fot. Marta Osypińska

Projekt Epigoni tradycji lewaluaskich w Środkowej Dolinie Nilu. Najpóźniejsze osadnictwo środkowo paleolityczne w Basenie Affad (północny Sudan), realizowany jest pod auspicjami Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Obecną fazę badań przewidziano na lata 2012-2014. Stanowią one w swym założeniu kontynuację i rozwinięcie dokonań „polskiej szkoły prahistorycznej” w tej części Afryki. Stała współpraca z uznanymi autorytetami w dziedzinach paleontologii i sedymentologii Afryki podnosi również międzynarodową rangę badań. Pozostali badacze (wykonawcy projektu) to: dr Mike Morley (geoarcheolog) – Oxford Brookes University, Department of Anthropology and Geography, oraz mgr Piotr Osypiński (archeolog, prahistoryk) – Fundacja Patrimonium.

Nadrzędnym celem projektu jest utworzenie interdyscyplinarnego zespołu naukowców, specjalizujących się w badaniach nad osadnictwem paleolitycznym w Afryce północno-wschodniej, szczególnie w Dolinie Nilu Środkowego. Okres paleolitu środkowego jawi się obecnie jako kluczowy etap ekspansji z Afryki nowoczesnego typu człowieka (Anatomicaly Modern Human) oraz zasiedlania Europy i Azji. Współczesne badania wykopaliskowe, bardzo nieliczne, skupiają się w północnej części Afryki, u wybrzeży Morza Śródziemnego, oraz w środkowej i południowej części kontynentu. Natomiast na niezwykle istotnym obszarze jakim jest środkowa partia Doliny Nilu, postrzeganym jako jeden z potencjalnych „korytarzy migracyjnych”, stan badań nad interesującą nas epoką jest zaskakująco ubogi. Prace przewidziane w ramach projektu mają przyczynić się w istotny sposób do rozwoju wiedzy nad tym ważnym etapem ludzkiej historii.

Niezbędnym elementem warsztatu badawczego są nowoczesne metody eksploracji i dokumentacji, oraz zastosowanie analiz mających nierzadko pionierski charakter w tej części świata. Prowadzone są kompleksowe badania archeozoologiczne i paleośrodowiskowe, profesjonalne badania geomorfologiczne opierające się na rezultatach analiz XRF i osadzone w ramach datowań bezwzględnych sedymentów metodą optycznie stymulowanej luminescencji. Wykorzystujemy nowoczesne technologie pomiarowe GPS i GIS. Również w odniesieniu do analiz zabytków kamiennych przeprowadzamy analizy technologiczne i traseologiczne służące określeniu użytkowego znaczenia rejestrowanych pozostałości.

Dr Mike Morley, fot. Marta Osypińska

Zespół stanowisk paleolitycznych w Basenie Affad wyróżnia się unikatowym stanem zachowania licznych reliktów osadniczych. Są to zmineralizowane kości zwierząt i pracownie obróbki krzemienia w niezakłóconych relacjach stratygraficznych, oraz nieznane dotąd z tej części Afryki pozostałości dołków i niewielkich jam a także ślady użytkowania ognia. Każde z podejmowanych przez zespół zagadnień w istotnym stopniu uzupełnia obecny stan wiedzy na temat paleolitu Afryki Północno-Wschodniej. Oparte na źródłach kostnych badania archeozoologiczne, nie tylko dostarczają danych dotyczących afrykańskiej fauny w późnym plejstocenie, szczególnie słabo rozpoznanej w środkowej partii Doliny Nilu. Są one również niezwykle istotnym źródłem do poznania i rekonstrukcji środowiska w jakich żyły grupy wczesnych ludzi. Określenie strategii łowieckich społeczności paleolitycznych stanowi istotę kolejnego zamierzenia projektu. Wreszcie – analizy dyspersji szczątków kostnych jak i materiałów kamiennych na stanowisku Affad 23 umożliwiły po raz pierwszy dla Doliny Nilu na określenie stref funkcjonalnych w obrębie pojedynczego obozowiska środkowo-paleolitycznego. Odkrycia ostatniego sezonu prac terenowych uzupełniły również zasób ogólnej wiedzy o formach organizacji przestrzeni życiowej wczesnych ludzi. Jedna z możliwych interpretacji odkryć z Affad zakłada tworzenie przez epigonów krzemieniarskich tradycji lewaluaskich w środkowej dolinie Nilu złożonych konstrukcji o charakterze trwałych schronień z surowców organicznych (http://www.archeosudan.org).

Dr Marta Osypińska

Absolwentka Instytutu Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego. Pracę magisterską jak i dysertację doktorską (2009 r.) pisała pod kierunkiem twórczyni polskiej szkoły archeozoologii, prof. dr hab. Alicji Lasoty-Moskalewskiej, w Zakładzie Bioarcheologii. Od 2007 roku pracownik Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, gdzie jest adiunktem w Laboratorium Bio- i Archeometrii, oraz w Zespole do Badań nad Prahistorią Afryki. Od 2000 r. nieprzerwanie prowadzi badania archeozoologiczne w Sudanie (Southern Dongola Reach Survey, Banganarti, Merowe Dam Archaeological Salvage Project -IV katarakta na Nilu, El-Zuma, Stara Dongola, Selib) oraz Egipcie (Berenike, Nabta Playa). Jest obecnie jedynym pracującym w Sudanie archeozoologiem zajmującym się badaniami nad zwierzętami domowymi w czasach historycznych (królestwa nubijskie: Kush, Meroe, Makuria). Od 2010 r. roku kształci się również w zakresie paleontologii Afryki u czołowych specjalistów w tej dziedzinie: prof. Achillesa Gautiera, oraz Wima Van Neer’a. Autorka licznych wystąpień i publikacji dotyczących historii użytkowania zwierząt, ich znaczenia gospodarczego w rozwoju królestw nubijskich oraz ikonografii zwierząt w Sudanie i Egipcie.

Basen Affad, fot. Marta Osypińska

Robotnicy, fot. Marta Osypińska

Data publikacji: 18.03.2013