Początki ssaków w zapisie kopalnym z nowych stanowisk paleontologicznych

Oczyszczanie powierzchni z tropami dinozaurów sprzed 215 milionów lat. Stanowisko znajdowało się przy drugim obozie na Liasryggen.

Obecnie za początek ssaków przyjmuje się moment pojawienia się trzech kostek słuchowych w uchu środkowym. Wyraża się to, między innymi, w uproszczonej budowie żuchwy. Wraz ze zmniejszeniem liczby kości tworzących żuchwę (część z nich przekształciła się w kostki ucha środkowego) zmianie ulegały rozmiary głowy oraz budowa zębów. Nie jest do końca jasne jak wyglądała żuchwa i zęby najstarszego znanego ssaka Adelobasileus cromptoni, gdyż znaleziona została tylko tylna część jego czaszki. Pochodzi on z późnego triasu, a jego szczątki znaleziono w USA w stanie Teksas. Budowa jego puszki mózgowej wskazuje na obecność w niej trzech kostek ucha środkowego. Osady zawierające drobne skamieniałości w podobnym wieku co A. cromptoni znajdują się na Śląsku. Dostępne są także w wielkiej rozciągłości na Grenlandii, dlatego w tych właśnie miejscach prowadzone były badania w ramach niniejszego projektu.

Powrót do bazy, widać że w lecie 2014 bardzo dużo śniegu zalegało na zboczach Grenlandii, co dosyć mocno utrudniało poszukiwanie skamieniałości.

Paleontologiczną sensacją ostatnich lat jest odkrycie licznych zębów triasowych cynodontów na stanowisku Woźniki koło Częstochowy, które pochodzą z tego samego okresu co A. cromptoni lub są nieco starsze. Prowadzone są tam cały czas poszukiwania innych elementów szkieletowych form, z których najprawdopodobniej powstały ssaki. Pierwszy ząb mezozoicznego (choć nieco młodszego geologicznie niż ten znaleziony w Woźnikach) ssaka z Polski został już opisany z cegielni w Lipiu Śląskim w Lisowicach. Należy on do rodzaju Hallautherium, który oprócz Śląska znany jest jeszcze z retyku w Szwajcarii. W ramach projektu zorganizowano w 2014 roku ekspedycję paleontologiczną na Grenlandię, w czasie której znaleziono wyjątkowo stare geologicznie szczątki prassaka. Obecnie trwają ich badania.

Ssaki wyodrębniły się z cynodontów (grupy terapsydów), które znane są z osadów permu i triasu. Z Lisowic pochodzą również skamieniałości największego i zarazem najmłodszego ich przedstawiciela z grupy roślinożernych dicynodontów. Dobiegają końca prace nad opisem jego szkieletu, oraz poszukiwania szczątków terapsydów na nowym stanowisku wieku ladyńskiego (środkowy trias) w Miedarach koło Tarnowskich Gór. Pojedyncze zęby przedstawiciela tej grupy znane są z równowiekowych osadów z Niemiec. Stanowisko w Miedarach jest bardzo bogate w skamieniałości, dlatego w sierpniu prowadzono ich wydobycie przy udziale około 30 studentów z całej Polski.

Kierownik wyprawy szczęśliwy z owoców poszukiwań na szczycie Wood Bjerg.

dr hab. Tomasz Sulej

Pracuje w Instytucie Paleobiologii PAN, jest kierownikiem Muzeum Ewolucji, które jest częścią instytutu. Zajmuje się badaniem kręgowców lądowych żyjących w triasie. Prowadził wykopaliska w Krasiejowie, Lisowicach, Porębie, Miedarach i Woźnikach. Ponadto zorganizował ekspedycje do Rosji, Tunezji i na Grenlandię. Do największych sukcesów zespołu, z którym prowadzi badania można zaliczyć odkrycie stanowiska z najstarszymi na świecie żółwiami oraz opisanie pierwszego polskiego dinozaura drapieżnego i mezozoicznego ssaka. Jest mężem i ojcem trzech córek.

Uczestnicy wyprawy na Grenlandię w 2014 roku: od lewej dr Grzegorz Niedźwiedzki, Andrzej Wolniewicz, Mateusz Tałanda, dr Błażej Błażejowski, prof. Niels Bonde, Tomasz Sulej.

Pakowanie skrzyń ze skamieniałościami do helikoptera.

Paleontolodzy w czasie poszukiwań triasowych gadów na stanowisku Macknight Bjerg. Od lewej Andrzej Wolniewicz, Mateusz Tałanda, dr Błażej Błażejowski.

Wykopaliska w Woźnikach, na pierwszym planie przemywanie osadów na sitach pod bieżącą wodą. W tle poszukiwanie skamieniałych prassaków w czerwonych osadach triasu.

Wykopaliska w Miedarach. Studenci z całej Polski poszukują gadów i płazów ze środkowego triasu.

W czasie wykopalisk w Miedarach znajdowaliśmy skamieniałości w dwóch warstwach szarej na górze i czerwonej na dole. Największe nagromadzenie dużych kości znajdowało się w dolnej warstwie, w której pracuje większość uczestników wykopalisk.

Data publikacji: 14.09.2015