Ze względu na zbliżający się koniec roku kalendarzowego informujemy, że wnioski krajowe przygotowywane do konkursu IMPRESS-U, nad którymi prace w systemie OSF zostaną rozpoczęte w 2023 r. muszą zostać wysłane w systemie OSF do dnia 31 grudnia 2023 r. do godz. 23:59:59. W przeciwnym razie konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem w 2024 r. Zwracamy przy tym uwagę, że bezwzględnym warunkiem złożenia wniosku krajowego w OSF jest uprzednie złożenie wniosku wspólnego do agencji wiodącej (NSF).

Wnioski krajowe w ramach konkursu IMPRESS-U należy wysłać do NCN wyłącznie w formie elektronicznej poprzez system OSF, w najbliższym możliwym terminie po złożeniu wniosku wspólnego, nie dłuższym niż 7 dni kalendarzowych.

W kolejnym odcinku cyklu o wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce, i łączeniu ról rodzinnych i zawodowych rozmawiamy z dr inż. Marta Pacią z Jagiellońskiego Centrum Rozwoju Leków UJ i dr Aleksandrą Rutkowską z Centrum Chorób Mózgu GUMed, laureatkami programu stypendialnego L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki.

Program stypendialny L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki wspiera utalentowane naukowczynie prowadzące badania w naukach o życiu. Polska edycja jest częścią globalnego programu For Women in Science organizowanego w ponad stu krajach. W ciągu ponad 20 lat istnienia programu w Polsce jury wyróżniło 123 stypendystki na różnych etapach kariery naukowej – magistrantki, doktorantki i badaczki przed habilitacją. Laureatkami ostatniej edycji – rozstrzygniętej w listopadzie – zostały Natalia Sauer, Angelika Andrzejewska-Romanowska, Elżbieta Wątor, Marta Pacia, Aleksandra Rutkowska i Magdalena Zdrowowicz-Żamojć. Badaczki realizowały i realizują badania finansowane przez NCN.

Marta Pacia, fot. LOreal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki Dr inż. Marta Pacia pracuje w Jagiellońskim Centrum Rozwoju Leków Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierowała czterema projektami NCN. Prowadzi interdyscyplinarne badania nowych aspektów dysfunkcji śródbłonka związanej z kroplami lipidowymi w kontekście chorób układu sercowo-naczyniowego, związanych z zapaleniem naczyń. – Chciałabym, aby wyniki mojej pracy naukowej zostały wykorzystane praktycznie w biomedycynie śródbłonka. Realizacja tego marzenia jest o tyle wymagająca, że najczęściej wyniki pojedynczych badań są jak puzzle w dużo większej układance, której dopiero całość może realnie wpłynąć na współczesną naukę – mówi. Dr Aleksandra Rutkowska pracuje w Centrum Chorób Mózgu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Kierowała trzema projektami NCN. Bada układ nerwowy, a zwłaszcza możliwości naprawcze i procesy zachodzące w mózgu. – Moim wielkim marzeniem jest przyczynienie się do powstania nowych leków, które umożliwią uruchomienie potencjału naprawczego mózgu. Chciałabym mieć swój udział w przywróceniu pacjentom ze stwardnieniem rozsianym i innymi chorobami neurodegeneracyjnymi nadziei na pełniejsze, aktywne życie – wyjaśnia.

Pochwała różnorodności i „codziennego mentoringu”

– Sytuacja kobiet w nauce się poprawia, na pewno jest lepsza niż kilka, kilkanaście lat temu. Wzrosła też świadomość reagowania na jawne sytuacje dyskryminowania kobiet, szczególnie w naukach STEM. Pamiętam, jak na pierwszym roku studiów usłyszeliśmy od jednego z wykładowców: „panowie zapamiętają, panie zanotują”. Wierzę, że gdyby taka sytuacja zdarzyła się obecnie, spotkałaby się ze zdecydowanym sprzeciwem – mówi dr Marta Pacia. Badaczka dodaje, że była to odosobniona sytuacja i zwykle miała szczęście pracować w środowisku, w którym obowiązywały zasady równościowe i „liczyły się tylko umiejętności i pracowitość”. Naukowczyni podkreśla, że dla wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w nauce bardzo ważne są zmiany uwzględniające przerwy w pracy naukowej, wprowadzone w regulaminach instytucji finansujących projekty badawcze (takich jak NCN czy ERC), czy przyznających stypendia naukowe. – Takie zapisy powinny ograniczać skutki niezaplanowanych przerw naukowych, np. długotrwałego zwolnienia, ale także niwelować strach przed dłuższą przerwą naukową związaną z macierzyństwem. Dzięki takim zmianom kobiety decydujące się na macierzyństwo nie tracą możliwości aplikowania o finansowanie na badania, gdy kryterium złożenia wniosku jest liczba lat po doktoracie czy wiek. Generalnie, daje to większą możliwość połączenia pracy naukowej z rodzicielstwem, ale i tak nie jest łatwo – dodaje.

Anna Korzekwa-Józefowicz: Wypowiadając się dla organizatorów programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki wspomniała Pani o korzyściach z pracy w różnorodnym otoczeniu.

Marta Pacia: – Myślę, że różnorodność jest kluczowa w nauce i to na wielu poziomach: zarówno płci, wykształcenia, jak i umiejętności. Praca w różnorodnym otoczeniu umożliwia otwarcie się na zmiany i zwiększenie elastyczności w poglądach oraz sposobach podejścia do rozwiązywania problemów naukowych. Zupełnie inaczej podejdzie do rozwiązania zagadki naukowej osoba o wykształceniu fizycznym, a inaczej chemicznym czy biologicznym.

Uważam, że zespoły naukowe, które charakteryzuje różnorodność szczególnie pod względem doświadczenia naukowego, ale również pod względem płci są bardziej twórcze i wydajne. Ta różnorodność perspektyw sprzyja osiągnięciu nowatorskich rozwiązań.

AKJ: Konkurs L’Oréal-UNESCO na pewno sprzyja uwidocznieniu kobiet w nauce. Naukowczynie, z którymi rozmawiam, często podkreślają znaczenie rozmaitych inicjatyw mentoringowych i wsparcia badaczek dla młodszych koleżanek. Same się angażują w takie inicjatywy i były w przeszłości ich beneficjentkami. Miała Pani podobne doświadczenia?

MP: Nie byłam beneficjentką zorganizowanej inicjatywy mentoringowej. Zapewne wynika to z faktu, że takie inicjatywy są popularne stosunkowo od niedawna i w latach, w których byłam doktorantką nie były one jeszcze aż tak powszechne. Myślę, że inicjatywy mentoringu są niezwykle cenne, szczególnie dla społeczności naukowców na początki ich drogi naukowej. Zgodzę się jednak całkowicie, że zostanie laureatką konkursu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki przyczyniło się do znacznego zwiększenia mojej rozpoznawalności w świecie naukowym.

O ile w pełni popieram wszelkie zorganizowane inicjatywy mentoringowe dla młodych badaczek, to uważam, że największe znaczenie w drodze naukowej mają jednak osoby, z którymi współpracujemy na co dzień i ich „codzienny mentoring”. Miałam i mam szczęście pracować ze świetnymi naukowcami, zarówno kobietami, jak i mężczyznami, którzy mają wpływ na mój poziom naukowy oraz pomagają mi osiągać coraz ambitniejsze cele.

Również podczas pracy nad doktoratem miałam przyjemność współpracować z promotorką, która nie tylko ukształtowała moją ówczesną drogę naukową, ale także światopogląd, za co jestem jej niezmiernie wdzięczna. Gdy w zeszłym roku przyszła do mnie doktorantka z naszej jednostki, z pytaniem czy pomogę jej przygotować wniosek o grant, zgodziłam się, mimo że zostały tylko dwa tygodnie do złożenia wniosku, bo to samo kiedyś dla mnie zrobiła moja promotorka. Dla jasności dodam, że gdyby z taką prośbą przyszedł doktorant, moja odpowiedź byłaby taka sama. To bardzo cenne, że mogę dalej przekazywać wsparcie, którego kiedyś doświadczyłam.

AKJ: Jakie inicjatywy można i należałoby według Pani podjąć by wspierać równość płci w nauce? Mam na myśli zwłaszcza takie pomysły niewymagające dużych nakładów i łatwe do zrealizowania np. na poziomie jednostek naukowych.

MP: Na pewno uwzględnianie przerw w pracy naukowej, głównie związanej z macierzyństwem, w corocznej ocenie pracowników naukowych, ewaluacji na podstawie slotów, czy innych form oceny pracownika. W zakresie nieobecności związanej z macierzyństwem bardzo poprawiła się możliwość wydłużania projektów, zarówno na poziomie NCN, jak i, tu odniosę się do jednostki, w której pracuję, Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ogólnie cele Uniwersytetu Jagiellońskiego założone w Gender Equlity Plan są zarówno dobrze zdefiniowane i ambitne, więc trzymam kciuki za ich realizację.

Wciąż pozostało wiele do zrobienia

Aleksandra Rutkowska, fot. LOreal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki Pytana o sytuację kobiet w nauce dr Aleksandra Rutkowska również przyznaje, że poprawiła się ona w ostatnich latach, ale dodaje, że wciąż pozostało wiele do zrobienia. – Zyskują na sile starania mające na celu przeciwdziałanie różnicom w postrzeganiu płci i promowanie udziału kobiet w dziedzinach STEM, co zwiększa świadomość istotności problemu, sprzyja nowym inicjatywom i polityce służącej wyrównaniu szans. Nadal pozostaje jednak wiele pracy, abyśmy mogli powiedzieć, że kobiety mają równe szanse, uznanie i zasoby w świecie nauki – mówi. Zdaniem badaczki kluczowe w zmianie pozycji kobiet w nauce będą odgrywały „zwiększona reprezentacja kobiet na stanowiskach kierowniczych, większa widoczność naukowczyń w mediach oraz lepsze systemy wsparcia dla kobiet dążących do kariery naukowej”.

W trakcie uroczystości wręczenia stypendiów L’Oréal-UNESCO zwracała uwagę, że „pierwsze siedem lat po ukończeniu doktoratu jest kluczowe dla każdego naukowca” i mówiła o konieczności upowszechniania rozwiązań, które umożliwiają kobietom uwzględnienie przerw w karierze z powodu urodzenia dziecka. – Ja broniłam mój doktorat w 12. tygodniu ciąży, a przez następne 6 lat byłam albo w ciąży, albo na urlopie macierzyńskim – wspominała.

Na pytanie Anny Korzekwy-Józefowicz o rozwiązania ułatwiające naukowczyniom godzenie ról rodzinnych i zawodowych dr Rutkowska odpowiada: – Przedłużenie okresu po doktoracie, definiującego „młodego naukowca/naukowczynię” o czas spędzony na urlopie macierzyńskim, umożliwiło mi kontynuację pracy naukowej po narodzinach trójki dzieci. Bez tego byłabym zmuszona zrezygnować z kariery naukowej. Z mojej perspektywy właśnie to kluczowe rozwiązanie przyczyniło się do znacznego wzrostu liczby kobiet uzyskujących stopień doktora habilitowanego w ostatnich latach. Najwięcej kobiet traciliśmy właśnie w okresie między uzyskaniem doktoratu a habilitacją. Podobne rozwiązania zostały już wprowadzone w NCN, NCBiR, FNP i stypendiach MEiN. Jednakże niektóre nagrody i wyróżnienia wciąż nie uwzględniają tego okresu.

Naukowczyni dodaje także, że „zarówno w aplikacjach grantowych, jak i postępowaniach habilitacyjnych ogromne wyzwanie stanowi wyrównanie szans pod względem oceny mobilności”.

– Od młodych badaczek i badaczy wymaga się odbycia kilku staży zagranicznych po zakończeniu doktoratu. To kryterium jest brane pod uwagę i wysoko cenione przez recenzentów grantów, habilitacji i nagród. Problem ten został po części rozwiązany przez NCN w konkursie SONATINA, gdzie przyznawany jest dodatek rodzinny dla stażysty − 3 tys. zł na każdy miesiąc pobytu w miejscu realizacji stażu. Staż w tym konkursie można też skrócić do 3 miesięcy bądź podzielić na okresy. Takie rozwiązania potrzebne są na większą skalę, by młodzi badacze i badaczki mogli z tego skorzystać i rozwijać się naukowo.

Chociaż formalnie okres spędzony na urlopie macierzyńskim jest uwzględniany w ocenie dorobku, recenzenci często pomijają to kryterium lub, być może, brakuje im tych informacji, co skutkuje negatywną oceną luk w publikacjach. Być może szkolenia dla recenzentów oraz wyraźne informacje dotyczące przerw w pracy mogłyby przyczynić się do poprawy tej sytuacji. W NCN informacje o przerwach w pracy zawarte są we wniosku, i nie zdarzyło mi się być skrytykowaną za luki w publikacjach we wnioskach NCN. Natomiast zdarzyło mi się to w innych instytucjach finansujących badania podstawowe. Warto zauważyć, że ujednolicenie praktyk oceny dorobku naukowego przez różne instytucje finansujące mogłoby przyczynić się do eliminacji potencjalnych nierówności w traktowaniu badaczy – mówi dr Rutkowska.

W agencjach partnerskich trwają nabory wniosków w konkursie Weave-UNISONO. Prosimy polskie zespoły badawcze o zwrócenie uwagi na terminy oraz zasady przygotowywania wniosków wspólnych i krajowych.

1. Kurs euro, po jakim należy wyliczyć budżet polskiej części projektu we wniosku wspólnym:

• dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF do 31.12.2023 r.: 1 EUR = 4,7244 PLN
• dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF po 1.01.2024 r.: 1 EUR =4,5940 PLN.

2. Wszystkie wnioski krajowe, nad którymi prace w systemie OSF zostaną rozpoczęte w 2023 r., z  kursem euro 1 EUR = 4,7244 PLN, muszą zostać wysłane w systemie OSF do dnia 31 grudnia 2023 r. do godz. 23:59:59. W przeciwnym razie konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem, z kursem euro 1 EUR = 4,5940 PLN. Jeśli wcześniej do agencji wiodącej złożony zostanie wniosek wspólny z budżetem polskiej części projektu wyliczonym po innym kursie euro, spowoduje to niespójność między informacjami ujętymi we wniosku krajowym z danymi zawartymi we wniosku wspólnym, której skutkiem może być odrzucenie wniosku z powodu niespełnienia wymogów formalnych.

3. Z dniem 1 stycznia 2024 r. w konkursie Weave-UNISONO obowiązywać będzie zmieniony Regulamin przyznawania środków na realizację zadań finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w konkursach międzynarodowych organizowanych we współpracy wielostronnej w oparciu o procedurę agencji wiodącej (Lead Agency Procedure).

4. Prosimy o zapoznanie się ze zaktualizowaną dokumentacją konkursową, w szczególności z wytycznymi dla polskich zespołów badawczych.

Ponad 100 naukowczyń i naukowców wzięło udział w trzecim i zarazem ostatnim spotkaniu Kick-off programu POLONEZ BIS. Spotkanie odbyło się na początku grudnia w siedzibie Narodowego Centrum Nauki.

W Kick-off wzięli udział kierownicy projektów i mentorzy, których badania finansowane w programie POLONEZ BIS rozpoczęły się jesienią lub wystartują w styczniu i kwietniu 2024 roku. Podczas dwudniowego wydarzenia naukowcy mieli okazję poznać innych laureatów programu i zbudować sieć kontaktów w całej Polsce.

Wydarzenie rozpoczęło się od prezentacji dr Iwony Bielskiej, laureatki pierwszego konkursu POLONEZ BIS, która podzieliła się z kierownikami i kierowniczkami rozpoczynającymi pobyt badawczy w Polsce swoim rocznym doświadczeniem pracy w naszym kraju. Kolejną sesją były warsztaty na temat rozwoju kariery, przeprowadzone przez firmę CRAC-Vitae – partnera programu POLONEZ BIS. Ich celem było wsparcie wszechstronnego rozwoju naukowców, m.in. dzięki specjalnej platformie Vitae Researcher Development Framework (RDF) Planner. Druga z warsztatowych sesji, która cieszyła się ogromnym zainteresowaniem, była poświęcona zagadnieniom otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych. Ponadto naukowcy i naukowczynie wysłuchali prezentacji na temat staży międzysektorowych oraz dowiedzieli się, jak mogą promować rezultaty swoich projektów badawczych.

Trzecie spotkanie z serii Kick-off zamyka serię wydarzeń inaugurujących realizację projektów w ramach programu POLONEZ BIS. Kolejnymi okazjami do spotkań będą dla naukowców szkolenia oraz POLONEZ Fellows Forum zaplanowane na 2024 r.

Galeria zdjęć

EOSC Festival 2023. National Tripartite Event Poland po raz drugi gościł w Krakowie. W siedzibie Narodowego Centrum Nauki spotkali się interesariusze Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (ang. European Open Science Cloud/EOSC), aby dyskutować na temat otwartej nauki oraz przyszłości EOSC w Europie.

Uczestnicy EOSC Festival skupili się na kluczowych kwestiach związanych z polityką i wdrożeniem otwartej nauki oraz rozwojem EOSC, przede wszystkim w tzw. widening countries. Ponad 40 prelegentów i dyskutantów z 13 krajów zaprezentowało perspektywę europejską oraz perspektywy poszczególnych krajów członkowskich i stowarzyszonych.

Bertil Egger Beck, Komisja Europejska, fot. Michał Łepecki Bertil Egger Beck z Dyrekcji Generalnej ds. Badań i Innowacji Komisji Europejskiej podczas swojego wystąpienia podkreślił, że KE jest nieustannie zaangażowana w promowanie otwartej nauki – Chcemy osiągnąć stan, w którym otwarta nauka będzie normalnością w Europie – podkreślił. Mateusz Gaczyński, zastępca dyrektora w Departamencie Innowacji i Rozwoju w Ministerstwie Edukacji i Nauki dodał, że im więcej robimy dla otwartej nauki, tym więcej wymaga ona od nas, ale jednocześnie potwierdził gotowość Polski do realizacji celów wyznaczonych przez EOSC. O roli stowarzyszenia w kształtowaniu europejskiego krajobrazu naukowego oraz uwalnianiu potencjału danych badawczych w celu przyspieszenia odkryć i innowacji mówili także Volker Beckmann, francuski delegat w EOSC Steering Board (EOSC-SB) oraz Karel Luyben, prezydent stowarzyszenia EOSC (EOSC-A).

W drugim dniu spotkania uczestnicy z Bułgarii, Chorwacji, Czech, Gruzji, Litwy, Malty, Macedonii Północnej, Serbii, Słowacji, Rumunii, Ukrainy i Polski omówili przygotowania poszczególnych krajów do wdrożenia EOSC. 19 polskich interesariuszy uczestniczyło w spotkaniu sieci EOSC Polska, którego celem była analiza szans i zagrożeń dotyczących zarządzania danymi badawczymi w kontekście wdrażania Europejskiej Chmury Otwartej Nauki w Polsce.

Wydarzenie przyciągnęło na miejscu i online 260 uczestników– przedstawicieli polskiego ekosystemu otwartej nauki, w tym kluczowych infrastruktur oraz usługodawców w obszarze EOSC, organizacje finansujące i realizujące badania, a także osoby bezpośrednio zaangażowane w zarzadzanie danymi badawczymi, czyli naukowców, doktorantów i data stewardów. EOSC Festival wzbogacił dyskusję na temat polityki otwartej nauki i jej wdrożenia zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim.

Wydarzenie odbyło się w dniach 6 i 7 listopada w siedzibie Narodowego Centrum Nauki w Krakowie. Rok wcześniej w tym samym miejscu odbył się pierwszy EOSC Festival. The National Tripartite Event Poland. 

Uczestnicy panelu dyskusyjnego EOSC and Open Science: policies and implementation, fot. Michał Łepecki

Galeria zdjęć

14 grudnia zapraszamy na prelekcję „Kwantowa ścieżka do chemii”. Wykład wygłosi Katharina Boguslawski, laureatka Nagrody NCN 2023 w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Spotkanie odbywa się w serii „Nauka w Centrum”.

Katharina Boguslawski jest chemiczką kwantową, pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, jest członkinią Akademii Młodych Uczonych PAN. W badaniach łączy chemię, fizykę, matematykę i informatykę stosowaną. Skupia się na rozwoju nowatorskich metod obliczeniowych pozwalających na modelowanie właściwości cząsteczek chemicznych o dużych rozmiarach, bez konieczności robienia badań eksperymentalnych.

Realizuje grant StG ERC 2022 i SONATA BIS NCN. W październiku otrzymała Nagrodę NCN  2023 za dwa osiągnięcia: konstrukcję wiarygodnego i prostego w użyciu kwantowo-mechanicznego modelu związków chemicznych zawierających atomy aktynowców oraz opracowanie i rozwój innowacyjnych metod badania struktur elektronowych i śledzenia reakcji chemicznych aktynowców w oparciu o teorię informacji kwantowej.

14 grudnia o godz. 18.00 badaczka wygłosi wykład online „Kwantowa ścieżka do chemii, albo co chemia teoretyczna mówi o reakcjach chemicznych”. Spotkanie odbędzie się w serii „Nauka w Centrum”, organizowanej wspólnie przez NCN i Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych. Transmisja odbędzie się na kanale Centrum Kopernika.  Prelekcja będzie prowadzona po angielsku, z polskimi napisami.

Prof. Katharina Boguslawski jest zaangażowana w inicjatywy służące wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce. Wystąpiła w naszym cyklu wywiadów „Kobiety w nauce”.

Naukowcy z Białowieży, Łodzi, Krakowa, Sopotu i Warszawy zostali laureatami konkursu BiodivMon ogłoszonego przez Europejskie Partnerstwo na rzecz Bioróżnorodności Biodiversa+. Laureaci będą prowadzić badania nad doskonaleniem systemu monitorowania różnorodności biologicznej i zmian w ekosystemach.

Konkurs BiodivMon – Improved transnational monitoring of biodiversity and ecosystem change for science and society został ogłoszony we wrześniu 2022 roku i dotyczył następujących tematów:

1. Innovation and harmonization of methods and tools for collection and management of biodiversity monitoring data;
2. Addressing knowledge gaps on biodiversity status, dynamics, and trends to reverse biodiversity loss;
3. Making use of available biodiversity monitoring data.

Naukowcy z 33 krajów, dzięki udziałowi w konkursie BiodivMon 46 organizacji finansujących badania, mogli ubiegać się w o finansowanie trzyletnich międzynarodowych projektów badawczych. W konkursie złożono 262 wnioski wstępne oraz 108 wniosków pełnych, z których ostatecznie niezależny panel ekspertów wyselekcjonował 33 zwycięskie projekty o łącznym budżecie 46 mln euro.

Polskie zespoły biorą udział w sześciu zakwalifikowanych do finansowania projektach. Ich łączny budżet to niemal 6,8 mln zł, z czego prawie 1,7 mln zł stanowi dofinansowanie Komisji Europejskiej.

Zwycięskie projekty, które będą realizować naukowcy z Polski:

• WOBEC: Obserwatorium Bioróżnorodności i Zmian Ekosystemów w Morzu Weddella. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Józef Wiktor, Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk.
• DNAqualMG: Innowacyjny międzynarodowy monitoring różnorodności biologicznej w środowisku wodnym z wykorzystaniem wysokowydajnych narzędzi DNA i automatycznego rozpoznawania obrazów. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Karolina Bącela-Spychalska, Uniwersytet Łódzki.
• FunDive: Monitorowanie i mapowanie różnorodności grzybów na potrzeby ochrony przyrody. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Julia Pawłowska z Uniwersytetu Warszawskiego.
• WildINTEL: Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności. Kierownik polskiego zespołu a równocześnie koordynator całego projektu: dr hab. Nuria Selva Fernandez z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
• SoilRise: Podnoszenie świadomości na temat różnorodności biologicznej gleby i zwiększanie liczby monitorowanych miejsc przez studentów w ramach obywatelskiej nauki. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. inż. Agnieszka Józefowska, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
• BIG_PICTURE: Opracowanie narzędzi zarządzania danymi i metod analitycznych w celu integracji i rozwoju profesjonalnych i obywatelskich inicjatyw naukowych w zakresie wykorzystania fotopułapek do monitoringu fauny w Europie. Kierownik polskiego zespołu: dr Jakub Bubicki, Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk.

W siedzibie Narodowego Centrum Nauki w Krakowie odbyła się konferencja promująca program Badania Podstawowe finansowany w ramach III edycji funduszy norweskich i EOG. Tegoroczne wydarzenie poświęcone było naukom humanistycznym i społecznym.

Zorganizowana przez Narodowe Centrum Nauki konferencja zgromadziła cenionych badaczy, innowatorów i interesariuszy z Polski i Norwegii, tworząc platformę do wymiany doświadczeń i dzielenia się wiedzą.

– Wymiana idei i dzielenie się wiedzą między badaczami o różnych doświadczeniach stanowi fundament dla rozwoju wiedzy – podkreślił dr Marcin Liana, zastępca dyrektora NCN, podczas otwarcia konferencji. Siv Haugan, przedstawicielka Research Council of Norway, instytucji przedstawicielskiej Darczyńców w programie Badania podstawowe, podczas swojego wystąpienia dodała, że nauki społeczne i humanistyczne są ważnym i docenianym przez Darczyńców obszarem badawczym i przedstawiła możliwości ich finansowania w ramach programu Horizon Europe.

W trakcie konferencji swoje projekty badawcze i uzyskane wyniki prezentowały zespoły projektowe i indywidualni naukowcy z polskich i norweskich ośrodków akademickich, realizujący granty w ramach konkursów GRIEG, POLS oraz IDEALAB. Uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się na przykład, jak sieci społeczne działające online mogą wspierać zbiorową odporność na dezinformację, posłuchać o aktywizmie kobiet i jego moralnych oraz kulturowych podstawach na przykładzie społeczeństwa Kurdystanu oraz o tym, jak można połączyć psychologię i nauki o rozwoju społecznym, aby zbadać relację między ludowymi teoriami rozwoju społecznego a pojęciem idealnego dobrostanu.

Częścią wydarzenia był panel ekspertów pt. Social Transformations in the Age of Polarization moderowany przez prof. Ninę Witoszek z University of Oslo. W trakcie dyskusji rozmawiano o wyzwaniach pojawiających się w obliczu narastającej polaryzacji społecznej, dzieląc się spostrzeżeniami i proponując strategie działania.

Ekspertami w panelu byli badacze realizujący polsko-norweskie projekty w ramach konkursu GRIEG – dr Katarzyna Jaśko z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr hab. Jarosław Michałowski, prof. Uniwersytetu SWPS oraz dr Paweł Marczewski z Fundacji im. Stefana Batorego, operatora programu Aktywni Obywatele w ramach III edycji funduszy norweskich i EOG. Paneliści przedstawili wyniki projektów nawiązujące do tematyki wyzwań społecznych w dobie polaryzacji, w toku dyskusji wypracowano wnioski:

• rozumienie polaryzacji: paneliści podkreślali konieczność zrozumienia wieloaspektowego charakteru polaryzacji społeczeństw, z uwzględnieniem złożonego oddziaływania tego zjawiska na stan społeczeństw, zarówno w kontekście lokalnym, jak i globalnym;
• dialog i empatia: panel zwrócił uwagę na potrzebę prowadzenia dialogu społecznego na każdym etapie podejmowania decyzji mających wpływ na funkcjonowanie społeczeństw, w tym również konieczność dążenia do inkluzywności obejmującej różnorodne punkty widzenia, oraz kultywowania empatii jako kluczowych narzędzi w łagodzeniu polaryzacji.

Prof. Nina Witoszek, moderatorka panelu podkreśliła również istotną rolę badań i edukacji w rozwiązywaniu wyzwań cywilizacyjnych w coraz bardziej zróżnicowanym świecie.

Konferencja odbyła się 16 listopada w Krakowie. Nagranie z transmisji wydarzenia jest dostępne online.

O Funduszach Norweskich i EOG

Fundusze Norweskie i EOG to środki finansowe pochodzące z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, mające na celu redukcję nierówności społecznych i ekonomicznych w Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz wzmocnienie bilateralnych relacji z 15 krajami-beneficjentami w Europie Środkowej i Południowej.

Szczegółowe informacje o programie, projektach i planach dalszej współpracy między naukowcami można znaleźć w nagraniu z konferencji.

Galeria zdjęć

– W mojej dziedzinie dominacja mężczyzn zaczyna się od dominacji chłopców.(…) Największą potrzebę wsparcia instytucjonalnego widzę na poziomie uświadamiania społeczeństwa i na etapie wczesnej edukacji dzieci. Warto zachęcać wszystkie dzieci, zarówno dziewczynki jak i chłopców, aby rozwijały swoje zainteresowania matematyczne – mówi prof. Ewa Szczurek. Z laureatką CoG ERC 2023 rozmawiamy o jej badaniach i działaniach wspierających wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w nauce.

prof. Ewa Szczurek, fot. M. Szczurek Prof. Ewa Szczurek jest informatykiem, pracuje na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się sztuczną inteligencją i jej zastosowaniami w biologii i medycynie. Jest laureatką trzech grantów NCN. W listopadzie, jako jedna z czwórki naukowców z Polski, otrzymała Consolidator Grant ERC. – Najbardziej fascynują mnie modele probabilistyczne grafowe i głębokie modele generatywne. Jeśli chodzi o zastosowania, przez wiele lat zajmowałam się badaniami związanymi z rakiem. Od stosunkowo niedawna moje zainteresowania się poszerzyły, między innymi o zagadnienie generacji peptydów przeciwdrobnoustrojowych. Dzięki otrzymanemu grantowi ERC mogę w pełni rozwinąć badania w tej dziedzinie – tłumaczy badaczka.

Projekt Głęboka optymalizowana generacja peptydów przeciwdrobnoustrojowych (DOG-AMP, Deep Optimised Generation of Antimicrobial Peptides), na który badaczka uzyskała finansowanie z ERC, zakłada wykorzystanie nowej klasy metod sztucznej inteligencji do wygenerowania nowych peptydów przeciwdrobnoustrojowych, które będą lepsze od istniejących: o wyższej aktywności i niższej toksyczności. Dzięki temu możliwe będzie bardziej efektywne zastosowanie peptydów w terapiach i przeciwdziałanie oporności bakterii na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Badaczka studiowała w Warszawie i Uppsali (Szwecja). Doktorat uzyskała w niemieckim Max Planck Institute for Molecular Genetics. Staż podoktorski odbyła na ETH Zurich w Szwajcarii. Obecnie jest profesorem wizytującym w Northwestern University w Chicago. Projekt ERC będzie realizowała na Uniwersytecie Warszawskim i w Helmholtz Munich.

Europejska Rada ds. Badań Naukowych przyznała dotąd 77 grantów badaczkom i badaczom pracującym w Polsce. 15 z nich otrzymali matematycy i informatycy z Uniwersytetu Warszawskiego (jeden z nich realizowany był w Instytucie Matematycznym PAN).

Na WMIM UW w 2022 pracowało blisko 250 nauczycieli akademickich – mniej niż 1/5 z nich to badaczki. Na stanowiskach profesora i profesora uczelni zatrudnionych jest 16 naukowczyń i 81 naukowców.  

W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz prof. Ewa Szczurek opowiedziała o przygotowaniu do składania wniosku o grant ERC i o rozwiązaniach służących odnalezieniu się badaczek w dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn.

Anna Korzekwa-Józefowicz: Matematycy i informatycy z UW otrzymali blisko 20 proc. grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych przyznanych naukowcom pracującym w polskich ośrodkach. Co sprawia, że wynik WMIM UW jest – jak na nasze warunki – tak dobry?

Ewa Szczurek: Skupienie na doskonałości naukowej i wsparcie dla aktywnych naukowo pracowników. Do tego przykłady świetnych kolegów, którzy dostali granty ERC, ośmielają pozostałych do aplikowania.

Ale chcę podkreślić, że traktuję wszystkie granty, czy to ERC czy NCN, jako środek do celu – prowadzenia ambitnych badań – a nie cel sam w sobie. Mam podejrzenie, że inni laureaci ERC mają podobnie.

AKJ: Niedawno widziałam prezentację prof. Piotra Sankowskiego, laureata czterech grantów ERC, z której wynikało, że Starting Grant uzyskał za pierwszym razem, dwa kolejne granty za trzecim podejściem, a najnowszy Proof of Concept w piątej próbie. Laureaci Starting Grant z UMK w Toruniu – prof. Katharina Boguslawski i prof. Piotr Wcisło – mówili mi, że uczelnia wsparła ich przygotowania z budżetu IDUB. W Pani przypadku to było pierwsze podejście do grantu ERC? Na jakie wsparcie mogła Pani liczyć?

ESz: Kilka lat temu składałam wniosek o Starting Grant, którego nie otrzymałam. Na te ważne dla mnie badania udało mi się potem dostać finansowanie z NCN, w konkursie SONATA BIS.

O ERC Consolidator Grant starałam się dwa razy, w zeszłym roku z silnym wsparciem ze strony Biura Międzynarodowych Programów Badawczych UW, Biura ds. Doskonałości Naukowej PAN, a także kolegów z wydziału. Skorzystałam z tzw. „paneli próbnych”, podczas których znakomici naukowcy wcielali się w rolę ekspertów panelu ERC. W tym roku dostałam też wsparcie z Helmholtz Zentrum Munich w Niemczech, który zatrudnia profesjonalnego trenera, pomagającego w przygotowaniu się do wywiadu. Bardzo wspierał mnie też mój zespół.

Dla dobrego funkcjonowania grupy badawczej krytycznie istotne jest wsparcie administracyjne. Dlatego bardzo doceniam pracę sekcji obsługi badań na WMIM, pracowników administracji UW, naszego laboratorium informatycznego i administratorów serwerów obliczeniowych. Skorzystałam też ze wsparcia wydziału dla aktywnych naukowo pracowników.

AKJ: To, że realizowała Pani wcześniej projekty NCN miało wpływ na Pani przygotowania i ocenę wniosku w ERC?

ESz: Fakt, że otrzymałam granty z NCN, niezależnej, opartej o eksperckie oceny instytucji finansującej badania w Polsce, pokazał, że jestem samodzielnym naukowcem i mam doświadczenie w prowadzeniu projektów naukowych. To ważny aspekt mojego CV, który również oceniają recenzenci grantów ERC.

AKJ: Pracuje Pani w dziedzinie zdominowanej przez mężczyzn. Oczywiście sukces to wynik Pani własnego wysiłku. Dostrzega Pani możliwość i potrzebę wprowadzenia zmian o charakterze instytucjonalnym, które ułatwiałyby badaczkom odnalezienie się w dziedzinach, w których do tej pory były niedoreprezentowane?

ESz: W mojej dziedzinie dominacja mężczyzn zaczyna się od dominacji chłopców. Już na poziomie podstawówki dziewczynki są często postrzegane, niestety również przez rodziców, jako gorzej predysponowane do nauk ścisłych niż chłopcy. Ja na szczęście nie miałam tego problemu. Mama była z wykształcenia matematykiem i pracowała jako informatyk, a tata był fizykiem. Naturalnie zatem uznałam, że naukami ścisłymi może równie dobrze zająć się kobieta, jak i mężczyzna. Dlatego największą potrzebę wsparcia instytucjonalnego widzę na poziomie uświadamiania społeczeństwa i na etapie wczesnej edukacji dzieci. Mówiąc bardziej już ogólnie, uważam, że warto zachęcać wszystkie dzieci, zarówno dziewczynki jak i chłopców, aby rozwijały swoje zainteresowania matematyczne.

AKJ: Jak postrzega Pani sytuację i status kobiet nauce w Polsce w porównaniu z krajami, w których Pani studiowała i pracowała? Jakie wzorce należałoby przenieść ze Szwajcarii, Niemiec czy Stanów?

ESz: Nie zauważyłam różnic w statusie kobiet w jednostkach, w których byłam i w mojej jednostce w Polsce.

Jeśli chodzi o wzorce, jakie moglibyśmy przejąć, to uniwersyteckie placówki dla dzieci. Przy ETH Zurich w Szwajcarii istniały żłobek i przedszkole dla dzieci pracowników, z kilkoma filiami w różnych dzielnicach miasta. Podobnie, przy University of Chicago w USA jest świetna szkoła podstawowa. Świadomość, że dzieci są pod dobrą opieką i otrzymują edukację na wysokim poziomie, gdy rodzic jest w pracy, jest kluczowa dla jego wydajności naukowej. Jest też bardzo pomocna przy przyciąganiu przez jednostki tych naukowców, którzy mają rodziny.

AKJ: A czy widzi Pani jakieś rozwiązania – zwłaszcza niskokosztowe, łatwe do wprowadzenia w zasadzie w każdej jednostce naukowej, które ułatwiłyby naukowcom godzenie ról rodzinnych i zawodowych?

ESz: Co do zasady naukowcom niezwykle trudno pogodzić pracę naukową z życiem rodzinnym, bo wymaga ciągłych wyjazdów i jest bardzo wciągająca umysłowo. Jedyną rzeczą, jaka przychodzi mi do głowy, jest możliwość częściowej pracy zdalnej, która istnieje na przykład na moim wydziale.