O sprzeciwie sumienia farmaceutów

Zamierzeniem realizowanego projektu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy w demokratycznym społeczeństwie może być uznane prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty pracującego w systemie publicznej opieki zdrowotnej? Zastosowanie klauzuli sumienia przez farmaceutów wiąże się głównie z wydawaniem w aptece środków farmakologicznych, które mogą w swoim działaniu wpływać na początek lub koniec ludzkiego życia (antykoncepcja, eutanazja, wspomagane samobójstwo). Zatem problem klauzuli sumienia wpisuje się w dyskurs nad ochroną ludzkiego życia od poczęcia aż do naturalnej śmierci wraz z jego podłożem filozoficznym, etycznym, moralnym oraz prawnym.

Opisywane zagadnienie wiąże się również z prawem każdego człowieka do wolności religijnej. W tym aspekcie farmaceuta staje wobec konfliktu, którego rozwiązanie wymaga dokonania przez niego wyboru pomiędzy wypełnianiem prawa Bożego i prawa stanowionego przez człowieka. Obecnie argumenty religijne są pomijane lub minimalizowane i przenoszone w tak zwaną sferę prywatną wyłączając je w ten sposób z debaty publicznej. Mają one jednak dużą moc decyzyjną i bezsprzecznie wpływają na zajmowane postawy poszczególnych osób.

Uznanie prawa do sprzeciwu sumienia przez farmaceutów jest o wiele bardziej złożone i ma szersze tło niż to się z pozoru wydaje. Brak zagwarantowanej prawnie możliwości powołania się na tzw. klauzulę sumienia przez farmaceutów (za wyjątkiem niektórych regionów w USA i Wielkiej Brytanii) może być odebrany, jako naruszenie ich godności i wynikającej z niej konstytucyjnej wolności do działania w zgodzie ze swoim sumieniem.

Z drugiej strony uznanie „kontrowersyjnego” prawa do odmowy wydania przez farmaceutę pewnych produktów farmaceutycznych rodzi nowe wątpliwości. Są one dopuszczone do legalnej dystrybucji, a to koliduje z prawem dostępu do gwarantowanych przez państwo świadczeń medycznych. W nieunikniony sposób prawo to dzieliłoby „leki” i procedury medyczne na „moralne” i „niemoralne” pokazując, że nie zawsze to, co legalne musi być uznawane za moralne. Poza tym prawo do sprzeciwu sumienia bez wątpienia dotyka delikatnej relacji pomiędzy pacjentem, lekarzem i farmaceutą w wymiarze wolności i odpowiedzialności osobistej każdego z nich, jak również oczekiwań społeczeństwa wobec pracowników publicznej opieki zdrowotnej. Przeciwnicy uważają, że wprowadzenie tego typu uregulowań naruszałoby prawo człowieka do decydowania o własnej prokreacji. Ten pogląd w kontekście szeroko dzisiaj lansowanego prawa każdego człowieka do wolnego wyboru w zakresie zdrowia reprodukcyjnego i planowania rodziny pokazuje, że prawo to dotyczy wszystkich, ale nie w równym stopniu, szczególnie, jeśli chodzi o niestosowanie przymusu w tej dziedzinie.

Z całą pewnością zagadnienie klauzuli sumienia u farmaceuty jest nowe i ma wielowymiarowy charakter. Tocząca się debata na ten temat wyłoniła wiele argumentów „za” i „przeciw”. Ich przegląd i ocena wymaga znacznie bardziej pogłębionych studiów niż polemika, z jaką spotykamy się podczas medialnej dyskusji wywołanej przez postulaty Katolickiego Stowarzyszenia Farmaceutów Polskich żądające uszanowania sumień także tej grupy zawodowej. Niewątpliwie temat ten jest trudny, wciąż budzi wiele kontrowersji i skrajnych emocji. Gruntowna analiza i odniesienie się do wiedzy z różnych dziedzin nauki pomoże usystematyzować i zrozumieć argumenty każdej ze stron. Mamy także nadzieję, że przyczyni się ona również do zmiany społecznego podejścia do tej kwestii na bardziej merytoryczne i konstruktywne.

Ostatecznie prawo do sprzeciwu sumienia leży w gestii samych farmaceutów, w mocy ich własnych przekonań i argumentów. Dlatego też, poza wieloaspektową analizą tej problematyki, w ramach tego projektu zostanie przeprowadzone badanie opinii pracowników aptek na ten temat za pomocą ankiety poglądowej.

Data publikacji: 20.07.2012