Sztuka naskalna rejonu Kondoa w Tanzanii a tradycyjne religie społeczności lokalnych

Prowadzone przeze mnie badania skupiają się w rejonie Kondoa w centralnej części Tanzanii. Sztuka naskalna z tego obszaru jest znana głównie za sprawą działań Mary Leakey, która wraz ze swoim mężem Louisem, wprowadziła w dyskurs naukowy malowidła ze wzgórz Irangii, które od 2006 r. znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Sandawe w trakcie rytuału simbó, fot. Maciej Grzelczyk

Za swoje najważniejsze osiągnięcie uznaję zadokumentowanie 52 nieznanych wcześniej badaczom stanowisk z malowidłami na terenie obszaru rezerwatu Swaga Swaga, gdzie wcześniej podejrzewano występowanie zaledwie kilku stanowisk. Były to dla świata naukowego najliczniejsze odkrycia miejsc ze sztuką naskalną w Tanzanii od czasów badań Mary Leakey w latach 50. XX wieku. Należy także zaznaczyć, że do tej pory przebadałem ok. 30% całego obszaru rezerwatu, co pozwala sądzić, że ilość schronisk z malowidłami jest tam o wiele większa. Dzięki pracom udało się udowodnić, że szczególnie duże zagęszczenie stanowisk nie jest cechą wyłącznie charakterystyczną dla rejonu chronionego przez UNESCO. Tym samym, aby mieć pełny obraz sztuki naskalnej z obszaru centralnej Tanzanii, należy uwzględniać stanowiska ze znacznie większego obszaru niż dotąd zakładano. Tylko takie działanie doprowadzi do jak najlepszego poznania sztuki naskalnej z centralnej Tanzanii.

Badania w Swaga Swaga doprowadziły także do zadokumentowania stanowiska, które jawi się jako szczególnie ważne. Ama’hee 4 zawiera ponad 100 wizerunków wykonanych w kilku fazach użytkowania schroniska. Znamienne dla tego miejsca jest występowanie tzw. trio – wizerunku trzech postaci, których ułożenie rąk odpowiada przedstawieniu trio z Kolo – stanowiska położonego ok. 50 km od Amak’hee 4 na terenie rezerwatu UNESCO. Co szczególnie intersujące, postaci z Amak’hee 4 mają głowy stylizowane na głowy bawołów, co jest pierwszym tego typu przykładem zadokumentowanym w sztuce naskalnej z Tanzanii.

W trakcie prac w Swaga Swaga, fot. Maciej Grzelczyk

Z moich badań wynika, że znaczącą rolę w wyborze konkretnego schroniska skalnego na miejsce wykonania sztuki naskalnej odgrywał rozciągający się z niego widok. Dlatego na każdym dokumentowanym stanowisku, oprócz profesjonalnej dokumentacji fotograficznej, wykonuję również panoramy sferyczne (360º). Tym samym, dzięki digitalizacji zachowywane jest schronisko skalne jako całość, na którą składają się malowidła, powierzchnia skalna, rodzaj schroniska oraz krajobraz.

Aby jak najlepiej zrozumieć malowidła naskalne i cel ich wykonywania, staram się spojrzeć na nie z szerzej perspektywy. Dlatego w moich badaniach poznaję m.in. znaczenie motywu samego schroniska oraz kolorów we współczesnej religii Sandawe. Zrozumienie tych aspektów pozwala lepiej pojąć powód, dla którego konkretne miejsca były wybierane na wykonywanie sztuki naskalnej i dlaczego wykorzystywano konkretne barwniki. Istotnym aspektem jest zadokumentowanie rytuału simbó, do dzisiaj praktykowanego przez Sandawe, czyli potomków twórców większości malowideł z centralnej części Tanzanii. Wiąże się on z wprowadzeniem w odmienne stany świadomości i kontaktem z przodkami. Lepsze poznanie tego zagadnienia pozwala zbadać hipotezę o transowych podstawach niektórych dzieł sztuki naskalnej.

Działania naukowe związane ze sztuką naskalną oraz dziedzictwem kulturowym Sandawe będą sukcesywnie kontynuowane, zaś zakres pytań badawczych rozszerzany wraz z rozwojem projektu. Dzięki współpracy z lokalnymi badaczami oraz Rock Art Conservation Centre, zostaną podjęte także korki w celu włączenie obszaru Swaga Swaga do strefy UNESCO, a także utworzenia Sandawe Cultural Centre.

Malowidła z Amak Hee, fot. Maciej Grzelczyk

Malowidła z Mialo, fot. Maciej Grzelczyk

Widok ogólny na Swaga Swaga, fot. Maciej Grzelczyk

mgr Maciej Grzelczyk

Maciej Grzelczyk (drugi od prawej) ze strażnikami rezerwatu w trakcie prac, fot. Maciej Grzelczyk

Doktorant w Instytucie Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kierownik projektu dotyczącego sztuki naskalnej oraz jej związku z tradycyjną religią społeczności Sandawe w centralnej Tanzanii realizowanego w konkursie ETIUDA 8. Jego główne zainteresowania badawcze to archeologia/antropologia religii. Autor publikacji dotyczących powyższych zagadnień oraz prelegent na licznych konferencjach naukowych w kraju i zagranicą. Laureat m.in. programu „Diamentowy Grant” MNiSW, stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców, grantu The Explorers Club oraz wyróżnienia specjalnego przyznanego przez Kapitułę Nagrody im. Benedykta Polaka.

Data publikacji: 07.05.2021