Migracje muzyki we wczesnej nowożytności. Spotkanie Wschodu, Zachodu i Południa Europy

1. Asprilio Pacelli, Sacrae cantiones, Wenecja 1608, książka głosowa Cantus, s. 17

Uniwersalny język muzyki już we wczesnej nowożytności sprzyjał migracjom jej twórców. Przemierzali oni terytorium Europy, zmieniając patronów oraz językowe, kulturowe i wyznaniowe środowiska działalności, co przyczyniło się tym samym do rozpowszechniania utworów muzycznych w okresie zmieniającej się stylistyki. Rozpoczynając życie w nowych warunkach, wędrujący artyści wpływali na przemiany stylów muzycznych i praktyki wykonawczej. Dzięki ich wędrówkom upowszechniały się również wynalazki związane z budową instrumentów, drukiem muzycznym, inscenizacjami teatralnymi czy krzewieniem nowych form instytucji muzycznych. Muzyczne spotkania prowadziły do wzajemnych oddziaływań na siebie muzyków, ich muzyki, w tym technik kompozytorskich oraz gatunków i form, a także praktyki wykonawczej. Wpływały również na teorię muzyki i edukację muzyczną oraz sposób upowszechniania muzyki, zarówno w formie rękopisów, jak i druków, budowanie instrumentów, tworzenie librett, reżyserię, choreografię i scenografię teatralną operową i baletową, zakładanie instytucji muzycznych czy też krytykę muzyczną.

Projekt Migracje muzyki we wczesnej nowożytności, którego zakres czasowy obejmuje XVII i XVIII stulecie, jest prowadzony przez badaczy z Polski, Chorwacji, Niemiec i Słowenii, mających wieloletnie doświadczenie w badaniu migracji muzycznych na terenach krajów, które reprezentują. Uczestnicy projektu są również autorami wielu książek i artykułów oraz edycji nutowych utworów kompozytorów-imigrantów. Celem projektu jest zgromadzenie i uporządkowanie posiadanych już informacji o migrujących muzykach, kompozytorach i wykonawcach – wokalistach i instrumentalistach, tancerzach, teoretykach muzyki i pisarzach muzycznych, librecistach, kopistach nut, drukarzach muzycznych i wydawcach, budowniczych instrumentów, dystrybutorach muzyki i instrumentów, impresariach, nauczycielach muzyki, zespołach muzycznych, trupach operowych, reżyserach, scenografach i choreografach operowych i baletowych. Wspólne badania naukowców z Polski, Chorwacji, Niemiec i Słowenii pozwolą również na poszerzenie stanu badań dzięki licznym kwerendom w ponad 70 archiwach i bibliotekach ponad 30 miast znajdujących się w 13 krajach Europy – Austrii, Białorusi, Chorwacji, Finlandii, Francji, Holandii, Niemiec, Polsce, Portugalii, Rosji, Słowenii, Szwecji i Włoszech.

2. Teresa Kunegunda Sobieska na wygnaniu w Wenecji, 1715, C. Asam, J. Kleinschmidt, w: Biblioteka Narodowa w Warszawie

Jednym z głównych celów projektu jest także włączenie zebranych informacji do istniejącej już bazy danych, znajdującej się na stronie Niemieckiego Instytutu Historycznego w Rzymie, działającej w systemie stworzonym przez Brandenburską Akademię Nauk dzięki projektowi sfinansowanemu przez Deutsche Forschungsgemeinschaft. W bazie zostaną umieszczone dane na temat migrujących muzyków, dzięki którym będziemy mogli poznać więcej szczegółów dotyczących pochodzenia artystów, ich edukacji, odbywanych podróży, przynależności do środowisk dworskich i kościelnych, a przede wszystkim twórczości kompozytorskiej oraz inspiracji muzycznych. Badania pozwolą także przekazać szerszej publiczności, na jakich instrumentach grali muzycy oraz jakie utwory wykonywali.

Rezultatem projektu będzie ponadto stworzenie mapy sieci muzyków-imigrantów działających na terenach Chorwacji, Niemiec, Polski i Słowenii z uwzględnieniem ich podróży po innych krajach Europy. Mapy te pomogą nam dowiedzieć się, kogo na swojej drodze spotkali wędrujący muzycy, a badania nad sieciami muzyczno-kulturowych powiązań pomiędzy najbardziej aktywnymi centrami muzycznymi wczesnonowożytnej Europy zaprowadzą nas do miejsc, regionów i środowisk dotąd pomijanych lub słabo poznanych. Owocem prac nad projektem będą także naukowe opracowania, artykuły i referaty poświęcone migracjom muzycznym przedstawiane na konferencjach oraz materiały nutowe utworów autorstwa kompozytorów-imigrantów, które zostaną wykorzystane w trakcie towarzyszących konferencjom koncertów i wystaw.

Polscy uczestnicy projektu

Dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, prof. Instytutu Sztuki PAN, muzykolog, kierownik Zakładu Muzykologii Instytutu Sztuki PAN, redaktor naczelna serii wydawniczej Monumenta Musicae in Polonia. Opublikowała książki: Kasper Förster junior. Tekst i muzyka w dialogach biblijnych, Warszawa 1997; The Baroque, part I: 1595-1696 (The History of Music in Poland, vol. III/1), Warsaw 2002, wyd. w języku polskim: Barok, część pierwsza: 1595-1696 (Historia Muzyki Polskiej, t. III/1), Warszawa 2006; Muzyczne dwory polskich Wazów, Warszawa 2007; Muzyka pod patronatem polskich Wazów. Marcin Mielczewski, Warszawa 2011 oraz wiele edycji utworów kompozytorów związanych z dworami polskich Wazów – ostatnio: Asprilio Pacelli, Sacrae cantiones, Monumenta Musicae in Polonia, Warszawa 2012.

Prof. dr hab. Alina Żórawska-Witkowska, muzykolog, kierownik Zakładu Powszechnej Historii Muzyki w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, prodziekan ds. studenckich Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Opublikowała książki: Muzyczne podróże królewiczów polskich, Warszawa 1992; Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995, Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie, Warszawa 1997; Muzyka na polskim dworze Augusta III. Część I, Lublin 2012. Jest też autorką licznych artykułów poświęconych muzyce w Polsce przede wszystkim w XVIII stuleciu, ale też w XVII i XIX w. Należała do grupy badawczej Italian Opera in Central Europe 1614-1780 w ramach projektu Europejskiej Fundacji Naukowej „Musical Life in Europe 1600-1900”. Circulations, Institutions, Representation”. Jest członkiem europejskiego projektu ENBaCH (European Network for Baroque Cultural Heritage).

Dr Aneta Markuszewska, muzykolog, pracownik Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego (Zakład Powszechnej Historii Muzyki), klawesynistka. Opublikowała książkę: Festa i muzyka na dworze Marii Kazimiery Sobieskiej w Rzymie (1699-1714), Warszawa 2012 oraz szereg artykułów poświęconych muzyce włoskiej w XVII i XVIII w. Jest członkiem europejskiego projektu ENBaCH (European Network for Baroque Cultural Heritage).

3. Królowa Maria Kazimiera Sobieska na koniu, malarz dworu Sobieskich, w: Pałac Muzeum w Wilanowie

4. Virgilio Puccitelli, Il ratto d’Elena (libretto opery), Warszawa 1638, okładka

5. Rejestr osób, które otrzymały bilety na występ komedii włoskiej w warszawskiej Operalni 11 września 1748, fragment rejestru przechowywanego w: Sächsisches Hauptstaatsarchiv Dresden

Data publikacji:16.01.2014