Psychologiczne mechanizmy zaufania w warunkach nierówności

Ostatnio coraz więcej słyszy się o globalnym kryzysie zaufania, często w kontekście trwającego kryzysu ekonomicznego. Nic dziwnego – zaufanie jest niezbędne między innymi do sprawnego funkcjonowania nowoczesnych gospodarek i rynków finansowych. Poza tym zaufanie jest kluczowe dla rozwoju zdrowej osobowości, satysfakcjonujących relacji międzyludzkich oraz pojawienia się i podtrzymania współpracy między grupami. Niestety, od kilkudziesięciu lat we wszystkich rozwiniętych demokracjach poziom zaufania stopniowo spada i nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie ten trend miał się odwrócić.

Kryzys zaufania tłumaczy się najczęściej rosnącymi nierównościami społecznymi. I rzeczywiście na poziomie makrospołecznym większe nierówności często współwystępują z mniejszym zaufaniem. Dlaczego tak się dzieje? Powstało na ten temat wiele hipotez, ale wyniki badań nie dają spójnych odpowiedzi. Niestety, nie rozumiemy jeszcze dostatecznie psychologicznych mechanizmów, które tłumaczyłyby zależność między nierównościami społecznymi a zaufaniem.

Celem mojego projektu jest systematyczne zbadanie, co dzieje się z zaufaniem między ludźmi w warunkach nierówności społecznych. Przypuszczam, że osoby uprzywilejowane oraz pokrzywdzone przez nierówności, które ze względu na swoje doświadczenia dobrobytu bądź niedostatku w odmienny sposób konstruują swoje „Ja” oraz relacje z ludźmi, inaczej rozumieją, czym jest zaufanie. Dla osób o niższym statusie osobą godną zaufania jest osoba, która ma w stosunku do nich dobre intencje. Dla osób o wyższym statusie osobą godną zaufania jest ta, która ma dostateczne kompetencje, aby realizować własne intencje. W konsekwencji, osoby o niskim i wysokim statusie ufają nie tym samym ludziom, inne czynniki wpływają na poziom ich zaufania i inne zachowania interpretowane są przez nie jako zdrada.

W projekcie zastosuję wiele różnych metod badawczych: kwestionariusze, ustrukturyzowane wywiady, eksperymenty oraz sondaże. Pierwsza linia badań będzie miała na celu określenie, jak rozumiane jest pojęcie zaufania w zależności od statusu. Druga linia badań będzie dotyczyć mechanizmów odpowiedzialnych za przebieg interakcji opartych na zaufaniu wśród osób o niskim oraz wysokim statusie. W trzeciej, ostatniej linii badań będę analizować relacje zaufania pomiędzy partnerami o różnym (niskim oraz wysokim) statusie.

Zrozumienie psychologicznych mechanizmów zaufania w kontekście nierówności społecznych może przyczynić się do zahamowania globalnego kryzysu zaufania, a także pogłębić świadomość konsekwencji rosnących nierówności społecznych – najpoważniejszego problemu społeczno-ekonomiczno-politycznego współczesnego świata.

dr Katarzyna Samson

Psycholożka społeczna, absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie studiów doktoranckich pracowała w Ośrodku Badania Układów Złożonych w Instytucie Studiów Społecznych im. prof. Roberta B. Zajonca na Uniwersytecie Warszawskim. Jej zainteresowania naukowe dotyczą pogranicza psychologii społecznej i ekonomicznej, w szczególności problematyki zaufania oraz statusu społecznego.

Data publikacji: 27.08.2015