Gościem tego odcinka podcastu jest prof. Krzysztof Fic z Politechniki Poznańskiej, członek Rady NCN. Naukowiec specjalizujący się w elektrochemicznych systemach magazynowania i konwersji energii, opowiada o swoich badaniach oraz o tym, dlaczego kluczowe jest inwestowanie w naukę fundamentalną.
Prof. Krzysztof Fic podczas uroczystości wręczenia Nagrody NCN 2024
Prof. Krzysztof Fic jest doktorem habilitowanym nauk chemicznych, profesorem na Politechnice Poznańskiej. Naukowo zajmuje się głównie elektrochemicznymi systemami magazynowania i konwersji energii. Jest laureatem dwóch grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. W Radzie NCN przewodniczy Komisji nauk ścisłych i technicznych, jest też członkiem Komisji ds. współpracy międzynarodowej. W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz opowiadał o wpływie badań podstawowych na innowacje, magazynowaniu energii i suwerenności energetycznej. Odpowiadał też na pytania m.in. o przygotowania NCN do stworzenia strategii, która pozwoliłaby agencji skorzystać z funduszy przeznaczonych na obronność, będących w dyspozycji ministra obrony.
Badania podstawowe jako fundament
– Wyniki badań podstawowych zawsze były i będą podstawą innowacji – stwierdza na początku rozmowy prof. Fic, podkreślając kluczowe znaczenie nauki fundamentalnej dla postępu technologicznego.
– Głównym problemem jest połączenie badań podstawowych, fundamentalnych z badaniami aplikacyjnymi. Trzeba jednak jasno i wyraźnie powiedzieć, że nie da się zrobić dobrych, szybkich innowacji bez korzystania z tego, co zrobiła nauka na poziomie podstawowym. Bez badań podstawowych badania wdrożeniowe to tylko technika prób i błędów. To zajmuje dużo czasu, a często są to zmarnowane środki, jeżeli nie sięgniemy trochę głębiej i nie zrozumiemy istoty badanego zjawiska.
Profesor zwraca uwagę, że Narodowe Centrum Nauki jest stosunkowo młodą agencją, a efekty finansowanych przez nią badań są już widoczne:
– Biorąc pod uwagę czas, w którym mielibyśmy do czynienia z wynikami badań podstawowych w pierwszych projektach NCN, to one dopiero teraz byłyby wdrażane i takie informacje mamy. Monitorujemy zarówno wyniki w postaci publikacji, jak i coraz częściej obserwujemy, że w wyniku badań podstawowych, projektów realizowanych przez NCN, pojawiają się zgłoszenia patentowe czy nawet patenty. Polityka, w której mówiliśmy, że badania prowadzone przez NCN mają być nieaplikacyjne – z tą polityką, zresztą podejrzewam, błędnie interpretowaną, bo nie taki był jej zamysł – już dawno się pożegnaliśmy. Teraz jako NCN nie mamy z tym problemu, że prowadzimy badania o charakterze fundamentalnym, które jednak w bliskiej lub dalekiej przyszłości mogą znaleźć zastosowanie.
Świadomość społeczna
W rozmowie pojawia się także temat zrozumienia nauki przez społeczeństwo i konieczności jej popularyzacji. – W obecnej sytuacji geopolitycznej, kiedy wszyscy odczuwamy zagrożenie, przykładowo ze strony Rosji, wiemy, że musimy płacić na obronność. Ludzie to akceptują, bo rozumieją zagrożenie. Natomiast informacja na temat tego, jak wyglądają wyniki badań albo jak wygląda działalność naukowców, co może z niej w przyszłości być, jest bardzo szczątkowa. (…) Staram się tłumaczyć przy okazji wielu różnych wydarzeń, czym się zajmuję, jak to wygląda, czym jest to magazynowanie energii, dlaczego bateria i bateria to nie jest to samo i dlaczego coś możemy, a czegoś nie możemy, dlaczego powinniśmy ładować baterie tak, a nie inaczej. Mówienie do zwykłego człowieka w sposób, który jest dla niego przekonujący i zrozumiały, już buduje tę relację zaufania do naukowca.
Magazynowanie energii i suwerenność energetyczna
Jednym z kluczowych tematów poruszanych w rozmowie jest energia. Profesor Fic zwraca uwagę na społeczne przyzwyczajenie do dostępności energii oraz wyzwania związane z jej przechowywaniem: – Jesteśmy do dostępnej energii bardzo przyzwyczajeni. Natomiast trzeba powiedzieć jedno: jeżeli chcemy być społeczeństwem, które ma się rozwijać, musimy być też zabezpieczeni energetycznie. Mamy dzisiaj sporo technologii, które pozwalają nam energię ze źródeł odnawialnych pozyskać, czyli fotowoltaiki, która przetwarza energię słoneczną na energię elektryczną, mówiąc ogólnie, ale co z tego, kiedy dzieje się to tylko w dzień? Ja nie wyobrażam sobie Warszawy ciemnej nocą, bo nagle wszyscy w Warszawie postanowili działać na fotowoltaice. Potrzebujemy magazynu energii.
Profesor podkreśla również, że polskie rozwiązania w zakresie magazynowania energii mają duży potencjał: – Nie jesteśmy niezależni energetycznie, jeżeli chodzi o obecny czas, ale powinniśmy zacząć dbać o to, żeby technologie, nad którymi pracujemy w kontekście magazynowania energii, zabezpieczyły polskie społeczeństwo. W wielu różnych aspektach polskie rozwiązania, w szczególności dotyczące przykładowo akumulatorów czy baterii, są rozwiązaniami szeroko stosowanymi na świecie. Z różnych powodów nie mogę dokładnie powiedzieć, które, ale trzeba powiedzieć, że mamy w tym kontekście wiedzę. W obecnej sytuacji geopolitycznej tego typu magazyny mogą się okazać kluczowe dla funkcjonowania takiej infrastruktury krytycznej, przykładowo zasilania szpitali, zasilania awaryjnego, wszelkiego rodzaju serwerowni, które mogą być odpowiedzialne za nasze bezpieczeństwo. My potrzebujemy takich rzeczy, które będą działać jeszcze dłużej, jeszcze bardziej niezawodnie, ewentualnie na materiałach, których oddziaływanie na środowisko będzie zdecydowanie mniejsze.
W ostatniej części rozmowy laureat grantów Starting i Proof of Concept Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych pytany jest o to, jak przygotowywać się do aplikowania o granty tej agencji.
Podcast NCN jest dostępny w Spotify (wraz z automatyczną transkrypcją) i Apple Podcast oraz na You Tube.
Wskazówkami dla badaczek i badaczy starających się o grant ERC dzielili się też niedawno profesorowie Róża Szweda oraz Artur Obłuski i Piotr Sankowski.