Specjalna Strefa Ekonomiczna jako przestrzeń realizacji „neoliberalnego imaginarium“

W antropologii społecznej Specjalne Strefy Ekonomiczne definiowane są jako przestrzenie wyjątkowe – pod względem terytorialnym, prawnym i dyscyplinarnym – będące efektem globalizacji oraz realizacji tzw. „neoliberalnego imaginarium”. Neoliberalizm nie jest tu jednakże rozumiany w terminach systemu lub struktury ekonomiczno-politycznej, lecz jako globalna, mobilna technologia rządzenia, zakorzeniająca się w rozmaitych instytucjach i dziedzinach życia społecznego. Specjalne Strefy Ekonomiczne, rozpatrywane jako przestrzenie realizacji neoliberalnej logiki, charakteryzują się, zdaniem antropologów, specyficznym trybem organizacji pracy, produkcji i handlu determinowanym przez odpowiednio skonfigurowaną wiedzę specjalistyczną oraz specyficzną ekonomiczną racjonalność zorientowaną na globalny rynek.

Celem naukowym projektu jest próba odpowiedzi na pytanie, za pomocą jakich technik i procedur „neoliberalne imaginarium” materializuje się w obrębie Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Zakładam, że proces wdrażania i negocjowania neoliberalizmu jest determinowany i regulowany przez splot rozmaitych czynników wyłaniających się w wyniku zetknięcia globalnych idei z lokalnymi reżimami etyczno-politycznymi. Proces ten zachodzi na wielu rozmaitych płaszczyznach: począwszy od przestrzennej i wyobrażeniowej organizacji strefy oraz poszczególnych fabryk znajdujących się na jej terenie, przez sposób organizacji pracy na wyższych i niższych stanowiskach, po rozmaite procedury kontroli i jakości wdrażane w przedsiębiorstwach.

Specyfiką projektu jest wykorzystanie perspektywy antropologicznej oraz badań etnograficznych w celu odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób bezosobowe mechanizmy są negocjowane przez aktorów społecznych w codziennych sytuacjach. Skoncentrowanie uwagi na indywidualnych doświadczeniach, na tym jak ludzie rozumieją i postrzegają strefę, obecne na jej terenie zakłady pracy, panujące tam zwyczaje i obowiązujące zasady, a także na tym, w jaki sposób podmioty społeczne negocjują wdrażane procedury, jak je internalizują oraz jak stawiają im opór, pozwala na nowatorski – nieobecny dotychczas w badaniach dotyczących Specjalnych Stref Ekonomicznych w Polsce – sposób spojrzenia na te przestrzenie.

Antropologiczne badania, które przeprowadzone zostaną w Podstrefie Wrocław-Kobierzyce będącej częścią Tarnobrzeskiej Strefy Ekonomicznej, pozwolą dostarczyć wiedzy na temat współczesności, na temat organizacji relacji społecznych w transnarodowych przestrzeniach, reżimów prawdy i etyki towarzyszących instytucjonalizacji procesów produkcyjnych, mechanizmów kształtowania tożsamości neoliberalnych podmiotów społecznych oraz nowej dynamiki relacji międzykulturowych.

Marta Songin-Mokrzan

Absolwentka Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej oraz Studiów Doktoranckich Nauk o Kulturze Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2011 roku obroniła rozprawę doktorską dotyczącą antropologii zaangażowanej na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, uzyskując tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie etnologii. Staż podoktorski FUGA finansowany przez Narodowe Centrum Nauki realizuje w Katedrze Socjologii Gospodarki i Komunikacji Społecznej na Wydziale Humanistycznym Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Interesuje się problematyką teorii i metodologii nauk społecznych, antropologii państwa oraz antropologii ekonomicznej.

Data publikacji: 15.11.2013