Trudne związki między miejscem a tożsamością w sytuacji długotrwałego uchodźstwa.

Moje zainteresowanie tematyką uchodźców palestyńskich zrodziło się w wyniku pobytu w obozie dla uchodźców al-Am’ari, znajdującym się na Zachodnim Brzegu Jordanu, gdzie pracowałam w lokalnym klubie sportowym jako instruktor szermierki. Po powrocie postanowiłam przekuć to zainteresowanie w projekt badawczy dotyczący doświadczenia długotrwałego uchodźstwa, który stał się podstawą mojej pracy doktorskiej. Zarówno w powszechnym przekonaniu jak i literaturze przedmiotu, uchodźstwo postrzegane jest jako zjawisko przejściowe i z definicji krótkotrwałe. Tymczasem według najnowszych statystyk w przypadku coraz większej liczby osób wygnanie ma charakter długotrwały, co stawia przed badaczami wyzwanie znalezienia narzędzi teoretycznych i metodologicznych umożliwiających analizę zmieniających się realiów migracji przymusowej.

Ogólnie doświadczenie uchodźstwa charakteryzuje się wykluczeniem dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, poprzez sam fakt wysiedlenia uchodźcy tracą bezpośredni kontakt ze swoimi dotychczasowymi miejscami zamieszkania, co najczęściej wiąże się nie tylko z utratą materialnych podstaw egzystencji, ale także określonego stylu życia i posiadanej pozycji w ramach społeczności lokalnej. Po drugie, ze względu na zakładany tymczasowy charakter tej sytuacji, uchodźcy pozostają na marginesie życia społecznego społeczności przyjmującej. Jednak w toku przedłużającego się wygnania, które w przypadku mieszkańców al-Am’ari ciągnie się już sześćdziesiąt pięć lat, uchodźcy podejmują liczne próby przezwyciężenia tych dwóch wymiarów wykluczenia. Z jednej strony starają się kultywować więzi z przeszłością, z drugiej próbują kształtować i negocjować granice społeczne oddzielające obóz od sąsiadujących z nim społeczności.

Doświadczenie uchodźstwa nie sprowadza się tylko do aktu wy-siedlenia i jego konsekwencji, ale polega także na stopniowym o-siedlaniu się na wygnaniu, które to procesy przebiegają w dużej mierze równolegle. Dlatego poza badaniem wspomnianych wymiarów wykluczenia, stawiane przeze mnie pytania badawcze dotyczą procesu wyłaniania się – z nich lub może pomimo nich – obozu jako odrębnej społeczności lokalnej o jasno określonych granicach. Interesują mnie społeczne praktyki tworzenia miejsca w sytuacji długotrwałego uchodźstwa, starania mieszkańców na rzecz stworzenia własnego miejsca i własnej wspólnoty, gdzie elementy przeszłości sprzed wygnania współgrają z silnym lokalizmem i poczuciem przywiązania do al-Am’ari. Z moich analiz wynika, że dzięki zadomowieniu się w obozie mieszkańcom udaje się przezwyciężyć niektóre przejawy podwójnego wykluczenia, które stanowiło punkt wyjścia dla jego powstania.

Swoją pracę doktorską przygotowuję w oparciu o ośmiomiesięczne badania terenowe przeprowadzone w obozie al-Am’ari między styczniem 2010 a sierpniem 2012 roku. Finansowanie otrzymane w programie „Etiuda” pozwoli mi na kontynuację projektu oraz odbycie sześciomiesięcznego stażu w Zakładzie Socjologii i Antropologii Birzeit University na Zachodnim Brzegu Jordanu.

mgr Dorota Woroniecka-Krzyżanowska

Absolwentka Instytutu Socjologii UW, studentka w Katedrze Arabistyki i Islamistyki UW, doktorantka w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN, gdzie przygotowuje rozprawę doktorską na temat doświadczenia długotrwałego uchodźstwa na przykładzie mieszkańców obozu dla uchodźców palestyńskich na Zachodnim Brzegu Jordanu, gdzie od kilku lat prowadzi badania terenowe. Stypendystka Centre for Conflict Studies na Utrecht University (2006-2007) i Refugee Studies Centre na Uniwersytecie Oksfordzkim (2012).

Data publikacji: 04.11.2013