Herby polskie w "Kronice Soboru w Konstancji" Ulricha von Richentala

Tematem moich obecnych badań zainteresował się po raz pierwszy już Franciszek Piekosiński. W 1898 r. opublikował na podstawie inkunabułu Kroniki Soboru w Konstancji Ulricha von Richentala z 1483 r. listę Polaków uczestniczących w soborze wraz z przerysami herbów. Źródło uznał za doniosłe dla polskiej historii i heraldyki, acz sugerował ostrożne z niego korzystanie. Po ćwierćwieczu Helena Polaczkówna uznała, iż inkunabuł ten nie ma żadnej heraldycznej wartości, co najwyżej może pomocniczo służyć do ustalenia listy związanych z Polską uczestników soboru. Przyjęła, iż wydawca Kroniki Soboru dokonał daleko idących modyfikacji, które doprowadziły do wypaczenia przekazu rękopiśmiennego. Znając przekazy rękopiśmienne jedynie pośrednio, postulowała ich zbadanie, sama jednak nie podjęła tego trudu. Sylwiusz Mikucki próbował obrony przekazu, nie zostało to jednak dostrzeżone. Odtąd w polskiej historiografii traktowano Kronikę Soboru podejrzliwie, nikt przez wiele dziesięcioleci nie pokusił się jednak do zbadania przekazów rękopiśmiennych. Wyłomu w takim traktowaniu Kroniki dokonał Jerzy Wyrozumski, badając najstarszy herb Akademii Krakowskiej. Osobiście lub przez swoich uczniów dotarł do części przekazów rękopiśmiennych, traktując je jako ważne źródło. Większość badaczy nadal korzystała jedynie z inkunabułu, a do przekazu podchodzono z dużym dystansem. Dziwi to, gdyż stan badań nad Kroniką Soboru znacznie się poszerzył, ukazywały się liczne prace monograficzne i przyczynkarskie, wydano także kolejne faksymilia poszczególnych rękopisów.

Za kluczowe należy uznać prowadzone równolegle: analizę filiacyjną przekazów rękopiśmiennych i drukowanych Kroniki oraz analizę filiacyjną przekazów heraldycznych. Dzięki dotarciu do wszystkich (z wyjątkiem jednego znajdującego się obecnie w Nowym Jorku, ale znanego dzięki faksymile) przekazów rękopiśmiennych Kroniki zawierających herby oraz zapoznaniu się z niemal setką mniej więcej współczesnych herbarzy pochodzących z obszarów Świętego Cesarstwa Rzymskiego temat można opracować gruntownie i na nowo.

Główne cele projektu to:

• analityczne opracowanie herbów polskich występujących w Kronice Soboru w Konstancji Ulricha von Richentala, z uwzględnieniem oceny wiarygodności Kroniki jako źródła do heraldyki polskiej początku XV w.,
• identyfikacja przypuszczalnych źródeł informacji Ulricha von Richentala oraz iluminatorów Kroniki Soboru w zakresie herbów polskich,
• przedstawienie Kroniki Soboru jako źródła wiedzy o polskich herbach i Polsce dla odbiorców zachodnioeuropejskich do końca XVI w.,
• analiza obrazu Królestwa Polskiego w świadomości ludzi Zachodu przez pryzmat Kroniki Soboru i innych współczesnych źródeł.

Projekt realizowany jest w Monachium w ośrodku Monumenta Germaniae Historica. Staż w MGH umożliwia nie tylko zapoznanie się z bogatą literaturą przedmiotu zgromadzoną w tutejszej bibliotece (licząca przeszło 130 tys. tomów jest największą na świecie ukierunkowaną na badania nad średniowieczem) i Bayerische Staatsbibliothek, ale także pomaga w dotarciu do rękopisów i starych druków zgromadzonych w licznych instytucjach publicznych Bawarii i Badenii-Wirtembergii oraz ułatwia nawiązanie kontaktów i współpracy z badaczami niemieckimi.

Gmach Bayerische Staatsbibliothek München, północną część parteru zajmuje ośrodek Monumenta Germaniae Historica

Efektem dotychczasowych badań jest między innymi:

• potwierdzenie (w zakresie list uczestników i herbów polskich), wcześniejszych ustaleń ogólnych, iż Inkunabuł z 1483 r. jest odwzorowaniem rękopisu powstałego około 1470 r. i przechowywanego w benedyktyńskim klasztorze św. Jerzego w Szwardzwaldzie (obecnie w Badeńskiej Bibliotece Krajowej w Karlsruhe),
• potwierdzenie ustaleń Heleny Polaczkówny, iż poszczególne egzemplarze inkunabułu były kolorowane w różny sposób, acz (w przeciwieństwie do jej zdania) w zdecydowanej większości zgodnie ze wzorcem. Najczęstsze błędy dotyczyły pominięcia barwy niektórych elementów, głównie pola tarczy). Ustalenie, iż niektóre z egzemplarzy inkunabułu wiernie oddają barwy rękopisu z 1470 r.,
• teza, iż Kronika Soboru była jednym z podstawowych źródeł dla wizerunków herbów polskich w herbarzach niemieckich od końca XV wieku do końca stulecia następnego, a wykorzystywana była także (choć już nie tak intensywnie) aż do końca stulecia następnego. Poszczególne wizerunki herbów były kopiowane z zastosowaniem jedynie stylistycznej aktualizacji,
• teza o dokonanych podczas (i w związku) z soborem kreacjach heraldycznych (szczególnie w zakresie herbów litewskich).

Herby książąt opolskiego i raciborskiego w Kronice Soboru, rękopis z ok. 1470 r., Badische Landesbibliothek Karlsruhe, Cod. St. Georgen 63 oraz odpowiadające strony w inkunabule z 1483 r., egzemplarz z Universitätsbibliothek Heidelberg za http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/ir00196000/0348; http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/ir00196000/0349

mgr Adam Żurek

Historyk (studiował także archeologię). W latach 2007-2015 pracował w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, gdzie zorganizował Oddział Naukowej Dokumentacji Dziedzictwa Kulturowego. Swoimi badaniami obejmuje średniowiecze i dobę wczesnonowożytną. Dotychczasowe prace skupiają się wokół ikonografii historycznej, heraldyki, historii Kościoła, architektury sakralnej i fortyfikacji oraz problematyki digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego i baz danych dla humanistów. Współredaktor serii „Polska. Dzieje cywilizacji i narodu” i „Imago Silesiae. Imago Europae”, autor dwóch monografii, wielu artykułów i haseł encyklopedycznych.

Data publikacji: 08.12.2015