Nauki Humanistyczne, Społeczne i o Sztuce

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. nadzw.; Instytut Filozofii i Socjologii PAN

Osiągnięcie naukowe: zaproponowanie oryginalnej wersji obliczeniowej teorii umysłu i jej obrona w monografii wydanej przez prestiżowe wydawnictwo MIT Press.

Książka prof. Marcina Miłkowskiego Explaining the Computational Mind (Cambridge Mass: The MIT Press, 2013) jest monografią o bardzo ambitnym celu. Celem tym jest obrona obliczeniowej koncepcji umysłu i uzasadnienie jej potencjału eksplanacyjnego. Autorowi chodzi przy tym nie tyle o pokazanie, iż koncepcja ta ma dużą wartość instrumentalną, gdyż rozmaite modele obliczeniowe pozwalają nam w najogólniejszych zarysach opisywać i przewidywać zachowanie rzeczywistych umysłów, a także projektować sztuczne systemy naśladujące operacje mentalne, ile o uzasadnienie ontologicznej tezy, że umysł jest w swej istocie obliczeniowy. Książka przeszła przez bardzo surowe sito recenzyjne i ukazała się w najbardziej prestiżowym wydawnictwie dla tego typu problematyki. Jest doskonałym przykładem tego, w jaki sposób przy zachowaniu monograficzności nauk humanistycznych i społecznych, można nadać im autentycznie międzynarodowy charakter. Monografia prof. Miłkowskiego spotkała się z zainteresowaniem i wysoką oceną polskiego i zagranicznego środowiska filozoficzno-kognitywnego. Została wyróżniona nagrodą im. Tadeusza Kotarbińskiego, przyznawaną przez Wydział I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN. Jej recenzja ukazała się w cenionym czasopiśmie internetowym Notre Dame Philosophical Reviews. Kolejne recenzje są w druku bądź przygotowaniu. Zaczyna też być regularnie cytowana. Autor książki jest jednym z najlepszych polskich filozofów i kognitywistów młodszego pokolenia o zróżnicowanym i częściowo międzynarodowym dorobku. Dobrym obrazem jego aktywności jest strona internetowa marcinmilkowski.pl.

Nagrodę NCN 2014 w grupie nauk humanistycznych, społecznych o o sztuce ufundowała firma Meble Vox.

Nauki o Życiu

prof. dr hab. Janusz Bujnicki, Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie

Osiągnięcie naukowe: 1) Stworzenie nowych narzędzi do modelowania struktur. 2) Opracowanie nowatorskich metod bioinformatycznych do badań kompleksów białek z RNA oraz ustalenie struktury i mechanizmu działania ludzkich enzymów odpowiedzialnych za biosyntezę RNA.*

1. Prof. dr hab. Janusz Bujnicki rozpoczynał swoją karierę naukową od prac eksperymentalnych, jednak większość jego dorobku dotyczy zagadnień związanych z bioinformatyką. W szczególności, prof. Bujnicki zainteresowany jest strukturami białek, również tych, które oddziałują z kwasami nukleinowymi. W zakresie modelowania struktur białek prof. Janusz Bujnicki stworzył szkołę naukową. Jego oryginalna metoda przewidywania struktur białek in silico, zwana budowaniem potwora Frankensteina, znajduje szerokie zastosowanie w bioinformatyce, a jego uczniowie już odnoszą znaczące sukcesy międzynarodowe. Prace prof. Bujnickiego w tym zakresie w olbrzymiej większości ukazały się w czasopismach bardzo wysoko cenionych na świecie i umieszczanych w czołówkach rankingów periodyków naukowych z zakresu biologii molekularnej, biochemii i bioinformatyki. Wystarczy wymienić tylko takie tytuły jak Nucleic Acids Research, Journal of Molecular Biology, Journal of Biological Chemistry, EMBO Reports czy Bioinformatics. Prowadził badania w ramach grantów krajowych i międzynarodowych, w tym prestiżowych grantów z EMBO czy European Research Council.

2. Osiągnięciem prof. Bujnickiego zgłoszonym do Nagrody NCN jest opracowanie i zastosowanie metod bioinformatycznych, w połączeniu z metodami doświadczalnymi, do ustalenia struktury i funkcji ludzkich białek CMTr1 i CMTr2. Zespół prof. Bujnickiego ustalił, że białko CMTr2 w komórkach ludzkich, obok niezależnie zidentyfikowanego białka CMTr1, pełni funkcję enzymu odpowiedzialnego za metylację jednej z ryboz na końcach 5ʹ mRNA oraz niektórych innych RNA, w ramach biosyntezy tzw. kapu (ang. cap). Metylacja kapu jest niezbędna do funkcjonowania komórek ludzkich, jest ona także używana przez niektóre wirusy do maskowania swoich RNA w celu uniknięcia nieswoistej odpowiedzi immunologicznej komórek ludzkich. Ustalenie struktury domen katalitycznych CMTr1 i CMTr2 w kompleksach z RNA w badaniach kierowanych przez prof. Bujnickiego (i zrealizowanych przez jego grupę we współpracy z grupami prof. Darżynkiewicza i dra Nowotnego) wyjaśniło mechanizm oddziaływania tych białek z kapem oraz doprowadziło do zidentyfikowania kluczowych różnic między wiązaniem kapu przez te białka oraz przez analogiczne enzymy wirusowe. Praca zespołu kierowanego przez prof. Bujnickiego odpowiedziała na kluczowe pytania w dziedzinie badań nad biogenezą RNA: ustaliła rolę białka CMTr2 w biosyntezie kapu oraz określiła mechanizm rozpoznawania kapu w RNA przez ludzkie metylotransferazy, a także ustaliła różnicę pomiędzy tym procesem u człowieka i u wirusów, w znaczący sposób poszerzając naszą wiedzę na temat tych procesów kluczowych dla funkcjonowania komórek ludzkich i zdrowia człowieka. Odkrycie to umożliwi także badania nad stworzeniem nowych leków przeciwwirusowych. Wyniki te zostały uzyskane z użyciem opracowanych przez prof. Bujnickiego metod służących do komputerowego przewidywania struktury RNA i kompleksów białek z RNA. Badania opisujące powyższe wyniki zostały opublikowane w serii 17 publikacji w latach 2011-2013 (m.in. 6 x w Nucleic Acids Research), ukoronowanej artykułem w prestiżowym czasopiśmie Nature Communications. Badania nad metylotransferazami RNA, m.in. CMTr1 i CMTr2, prof. Bujnicki będzie kontynuował w ramach projektu nagrodzonego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w programie MISTRZ.

Nagrodę NCN 2014 w grupie nauk o życiu u fundowała firma Adamed.

* prof. dr hab. Janusz M. Bujnicki został zgłoszony jako kandydat do Nagrody NCN w roku 2014 r. równocześnie przez dwie osoby.

Nauki Ścisłe i Techniczne

prof. dr hab. Michał Horodecki, Uniwersytet Gdański, Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki

Osiągnięcie naukowe: odkrycie stanów kwantowych o splątaniu związanym oraz zbadanie nieaddytywności pojemności kanałów kwantowych

Prof. dr hab. Michał Horodecki jest autorem wielu przełomowych publikacji dotyczących teorii informacji kwantowej. Jego pierwszym powszechnie znanym rezultatem było wykazanie istnienia stanów kwantowych o splataniu związanym, niedających się lokalnie przekształcić w maksymalnie splątane stany Bella. Ten głęboki wynik teoretyczny został już potwierdzony doświadczalnie przez dwie niezależne grupy wykonujące eksperymenty optyczne dotyczące własności układów skorelowanych fotonów. W tych doświadczeniach użyto idei tzw. świadka splątania – pojęcia teoretycznego opracowanego oraz rozwijanego przy współpracy Michała Horodeckiego. Z nowszych rezultatów Michała Horodeckiego należy wyróżnić analizę zbieżności obwodów losowych do miary Haara, badanie przerwy spektralnej i wykazanie niestabilności modeli Kitajewa topologicznej pamięci kwantowej oraz uproszczenie dowodu Hastingsa o nieaddytywności pojemności Holewo kanałów kwantowych oraz podanie konstruktywnego przykładu nieaddytywności minimalnej entropii Renyiego. Jak podaje baza danych ISI za lata 1994-2014 wszystkie prace Michała Horodeckiego były cytowane łącznie (co najmniej) 8500 razy, jest on autorem/współautorem 19 prac, z których każda była cytowana ponad sto razy, a jego aktualny indeks Hirscha wynosi nie mniej niż 37. Nie ma w Polsce wielu uczonych jego pokolenia, których dorobek opisywany byłby podobnymi parametrami bibliometrycznymi. Prof. Michał Horodecki owocnie współpracował z najbardziej znanymi ekspertami z dziedziny kwantowej teorii informacji, a swe wyniki przedstawiał jako zaproszony wykładowca w wielu krajach całego świata. Można przyjąć, że obecnie nie dałoby się wręcz znaleźć na świecie fizyka poważnie pracującego w teorii informacji kwantowej, któremu nie byłyby znane przynajmniej niektóre rezultaty Michała Horodeckiego. Prof. Michał Horodecki jest jednym z najbardziej wybitnych polskich fizyków młodego pokolenia.

Nagrodę w naukach ścisłych i technicznych ufundowała firma EDF Polska.