Okno w głąb czasu. Studnia i jej znaczenie w przestrzeni osadniczej środkowoeuropejskich społeczeństw schyłku starożytności

fot. K. Kot

Zdaniem Wiesława Myśliwskiego – prozaika i dwukrotnego zdobywcy nagrody Nike – „pamięć jest jak studnia, im głębiej, tym ciemniej”. Podstawowym celem mojego projektu jest odwrócenie tego założenia. Studnie stają się w tym ujęciu metaforycznymi „oknami” zbiorowej pamięci i tradycji. Instrumentem ku temu będzie szczegółowa analiza studni pochodzących ze stanowiska Kwiatków 11/20, gm. Brudzew na tle sztucznych ujęć wody ze środkowoeuropejskiego Barbaricum oraz uwypuklenie znaczenia tych obiektów w przestrzeni osadniczej społeczeństw schyłku starożytności. Badania archeologiczne umożliwiły zadokumentowanie unikatowego – w skali Europy Środkowej – zestawu źródeł na wspomnianym stanowisku. Składa się na niego 101 studni odkrytych na terenie osady ludności kultury przeworskiej. Choć w ostatnich latach liczba sztucznych ujęć wody rejestrowanych na stanowiskach wspomnianej kultury znacznie wzrosła, to nadal taka ilość studni odkrytych w Kwiatkowie jest wielkością bezprecedensową. Jest to tym bardziej interesujące, że osada ta charakteryzowała się dogodnym usytuowaniem w kontekście rozbudowanej sieci hydrograficznej – w dolinie Warty, w strefie przebiegu jednego z wariantów „szlaku bursztynowego”.

fot. K. Kot

Dodać wypada, że studnie to także szczególne obiekty archeologiczne. Ich stan zachowania oraz dostępne metody analityczne sprawiają, że są one niezmiernie ważnymi „nośnikami” informacji. Możliwość precyzyjnego ustalenia dat rocznych ścięcia drzew służących do budowy studni pozwala na weryfikację i korelację ustaleń typologicznych dla zabytków, które wydobywane są z cembrowin. Doskonały stan zachowania materiałów organicznych, w tym przypadku drewna (co jest rzadkością na stanowiskach archeologicznych), umożliwia prześledzenie umiejętności ciesielskich ówczesnych mieszkańców osady, analizę sposobów konstrukcji cembrowin oraz preferencji w doborze surowca. Do tej pory na żadnym stanowisku nie odnotowano tylu różnych rozwiązań konstrukcyjnych jednocześnie, co w Kwiatkowie.

Studnie z Kwiatkowa to źródła nieruchome, w których odkrywane są żarna oraz szczątki zwierząt mogące mieć związek z symbolicznym „zamykaniem” tych obiektów po zaprzestaniu ich funkcjonowania. Analiza zabytków odkrywanych w ich wnętrzach może choć trochę przybliży sferę wierzeń mieszkańców osady.

fot. E. Schellner

W związku z obecnością tylu studni w Kwiatkowie nasuwa się szereg pytań o zasadność funkcjonowania tak wielu sztucznych ujęć wody w obrębie jednej osady dogodnie usytuowanej pod względem hydrograficznym. Wydaje się, iż w przyszłości przynajmniej w przypadku niektórych z tych obiektów będzie konieczna weryfikacja określenia „studnia”. Czy różne konstrukcje zastosowane do budowy sztucznych ujęć wody miały związek z ich przeznaczeniem? Czy woda miała jakieś szczególne właściwości? W przypadku Kwiatkowa z jakością wody może mieć związek obecność lasu kopalnego obecnego pod stanowiskiem. Z tego względu niezbędne są liczne analizy specjalistyczne, które pomogą odtworzyć środowisko w otoczeniu osady.

fot. E. Schellner

Dr Magdalena Piotrowska

Stopień doktora uzyskała w roku 2013 na Uniwersytecie Łódzkim. Zawodowo związana była z Fundacją Uniwersytetu Łódzkiego oraz Łódzką Fundacją Badań Naukowych. Brała czynny udział w licznych badań wykopaliskowych oraz opracowywaniu ich wyników. W trakcie studiów wyjechała na stypendium do Francji. Odbyła także staż konserwatorski w Grecji. Przez kilka lat uczestniczyła w badaniach archeologicznych w Irlandii, a wcześniej we Francji. Interesuje się zagadnieniami osadniczymi głównie z okresu wpływów rzymskich, przede wszystkim rzemiosłem, wytwórczością oraz zagospodarowaniem przestrzennym osad. Jej doktorat ukazał się jako książka pt. „Epoka żelaza w dorzeczu środkowej Słupi”.

fot. E. Schellner

fot. K. Kot

fot. E. Schellner

fot. E. Schellner

Data publikacji: 26.08.2015