W międzynarodowym konkursie sieci CHIST-ERA Call 2025 Science in Your Own Language finansowanie otrzymały trzy projekty z udziałem polskich badaczek i badaczy, w tym jeden koordynowany przez zespół z Polski. Tematy zwycięskich projektów dotyczą sposobów i narzędzi upowszechniania dostępu do wiedzy generowanej w różnych językach.

W konkursie CHIST-ERA Call 2025 SOL granty przyznano łącznie dziewięciu międzynarodowym projektom. Trzy spośród nich będą realizowane z udziałem polskich grup badawczych z Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk oraz Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie.

Nagrodzone projekty z udziałem zespołów naukowych z Polski:

• LEXICAI: Lekkie, multimodalne, wielojęzyczne i kontekstowe tłumaczenie maszynowe dokumentów z zakresu AI – celem projektu jest opracowanie nowej generacji narzędzi tłumaczeniowych dostosowanych do dokumentów AI, które umożliwią przełamywanie barier językowych oraz zapewnią sprawiedliwy dostęp do najnowocześniejszych badań i postępu technologicznego, nawet dla użytkowników języków o mniejszym zasięgu. Kierownik: dr hab. Łucja Biel z Uniwersytetu Warszawskiego  Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Wielka Brytania (lider) i Szwajcaria.
• TINE: Tłumaczenie nie jest wystarczające (TINE): Adaptacja wielojęzycznych materiałów naukowych w prostym języku – celem projektu jest umożliwienie autorom i odbiorcom nieprofesjonalnym dostępu do zrozumiałej informacji naukowej w ich własnym języku, poprzez stworzenie nowych, naukowo ukierunkowanych modeli tłumaczeniowych. Kierownik: dr inż. Łukasz Kobyliński z Instytutu Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Hiszpania (lider), Szwajcaria i Wielka Brytania.
• MUTASK: Multimodalne tłumaczenie i adaptacja wiedzy naukowej dla globalnej dostępności – dzięki współpracy ekspertów z dziedziny lingwistyki komputerowej, edukacji medialnej oraz komunikacji strategicznej w projekcie zostaną stworzone praktycznie i nowoczesne narzędzia umożliwiające tłumaczenie maszynowe dokumentów naukowych, uwzględniające zasady otwartej nauki. Wypracowane rozwiązania dzięki standaryzacji efektów tłumaczenia umożliwią bezproblemowy, interoperacyjny dostęp do wielojęzycznych repozytoriów. Lider międzynarodowego konsorcjum: dr hab. inż. Mikołaj Leszczuk z Uniwersytetu Jagiellońskiego Partnerzy międzynarodowego konsorcjum: Francja i Szwajcaria.

Lista wszystkich projektów rekomendowanych do finansowania w konkursie CHIST-ERA Call 2025 SOL

O finansowanie projektów w konkursie CHIST-ERA SOL mogły starać się konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej trzech zespołów badawczych pochodzących z co najmniej trzech różnych krajów biorących udział w konkursie. Kierownik polskiego zespołu musiał posiadać co najmniej stopień naukowy doktora. Celem sieci CHIST-ERA jest wspieranie badań z zakresu technologii informacyjnych oraz komunikacyjnych.

Ogłaszamy konkurs SONATINA 10. To oferta skrojona na miarę potrzeb badaczek i badaczy na wczesnym etapie kariery. Umożliwia im zdobycie wiedzy i doświadczenia niezbędnego do dalszego rozwoju naukowego.

W dziesiątej edycji SONATINY mogą brać udział osoby, które uzyskały stopień doktora między 1 stycznia 2023 r. a 31 grudnia 2025 r. Wnioski mogą składać także osoby bez stopnia doktora, ale jeśli taki wniosek otrzyma pozytywną opinię ekspertów, będzie mógł zostać sfinansowany tylko pod warunkiem uzyskania przez kierownika projektu stopnia doktora do 15 maja 2026 roku. Okres kwalifikacji do konkursu można wydłużyć w związku z przerwami w karierze, np. z tytułu urodzenia dzieci lub niezdolności do pracy. Laureatem SONATINY można być tylko raz.

Projekty można planować na 24 lub 36 miesięcy. Grant obejmuje środki na prowadzenie badań naukowych, zarówno podstawowych, jak i aplikacyjnych oraz na zatrudnienie kierownika na pełny etat w jednostce będącej miejscem realizacji projektu, przez cały okres jego trwania. Co ważne, jednostką realizującą może być tylko taka, w której co najmniej jedna dyscyplina posiada kategorię naukową i jednocześnie – musi być to jednostka inna niż miejsce, w którym kierownik uzyskał stopień doktora.

Ważnym komponentem grantu SONATINA jest obowiązkowy staż zagraniczny, trwający od 3 do 6 miesięcy. Na jego realizację kierownik projektu otrzymuje gwarantowane stypendium w wysokości 7,5 tys. zł na każdy miesiąc pobytu za granicą, a także ryczałty na koszty utrzymania, zakwaterowania i podróży w wysokości zależnej od kraju wyjazdu.

Po raz pierwszy w historii konkursu staż będzie finansowany przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej. Zgodnie z warunkami podpisanego porozumienia, wnioski będą oceniane merytorycznie wyłącznie w Narodowym Centrum Nauki. NAWA uzna wyniki tej oceny i przyzna środki na staże laureatom SONATINY, którzy będą musieli jedynie złożyć wnioski w programie uruchomionym specjalnie dla nich przez NAWA. Taki model współpracy pomiędzy obiema agencjami funkcjonuje już od wielu lat, m.in. w ramach programu Polskie Powroty NAWA, gdzie NCN finansuje komponenty badawcze.

Pojedynczy projekt SONATINA nie ma określonych minimalnych ani maksymalnych limitów finansowania, jednak wszystkie wydatki ujęte w kosztorysie muszą być uzasadnione.

Budżet przeznaczony przez Radę NCN na dziesiątą edycję SONATINY wynosi 50 mln zł. Budżet przeznaczony przez NAWA na staże wyniesie maksymalnie 4,8 mln zł, jednak ostateczna jego wysokość zostanie podana w ogłoszeniu.

Nabór wniosków i proces oceny

Nabór wniosków SONATINA 10 w systemie OSF będzie otwarty od 16 grudnia do 16 marca 2026 r., do godziny 14.00 CET.

Wnioski będą oceniane w ramach zespołów międzypanelowych, składających się z ekspertów w ramach danych działów, tj. nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), nauk ścisłych i technicznych (ST) oraz nauk o życiu (NZ). Eksperci wybierani są przez Radę NCN spośród wybitnych naukowców, polskich i zagranicznych, posiadających przynajmniej stopień naukowy doktora.

Ocena merytoryczna projektu będzie tradycyjnie dwuetapowa: w pierwszym etapie każdy wniosek otrzyma co najmniej dwie opinie indywidualne, a jego oceny dokona zespół podczas pierwszego posiedzenia panelowego, z uwzględnieniem sporządzonych opinii. W drugim etapie co najmniej dwie opinie dla wniosku przygotują recenzenci zewnętrzni, a kierownik projektu zostanie dodatkowo zaproszony na rozmowę kwalifikacyjną w języku angielskim do siedziby NCN w Krakowie, w lipcu 2026 roku. Ostatecznej oceny wniosku dokona zespół, uwzględniając opinie indywidualne oraz wyniki rozmowy kwalifikacyjnej. Ogłoszenie wyników nastąpi najpóźniej we wrześniu 2026 r.

W przyszłym roku rozpoczynamy korzystanie ze środków pochodzących z obligacji skarbowych, przyznanych Narodowemu Centrum Nauki przez premiera RP na finansowanie zadań statutowych. Pieniądze zasilą budżety konkursów skierowanych do młodych badaczek i badaczy.

Uruchomienie obligacji pozwoli sfinansować więcej projektów, niż wynikałoby to z wysokości samej dotacji budżetowej.

5 grudnia Sejm przyjął ustawę budżetową na 2026 rok, utrzymując dotację celową dla NCN na poziomie 1,68 mld zł. Oznacza to, że współczynnik sukcesu w naszych konkursach pozostanie na niesatysfakcjonującym poziomie. Obecnie na stu naukowców składających wnioski, grant otrzymuje zaledwie kilkunastu.

Zbyt mały budżet na projekty naukowe ogranicza potencjał badawczy i osłabia konkurencyjność kraju. Każdy odrzucony z powodu braku środków wniosek to także ryzyko, że zdolni naukowcy będą szukać możliwości rozwoju poza nauką. Dlatego, chcąc wykorzystać wszystkie dostępne nam możliwości wsparcia środowiska naukowego, zdecydowaliśmy o jak najszybszym przeznaczeniu tych dodatkowych funduszy na bieżącą działalność.

Przypomnijmy: w listopadzie 2024 roku premier RP Donald Tusk zapowiedział przekazanie NCN papierów skarbowych o nominalnej wartości 500 mln zł. Te aktywa finansowe wpłynęły na konto agencji kilka tygodni później. Po rozstrzygnięciu kwestii formalnoprawnych przez Ministerstwo Finansów oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, droga do ich wykorzystania została otwarta. NCN może uwzględnić środki w swoim budżecie oraz wykorzystać je zgodnie z oczekiwaniami środowiska naukowego oraz uzgodnionym harmonogramem.

Zakładamy, że środki pochodzące z obligacji – powiększone o wpływy z odsetek – będą wspierać budżety naszych konkursów w latach 2026–2028. Pieniądze zostaną przeznaczone w szczególności na wsparcie projektów realizowanych przez naukowców na wczesnych etapach kariery. W przyszłym roku planujemy uruchomić z tego źródła około 150 mln zł, co pozwoli m.in. na realny wzrost budżetów konkursów SONATA i SONATA BIS. W kolejnych dwóch latach pula środków, które trafią do środowiska naukowego, zostanie jeszcze znacząco zwiększona.

Pieniądze pochodzące z papierów skarbowych nie rozwiążą systemowych problemów budżetowych agencji, ale pozwolą na sfinansowanie dodatkowej grupy wartościowych projektów, które w innym wypadku nie miałyby szans na realizację.

O kolejnych krokach związanych z wykorzystaniem obligacji będziemy informować na bieżąco.

Niemal 3,3 mln zł otrzymają zespoły z Polski i Belgii-Flandrii na realizację badań z zakresu holografii i analizy sygnałów cyklostacjonarnych oraz dotyczących przewagi materii nad antymaterią we Wszechświecie. Wszystkie trzy wnioski były oceniane przez agencję FWO (Research Foundation - Flanders), zaś NCN zaakceptowało wyniki tej oceny w ramach współpracy w programie Weave.

Hologramy ultrawysokiej jakości

Prof. dr hab. inż. Tomasz Kozacki z Politechniki Warszawskiej wraz z zespołem poświęci swoje badania zagadnieniu holografii ultraszerokokątnej i ultrawysokorozdzielczej, która jest niezwykle przełomową technologią. Holografia tego typu eliminuje kluczową wadę klasycznych wyświetlaczy 3D tzw. konflikt wergencji i akomodacji,  oferując w pełni naturalne, realistyczne widzenie przestrzenne z szerokim polem obserwacji przekraczającym 100°. Dzięki niezwykle gęstym modulatorom światła, barwnej holografii i zaawansowanym algorytmom przetwarzania możliwe staje się kodowanie i wyświetlanie dużych obiektów 3D w ultrawysokiej jakości, choć wymaga to ogromnej mocy obliczeniowej i nowych metod rejestracji, generowania i kompresji danych. Projekt UltraHolo odpowiada na te wyzwania, opracowując pełen system: od tworzenia i zarządzania hologramami po wyświetlacze 16K × 16K z pikselami mniejszymi niż 250 nm oraz narzędzia do oceny jakości. Celem projektu jest umożliwienie powstania realistycznych, immersyjnych wizualizacji 3D dla edukacji, medycyny, projektowania i rozrywki. Budżet projektu po stronie polskiej wynosi ponad 1,3 mln zł. Po stronie flamandzkiej zespołem z Vrije Universiteit Brussel pokieruje Peter Schelkens.

Sygnały o stałym rytmie i powtarzalności

W drugim z nagrodzonych projektów dr hab. inż. Agnieszka Wyłomańska z Politechniki Wrocławskiej wraz z zespołem zajmie się rozwijaniem zaawansowanych technik przetwarzania sygnałów dla modeli cyklostacjonarnych. Projekt dotyczy rozwijania nowoczesnych metod analizy sygnałów, które mają naturalny rytm lub powtarzalność — w warunkach silnych zakłóceń, zarówno typowych (gaussowskich), jak i impulsowych, trudniejszych do uchwycenia. Badacze chcą lepiej zrozumieć źródła takich sygnałów i ich szumy, stworzyć realistyczne modele matematyczne oraz opracować algorytmy pozwalające je wykrywać, opisywać i oczyszczać, m.in. poprzez rozdzielanie nakładających się sygnałów, segmentację i klasyfikację. Nowe, odporne na zakłócenia reprezentacje — w tym uogólnione mapy częstotliwość–częstotliwość — będą oceniane pod względem dokładności i złożoności obliczeniowej. Choć metody mają charakter uniwersalny, ich skuteczność zostanie zademonstrowana na przykładzie diagnostyki maszyn wirnikowych, gdzie analiza drgań pozwala wykrywać uszkodzenia przekładni i łożysk. Opracowane narzędzia mają nie tylko identyfikować cykliczne źródła sygnałów, ale też wspierać dalsze przetwarzanie, np. wybór pasma częstotliwości z najbardziej wartościową informacją diagnostyczną, co poprawi jakość wykrywania awarii w warunkach laboratoryjnych i przemysłowych. Polski zespół na realizację trzyletniego projektu otrzyma niemal 1,3 mln zł., a pracami zespołu flamandzkiego pokieruje Konstantinos Gryllias z KU Leuven.

Asymetria materia-antymateria

Ostatni z nagrodzonych w tej turze projektów dotyczy przygotowania generatorów Monte Carlo do przyszłych eksperymentów z oscylacjami neutrin. Na czele polskiego zespołu stoi prof. dr hab. Jan Sobczyk z Uniwersytetu Wrocławskiego, zaś po stronie flamandzkiej kierownikiem projektu jest Natalie Jachowicz z Ghent University. Na sfinansowanie polskiej części badań przeznaczono ponad 600 tys. zł.

Naukowcy pochylą się nad zagadką przewagi materii nad antymaterią we Wszechświecie. Obecnie próbuje się ją wyjaśnić m.in. poprzez badania oscylacji neutrin prowadzone w licznych eksperymentach. W Europie szczególny wkład ma inicjatywa ESSnuSB+, która dzięki intensywnym wiązkom neutrin z Europejskiego Źródła Spalacyjnego chce z wyjątkową precyzją zmierzyć asymetrię materia–antymateria w drugim maksimum oscylacji. Kluczowym warunkiem takiego pomiaru jest bardzo dokładne modelowanie oddziaływań neutrin z jądrami w detektorach, zwłaszcza w niskich energiach (200–300 MeV), gdzie dotychczasowe narzędzia zawodzą. Projekt zakłada stworzenie nowego, precyzyjnego modelu tych oddziaływań poprzez rozszerzenie możliwości symulatora NuWro opartego na mikroskopowych teoriach rozwijanych w Gandawie, tak aby wypełnić istniejącą lukę i umożliwić przełomowe testy podstaw fizyki neutrin.

Listy rankingowe Weave-UNISONO

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Prezentujemy planowany harmonogram przeprowadzania przez Narodowe Centrum Nauki konkursów w 2026 roku. Szczegółowe informacje na temat warunków, trybu oraz terminów rozpoczęcia poszczególnych konkursów zostaną umieszczone na stronie NCN po zatwierdzeniu odpowiednimi uchwałami Rady Narodowego Centrum Nauki.

W harmonogramie nie zostały ujęte konkursy wielostronne ogłaszane przez międzynarodowe sieci agencji finansujących badania naukowe, których NCN jest członkiem. Ogłoszenia o tych konkursach oraz ich zapowiedzi umieszczane są na stronach internetowych NCN w trakcie całego roku, zgodnie z decyzjami podejmowanymi przez uczestniczące w nich agencje.

Harmonogram konkursów NCN 2026 do pobrania

Europejska Rada ds. Badań Naukowych ogłosiła wyniki konkursu Consolidator Grant 2025. Wśród 349 nagrodzonych naukowców, czworo to afiliowani w polskich jednostkach naukowych laureaci grantów NCN: dr hab. Wojciech Czerwiński, dr hab. Maria Nowak i dr hab. Michał Pilipczuk z Uniwersytetu Warszawskiego oraz dr hab. Sławomir Porada z Politechniki Wrocławskiej. Gratulujemy!

Maria Nowak, fot. Mirosław Kaźmierczak/UW Dr hab. Maria Nowak z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego UW zajmuje się m.in. klasyczną papirologią grecką i papirologią prawniczą, praktyką prawną w Imperium Rzymskim oraz zagadnieniami multilegalizmu w świecie antycznym. Projekt, na którego realizację otrzymała od ERC finansowanie w wysokości 1,9 mln euro, nosi tytuł A provincial capital polis at the end of the Roman era. Periphery or a center of power? (PeriPolis). Jego celem jest ukazanie późnego Cesarstwa Rzymskiego jako państwa zmagającego się z problemami zaskakująco podobnymi do tych, które dotykają współczesne społeczeństwa. Naukowczyni chce sprawdzić, czy kryzys jest nieodłącznym elementem upadku imperiów, czy też oba zjawiska mogą występować niezależnie, a także lepiej zrozumieć codzienne życie w czasach końca – zarówno zwykłych mieszkańców, jak i elit politycznych. Maria Nowak w przeszłości była również laureatką NCN w konkursach SONATA 9 i OPUS 18.

Wojciech Czerwiński, fot. Mirosław Kaźmierczak/UW W tegorocznej edycji CoG ERC granty otrzymało dwóch naukowców pracujących w Instytucie Informatyki na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW i dla obydwu był to już drugi grant ERC. Projekt dr. hab. Wojciecha Czerwińskiego nosi tytuł Reachability in Infinite Systems at High Resolution (POLARIS) a na jego realizację badacz otrzymał prawie 2 mln euro. Naukowiec pracuje na modelach obliczeń zwanych systemami stanowymi. W projekcie poszuka rozwiązania jednego z kluczowych dylematów w informatyce, jakim są granice osiągalności w systemach z nieskończoną liczbą stanów. Główna część jego badań będzie się koncentrowała na sprawdzeniu, czy da się opracować szybszy niż dotychczasowe algorytm pozwalający przejść z sytuacji początkowej do końcowej danego programu komputerowego. Wojciech Czerwiński jest również laureatem konkursu NCN SONATA 11.

Michał Pilipczuk, fot. Mirosław Kaźmierczak/UW Dr. hab. Michał Pilipczuk zajmuje się  badaniem grafów, czyli podstawowych obiektów matematycznych modelujących wszelkiego rodzaju sieci. Celem projektu Towards a unified structure theory for dense graphs (WYDRA), na którego realizację naukowiec otrzymał od ERC niemal 2 mln euro, jest stworzenie spójnej i solidnej teorii opisującej strukturę grafów gęstych. Wyniki tych badań otworzą drogę do wielu nowych zastosowań – zarówno w kombinatoryce, jak i w projektowaniu algorytmów oraz wskażą kierunki dalszych badań na styku teorii grafów i informatyki teoretycznej. Od NCN Michał Pilipczuk otrzymał w przeszłości grant w konkursie SONATA 6.

Sławomir Porada, fot. Politechnika Wrocławska Pierwszy w historii grant CoG ERC trafi do naukowca afiliowanego na uczelni z Wrocławia. Dr hab. inż. Sławomir Porada z Wydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej otrzymał  prawie 2 mln euro na realizację projektu pt. Small Differences, Big Impact: Achieving Effective Selective Separations from Water by Tuning Ion Transport Processes. Naukowiec będzie dążył do lepszego zrozumienia mechanizmów transportu jonów o bardzo podobnych właściwościach, a szczególnie tego, jak jony są adsorbowane i desorbowane w czasie  w materiałach elektrodowych. Będzie to podstawa do opracowania nowej klasy procesów separacyjnych, które wykorzystują nie tylko właściwości materiałów, ale także inteligentne sterowanie czasem i cyklem pracy procesu. Sławomir Porada jest również beneficjentem komponentu badawczego NCN w ramach programu Polskie Powroty NAWA.

ERC Consolidator Grant to jeden z najbardziej prestiżowych międzynarodowych programów grantowych. Mogą się o niego ubiegać naukowcy będący od 7 do 12 lat po uzyskaniu stopnia doktora, którzy mogą wykazać się znaczącymi osiągnięciami naukowymi. W tej edycji konkursu dofinansowanie na łączną kwotę 728 mln euro trafi do badaczy 44 narodowości, z 25 europejskich krajów.

Wspólnie z Copernicus Center zapraszamy na wykład Łucji Kowalewskiej pt. „Błonowe labirynty w nanoświecie komórki. Od geometrii do funkcji biologicznej”. Spotkanie odbędzie się w serii „Nauka w Centrum” 10 grudnia o 18.00.

Łucja Kowalewska, fot. Łukasz Bera Dr hab. Łucja Kowalewska pracuje na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się biologią komórki roślinnej, w szczególności strukturą i dynamiką błon plastydowych. W październiku odebrała Nagrodę NCN za wybitne osiągnięcia naukowe.

Badaczka koncentruje się na błonach periodycznych, których organizacja ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania komórki, m.in. dla biogenezy plastydów i efektywności fotosyntezy. Jej zespół analizuje, w jaki sposób struktura błon wpływa na ich funkcje biologiczne oraz jakie mechanizmy molekularne i fizykochemiczne sterują ich przemianami.

Badania laureatki wnoszą istotny wkład w zrozumienie zależności między geometrią błon a ich funkcją. Badaczka wykazała, że organizacja przestrzenna błon jest nie tylko efektem samoorganizacji jej elementów budulcowych, ale aktywnie reguluje procesy życiowe komórki, co stanowi zmianę dotychczasowego paradygmatu w biologii komórki.

Prowadzone przez naukowczynię badania mają charakter podstawowy, jednak zrozumienie zasad samoorganizacji błon biologicznych ma również istotny potencjał aplikacyjny – stanowi podstawę do projektowania biomimetycznych nanomateriałów, które mogą znaleźć zastosowanie w medycynie, farmacji i technologii żywności, na przykład jako nośniki leków, materiały wspomagające regenerację tkanek czy inteligentne powłoki.

Materiał filmowy o badaniach laureatki

Wykład organizowany przez Copernicus Center. Transmisja rozpocznie się 10 grudnia o 18.00.