Nauka, która współpracuje

Dr Malwina Gębalska i Barbara Świątkowska w podcaście NCN mówią o programach wspierających zaangażowaną naukę – partnerstwie STR i inicjatywie Science and Society.

Badania naukowe mają odpowiadać na najważniejsze wyzwania społeczne, ale też włączać w działania szerokie grono interesariuszy: od decydentów, przez organizacje społeczne, po obywateli. Takie podejście przyświeca partnerstwu europejskiemu Social Transformations and Resilience (STR), którego koordynatorem jest NCN oraz inicjatywie Science and Society, finansowanej z Funduszy norweskich i EOG. O inicjatywach rozmawiają w najnowszym odcinku podcastu NCN gościnie Anny Korzekwy-Józefowicz – dr Malwina Gębalska i Barbara Świątkowska z Centrum.

Europejskie partnerstwo STR

Partnerstwo Social Transformations and Resilience powstaje z inicjatywy Komisji Europejskiej, w odpowiedzi na wyzwania związane z przemianami klimatycznymi, demograficznymi, technologicznymi, a także nieprzewidzianymi kryzysami, takimi jak pandemia czy wojna w Ukrainie.

– To partnerstwo ma przygotować Europę na zmiany, które już się dzieją – i pomóc społeczeństwom przechodzić przez nie w sposób sprawiedliwy i odporny – mówi dr Malwina Gębalska, koordynatorka STR w NCN.

W centrum STR znajdują się cztery obszary tematyczne:

1. modernizacja systemów ochrony społecznej i usług podstawowych,
2. przyszłość pracy,
3. wspieranie edukacji i rozwijanie umiejętności,
4. sprawiedliwa transformacja w kierunku neutralności klimatycznej.

– Chcemy, by decyzje polityczne były oparte na wiedzy, dowodach i badaniach naukowych. Evidence-based policy making to fundament partnerstwa – podkreśla koordynatorka. – W STR badania mają mieć realny wpływ na kierunki polityk publicznych i będą prowadzone w ścisłej współpracy z interesariuszami.

STR to długofalowa inicjatywa – partnerstwo będzie działać przez 10 lat, a jego budżet współtworzą państwa członkowskie oraz Komisja Europejska (dofinansowanie KE wynosi 30%). W przygotowaniach uczestniczy obecnie 9 krajów, w tym Belgia, Niemcy, Szwecja, Włochy i Francja. Koordynatorem partnerstwa jest NCN – jako pierwsza instytucja z krajów tzw. widening (czyli państw przyjętych do UE po 2004 roku).

– Partnerstwa europejskie to coś więcej niż konkursy na badania. To krok dalej – wychodzimy do społeczeństwa – mówi dr Gębalska. – W konkursach będziemy wymagać nie tylko doskonałości naukowej, ale także planu zaangażowania partnerów spoza akademii i przemyślenia społecznego wpływu badań.

Co się dzieje teraz i jak się włączyć?

Obecnie trwa etap przygotowawczy STR, który potrwa do końca 2026 roku. NCN odpowiada za przygotowanie planu działania i budżetu, a niemiecka agencja badawcza koordynuje prace nad Strategiczną Agendą Badań i Innowacji (SRIA).

– Konsultujemy agendę z szerokim gronem interesariuszy. Do udziału w ankietach i warsztatach zapraszamy naukowców, ale też przedstawicieli ministerstw, biznesu czy organizacji społecznych – mówi koordynatorka. Każdy z czterech priorytetów partnerstwa będzie przedmiotem oddzielnej ankiety i warsztatów. W ankiecie dotyczącej przyszłości pracy Polska znalazła się wśród trzech najaktywniejszych krajów pod względem liczby odpowiedzi. – Chcemy, by głos polskiego środowiska był słyszalny i przekładał się na ostateczny kształt agendy. To szansa, by uwzględnić nasze doświadczenia, wyzwania i silne strony – podkreśla Gębalska.

Konkursy w ramach STR mają ruszyć na przełomie 2027 i 2028 roku.

Science and Society

Inicjatywa Science and Society realizowana jest w ramach kończącej się trzeciej edycji funduszy norweskich i EOG. – To nie jest konkurs badawczy. To pakiet działań, które miały pomóc naukowcom współpracować ze społeczeństwem – nie tylko popularyzować wyniki badań, ale wspólnie tworzyć rozwiązania – tłumaczy Barbara Świątkowska z Zespołu Funduszy Norweskich w NCN.

Dzięki oszczędnościom i zwrotom środków z poprzednich projektów, NCN zaproponował 11 polsko-norweskim zespołom – wcześniej już realizującym granty w konkursach GRIEG i IdeaLab – możliwość uzyskania dodatkowych środków na działania społeczne. Zespoły mogły je przeznaczyć m.in. na:

• warsztaty z nauczycielami,
• współpracę z NGO-sami i instytucjami publicznymi,
• tworzenie materiałów edukacyjnych lub narzędzi online,
• organizację debat, wydarzeń, wystaw.

– To nie jest promocja nauki. To realna współpraca – z nauczycielami, szpitalami, muzeami. Pracujemy razem nad wdrażaniem wiedzy w życie – podkreśla Świątkowska.

Dwa przykłady działań w ramach Science and Society:

• W projekcie o dobrostanie i społeczeństwie obywatelskim naukowcy przygotowują z nauczycielami podręcznik z ćwiczeniami dla uczniów – mają one rozwijać postawy otwartości, zaangażowania społecznego i ciekawości.
• Zespół badający odporność na dezinformację tworzy test online, który pozwoli użytkownikom zbadać swoją podatność na manipulację i lepiej zrozumieć mechanizmy dezinformacji w internecie.

Efekty inicjatywy będą znane w maju tego roku, po zakończeniu realizacji i analizie raportów końcowych.

– To dla nas nie tylko podsumowanie, ale też punkt wyjścia do planowania działań w nowej edycji funduszy norweskich – mówi Barbara Świątkowska. – Chcemy wiedzieć, jakiego rodzaju współpracę naukowcy są gotowi podejmować i jak ich w tym wspierać.

Co dalej?

Fundusze norweskie będą miały kontynuację. Memorandum w sprawie nowej edycji funduszy ma zostać podpisane już wiosną 2025 roku, a pierwsze konkursy mogą pojawić się w kolejnym roku.

– Chcemy, by działania w obu programach były komplementarne. Zielona transformacja, edukacja, demokracja, odporność społeczna – to tematy wspólne i równie ważne w STR, jak i w funduszach norweskich – podkreśla Świątkowska. Oba zespoły – partnerstw europejskich i funduszy norweskich – prowadzą wspólne analizy, spotkania i warsztaty. Celem jest lepsze poznanie potrzeb środowiska naukowego i przygotowanie konkursów oraz działań towarzyszących, które odpowiadają na aktualne wyzwania. Pierwsze warsztaty odbyły się 1 kwietnia w Warszawie. – Zaczynamy od nauk humanistycznych i społecznych, bo ich rola w rozumieniu i wspieraniu zmian społecznych jest nie do przecenienia – mówi dr Malwina Gębalska. – Ale ambicją partnerstwa STR – i przyszłych programów – jest zmiana sposobu, w jaki myślimy o badaniach: nie jako cel sam w sobie, ale jako narzędzie dla społeczeństwa.

Więcej informacji o partnerstwie STR oraz inicjatywie Science and Society – w nowym odcinku podcastu NCN. Nagranie jest dostępne w Spotify i Apple Podcasts oraz na YouTube.