Dr hab. Karolina Safarzyńska, prof. UW - laureatka Nagrody NCN 2022 w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce

Osiągnięcie naukowe: nowatorskie modele teoretyczne pozwalające na badanie wpływu ograniczonej racjonalności, różnorodności preferencji i interakcji społecznych na polityki klimatyczne

Dr hab. Karolina Safarzyńska, prof. UW, jest badaczką interdyscyplinarną, jedną z nielicznych osób w Polsce zajmujących się ekonomią złożoności, behawioralną i eksperymentalną oraz zmianami klimatycznymi. Pracuje na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Nagrodę otrzymała za nowatorskie modele teoretyczne pozwalające na badanie wpływu ograniczonej racjonalności, różnorodności preferencji i interakcji społecznych na polityki klimatyczne.

Tradycyjne modele makroekonomiczne opierają się na uproszczonym założeniu, że ludzie są zawsze racjonalni, nie ma między nimi interakcji i że „wszystkie” decyzje w ekonomicznym systemie są zoptymalizowane. – Ja proponuję modele, które są bardziej skomplikowane. W systemach złożonych, a takim jest gospodarka, wiele czynników wpływa na siebie równocześnie. Nie da się za pomocą prostych polityk rozwiązać palących problemów – mówi laureatka.

Naukowczyni tworzy modele teoretyczne, które pozwalają na badanie kombinacji polityk: interwencji behawioralnych i polityk makroekonomicznych, aby skutecznie przeciwdziałać zmianom klimatycznym.– Jeśli założymy, że gospodarka praktycznie nigdy nie jest w punkcie równowagi i uwzględnimy, że ludzie wchodzą w rozmaite interakcje społeczne i nie zawsze są racjonalni, to możemy oddziaływać na ich zachowania nie tylko za pomocą bodźców finansowych, ale także wpływając na sieci społeczne i odwołując się do emocji – mówi.

Jej badania są ważne i aktualne. W swoich licznych pracach opublikowanych w międzynarodowych czasopismach pokazała m.in., że efekt sieciowy może zwiększać prawdopodobieństwo kryzysów finansowych na skutek polityk klimatycznych, a różnorodność preferencji konsumentów wpływa na wysokość podatku węglowego (interakcje społeczne podatek zwiększają, bo imitując innych konsumujemy więcej i stąd większe emisje, którym trzeba przeciwdziałać).

Prof. Safarzyńska stopień doktora uzyskała na Free University w Amsterdamie, odbyła wizyty badawcze w takich instytucjach jak WU Vienna University of Economics and Business, Oxford INET, Santa Fe Institute oraz staże w ONZ, WTO, czy Banku Światowym. Przed rozpoczęciem pracy naukowej pracowała w organizacjach pozarządowych i międzynarodowych.

Była laureatką stypendium MNISW dla wybitnych młodych naukowców. Jest laureatką trzech grantów NCN. Celem jej obecnie realizowanego projektu jest zaproponowanie nowych modeli makro-ewolucyjnych do analizy gospodarki obiegu zamkniętego.

Dr hab. Piotr Wcisło, prof. UMK – laureat Nagrody NCN w obszarze nauk ścisłych i technicznych

Osiągnięcie naukowe: opracowanie nowej metody poszukiwania ciemnej materii wykorzystującej optyczne zegary atomowe

Prof. Piotr Wcisło gdy dowiedział się o wyróżnieniu, zrobił „pierwszą rzecz, jaką w tej sytuacji robi fizyk”, czyli porównał statystyki. – W Polsce jest naprawdę silna grupa młodych badaczy, nominalnie dwa razy łatwiej dostać grant ERC niż Nagrodę NCN. Co więcej, o tę nagrodę nie można samemu aplikować – mówi. Dodaje, że wyróżnienia są ważne w rozwoju naukowym. – Nasza praca to często przedzieranie się przez serię porażek merytorycznych, grantowych, organizacyjnych, ale takie nagrody pokazują, że wybraliśmy właściwą drogę.

Wyróżnienie otrzymał za opracowanie nowej metody poszukiwania ciemnej materii wykorzystującej optyczne zegary atomowe oraz wykorzystanie ultradokładnej spektroskopii laserowej do testowania teorii kwantowej i poszukiwania nowej fizyki wychodzącej poza model standardowy. – Zwykły proces dydaktyczny nie obejmuje podstaw fizyki kwantowej, to czym się zajmuję jest więc abstrakcyjne z perspektywy większości odbiorców – mówi laureat.

Badacz opracował nową, eksperymentalną metodę poszukiwania ciemnej materii przy użyciu ultradokładnej spektroskopii laserowej bazującej na technologii optycznych zegarów atomowych i zachęcił inne ośrodki na świecie, w których podobnie jak w Toruniu pracują optyczne zegary atomowe, do stworzenia sieci detektorów tego typu. W tak powstałym globalnym obserwatorium, wspólnie z partnerami ze Stanów Zjednoczonych, Francji i Japonii, przeprowadził już pierwsze obserwacje.

Prof. Piotr Wcisło – jak napisano w zgłoszeniu jego kandydatury do Nagrody NCN – „odważnie wychodzi poza kanoniczne podejścia do testowania modelu standardowego i poszukiwania nowej fizyki”. – Wykorzystuję nowoczesne systemy laserowe, połączone z innymi technologiami, próżniowymi, kriogenicznymi do tego, żeby badać teorię kwantową. Obserwujemy ultradokładnie, wykorzystując możliwości nowoczesnych laserów, strukturę molekuł czy atomów – wyjaśnia. W jego laboratorium powstaje zupełnie nowy układ laserowy, w którym przenosi obecne technologie spektroskopowe w reżim głębokich temperatur kriogenicznych, co umożliwi diametralną poprawę dokładności pomiaru struktury molekuły wodoru.

Naukowiec odbył staż podoktorski w amerykańskim Joint Institute for Laboratory Astrophysics, był także stypendystą Fulbrighta w Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics. Jest laureatem licznych nagród i wyróżnień. Otrzymał m.in. Nagrodę Premiera za rozprawę doktorską, Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia naukowe, stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców, nagrodę dla wybitnych naukowców Polskiej Akademii Nauk. Kierował lub kieruje pięcioma grantami NCN, projektami MNiSW i NAWA, był stypendystą FNP.

Dr hab. Michał Bogdziewicz, prof. UAM – laureat Nagrody NCN w obszarze nauk o życiu

Osiągnięcie naukowe: przełomowe badania nad ekologią reprodukcji drzew w świetle zmian klimatycznych

– Wiemy, jak drzewa rosną i jak umierają, a bardzo mało o tym, jak się rodzą. Takie dane bardzo trudno zgromadzić – mówi prof. Michał Bogdziewicz. Badacz z UAM zajmuje się ekologią lasów, biologią lat nasiennych, czyli takich w których drzewa produkują wyjątkowo dużo nasion, i wpływem zmian klimatu na reprodukcję drzew.

Żeby poznać, jak drzewa rosną w różnych warunkach i jak wpływają na nie zmiany klimatu, można wywiercić rdzenie i zmierzyć, jak one rosły nawet sto, czy dwieście lat temu. Żeby sprawdzić, jak drzewo produkuje nasiona trzeba co roku – przez kilkadziesiąt lat – jechać w to samo miejsce. Ze względów logistycznych przez długi czas kwestią reprodukcji drzew w ekologii lasu nikt się nie zajmował. – Przyjęto za fakt, że nasiona po prostu są – mówi naukowiec. Monitoringi rozpoczęto dopiero trzydzieści – czterdzieści lat temu.

Prof. Bogdziewicz należy do pierwszego pokolenia naukowców, które tę lukę w ekologii lasu dotyczącą reprodukcji drzew wypełnia. Badacz jest autorem kilkudziesięciu prac pokazujących złożoność procesów związanych z występowaniem lat nasiennych i wpływu na nie zmian klimatu. Opisał m.in. w jaki sposób ocieplenie klimatu zmienia wzorce produkcji nasion przez buka zwyczajnego, wykazując, że coraz więcej nasion niszczonych jest przez owady czy niezapylanych – co może zagrażać naturalnym odnowieniom drzew. Buk to jeden z ważniejszych, lasotwórczych gatunków drzew, kluczowy dla ekosystemów i gospodarki leśnej.

Bogdziewicz jest już, mimo krótkiego stażu w nauce (doktoryzował się w 2017 roku, a habilitację uzyskał w 2020 roku), uczonym światowego formatu. Opublikował kilkadziesiąt artykułów w najlepszych czasopismach naukowych (np. PNAS, Nature Plants, Current Biology, Ecology Letters).

Badacz jest laureatem konkursu o Starting Grants Europejskiej Rady ds. Badań i pięciu grantów NCN, stypendystą NAWA, a w przeszłości także MNiSW i FNP. Odbył szereg zagranicznych staży naukowych. Jest laureatem Nagrody Naukowej miasta Poznania. Wiosną tego roku jako pierwszy Polak otrzymał Tansley Medal dla wybitnych naukowców na początku kariery, jedno z najważniejszych wyróżnień na świecie dla biologów zajmujących się roślinami. Do Nagrody NCN zgłosiło go aż pięciu naukowców.