Podcast nr 1, 2025 Profesor Tomasz Dietl o priorytetach Rady NCN

Pierwszym gościem podcastu NCN w 2025 roku jest prof. Tomasz Dietl, nowy przewodniczący Rady NCN. W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz opowiedział o priorytetach Rady oraz własnych doświadczeniach jako naukowca i laureata grantu ERC.

Rekomendacje NCN w sprawie publikacji

Prof. Tomasz Dietl podczas Dni NCN 2024 w Bydgoszczy, fot. Łukasz Bera Prof. Tomasz Dietl jest fizykiem, członkiem Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności oraz Academia Europaea. W grudniu 2024 Rada NCN wybrała go na swojego przewodniczącego. W przeszłości pełnił rolę członka Rady Naukowej oraz Komitetu Sterującego Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). W 2008 roku zdobył ERC Advanced Grant.

Jednym z tematów rozmowy była uchwała Rady NCN z grudnia 2024 roku dotycząca upowszechniania wyników badań. Dokument zachęca badaczki i badaczy do publikowania w prestiżowych czasopismach i unikania tych, które nie gwarantują rzetelnego procesu recenzji. W internetowych komentarzach do tej uchwały pojawiły się jednak wątpliwości dotyczące interpretacji rekomendacji. Czy unikanie pewnych czasopism oznacza całkowity zakaz publikowania w nich? Jak zastosować te wskazówki w praktyce, skoro nie ma jasno określonej listy czasopism drapieżnych?

Profesor Dietl odniósł się do tych pytań, wyjaśniając, dlaczego nie zdecydowano się na stworzenie takiej listy. – Liczba czasopism to około 50 tysięcy. Rocznie ukazuje się 5 milionów artykułów. Zrobienie takiej listy, technicznie nawet jest trudne, ale myślę, że nie miałoby to sensu, bo krajobraz nauki jest dynamiczny. Pewne czasopisma nikną, inne pojawiają się, wykorzystując luki w przepisach. (…) Intencją tej uchwały jest promowanie dobrych praktyk. Nie zakazy, nie nakazy, tylko wskazanie, jak dobrze byłoby się zachowywać w środowisku naukowym – mówi przewodniczący Rady. Dodaje także, że publikowanie w czasopismach o niższym prestiżu w danej dziedzinie może znacząco obniżyć szanse na zdobycie finansowania w NCN.  – Dlatego naukowcy, którzy myślą perspektywicznie i planują działania w dłuższej perspektywie, powinni wziąć sobie tę radę do serca i dążyć do publikowania w czasopismach, gdzie publikują liderzy w ich dziedzinie – mówi.

Rola NCN i nowe wyzwania

Prof. Dietl opowiedział też o głównych kierunkach działań Rady NCN w nadchodzących latach. Wskazał trzy najważniejsze priorytety: rzetelność, krzewienie doskonałości naukowej i deregulacja.

– Moim marzeniem jest przekonać środowisko naukowe – i w tym kierunku być może będzie działać Rada – że pisanie projektów to proces twórczy, który pozwala nam zaplanować badania, poznać literaturę i nawiązać nowe współprace. Dlatego nawet jeśli nie otrzymamy finansowania w wyniku złożenia wniosku, to nie jest to czas stracony. To działanie, które pozwala uporządkować naszą pracę naukową i mentalnie przygotować się do dokonywania nowych odkryć. Dodaje, że dlatego jednym z głównych tematów nad którym pracuje Rada jest rzetelność recenzji.

– Chodzi o to, żeby nawet wnioski, które nie otrzymały dofinansowania, dostarczały autorom informacji, co było dobre, co wymaga poprawy, a co już zostało odkryte. (…) Jeśli wnioski są poprawiane na podstawie recenzji, istnieje ogromna szansa, że w kolejnym konkursie projekt zostanie dofinansowany.

W kwestii realizacji projektów zwrócił uwagę na potrzebę większej swobody dla badaczy: – Nie przywiązujmy aż tak dużej wagi do wypełnienia harmonogramu. Ważniejsze jest to, co udało się odkryć, jak upowszechniono wyniki i jakie znaczenie społeczne miało badanie. To są kluczowe pytania, które powinniśmy zadawać przy ocenie projektu.

Mobilność i międzynarodowe granty

W rozmowie pojawił się także temat grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych oraz konieczności zwiększenia udziału polskich naukowców w konkursach międzynarodowych. W wielu krajach europejskich aplikowanie o grant ERC jest traktowane jako nieodłączny element budowania kariery naukowej. – Przykładowo nie można starać się o prestiżowe stanowiska, takie jak dyrektora Instytutu Maxa Plancka, jeśli równocześnie nie aplikuje się o grant ERC. Takie podejście powinniśmy również promować w naszym środowisku, zdając sobie sprawę, że jest to bardzo trudny konkurs, z ogromną konkurencją. Jednak przy założeniu, że otrzymamy rzetelne i wartościowe recenzje, czas poświęcony na przygotowanie projektu nie będzie zmarnowany. Dzięki nim dowiemy się, co zrobiliśmy dobrze, jakie nasze propozycje były interesujące, a które pomysły okazały się wtórne lub mało atrakcyjne – mówi prof. Dietl.

Gość podcastu podkreśla też, jak ważne jest budowanie rozpoznawalności i mobilności naukowców. – Mobilność intelektualna i geograficzna są kluczowe. (…) Widziałem młodych badaczy, którzy świetnie rozumieli, jak działa świat nauki. Sami wiedzieli, gdzie publikować, na jakie konferencje jeździć, z kim rozmawiać. Takich osób jest jednak wciąż za mało. Jeżdżenie za granicę, udział w konferencjach i współpraca międzynarodowa są nie tylko intelektualnie zapładniające, ale też kluczowe dla zdobycia grantu ERC.

NCN – tlen dla nauki

Na zakończenie rozmowy prof. Dietl przyznał, że NCN odgrywa szczególną rolę w polskiej nauce, wspierając badaczy na różnych etapach kariery. Zwrócił też uwagę na to, jak dużą mobilizację środowiska naukowego przyniosła walka o zwiększenie budżetu Centrum.

– Zwiększenie budżetu NCN o 30% to sukces, ale pamiętajmy, że inflacja wyniosła 43% w ostatnich latach. Nadal stoimy przed wyzwaniami – jak zwiększyć wynagrodzenia, dofinansować aparaturę i umożliwić najlepszym badaczom realizację większej liczby projektów. To nie są łatwe decyzje i wymagają szerokiej dyskusji.

Rozmowa jest dostępna w Spotify, Apple Podcast i na You Tube.

Zapis rozmowy, plik .pdf