Minister Nauki Dariusz Wieczorek powołał dr hab. Martę Bucholc na członkinię Rady Narodowego Centrum Nauki. Dzięki temu powołaniu Rada powróciła do działania w składzie 24-osobowym.

Dr hab. Marta Bucholc jest profesorką na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Chercheuse Associée w Centre de recherche en science politique na Uniwersytecie Saint-Louis w Brukseli. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu socjologii prawa, socjologii historycznej, historii socjologii i teorii socjologicznej. Specjalizuje się w teorii figuracyjnej Norberta Eliasa, a także w klasycznej socjologii niemieckiej. Pracuje nad rozszerzeniem paradygmatu figuracyjnego na obszar socjologicznych badań kultur prawnych.

Marta Bucholc kieruje projektem ERC Consolidator, jest trzykrotną laureatką konkursów Narodowego Centrum Nauki (aktualnie realizuje projekt SONATA BIS), prowadzi także polski zespół projektu finansowanego przez Fundację Volkswagen. Pracowała jako profesor naukowy w Käte Hamburger Kolleg „Recht als Kultur” na Uniwersytecie w Bonn. Była profesorem wizytującym na uniwersytetach Saint-Louis w Brukseli i Grazu, wizytującym bye-fellow w Selwyn College na Uniwersytecie Cambridge, stypendystką Instytutu Nauk Humanistycznych w Wiedniu i Imre Kertesz Kolleg w Jenie oraz stypendystką projektu na Uniwersytecie Monachijskim.

Marta Bucholc otrzymała powołanie na członkinię Rady Narodowego Centrum Nauki do 14 grudnia 2026 roku. Zastąpiła dr hab. Bogusława Przyworę, który został odwołany z funkcji członka Rady w maju 2024 roku.

W agencjach partnerskich trwają nabory wniosków w konkursie Weave-UNISONO. Prosimy polskie zespoły badawcze o zwrócenie uwagi na terminy oraz zasady przygotowywania wniosków wspólnych i krajowych.

1. Kurs euro, po jakim należy wyliczyć budżet polskiej części projektu we wniosku wspólnym:

• dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF do 31.12.2024 r.: 1 EUR = 4,5940 PLN;
• dla wniosków wspólnych, dla których wnioski krajowe zostaną założone i wysłane w systemie OSF po 1.01.2025 r.: 1 EUR = 4,2717 PLN.

2. Wszystkie wnioski krajowe, nad którymi prace w systemie OSF zostaną rozpoczęte w 2024 r., z kursem euro 1 EUR = 4,5940 PLN, muszą zostać wysłane w systemie OSF do dnia 31 grudnia 2024 r. do godz. 23:59:59. W przeciwnym razie, konieczne będzie rozpoczęcie prac nad nowym wnioskiem, z kursem euro 1 EUR = 4,2717 PLN. Jeśli wcześniej do agencji wiodącej złożony zostanie wniosek wspólny, z budżetem polskiej części projektu wyliczonym po innym kursie euro, spowoduje to niespójność między informacjami ujętymi we wniosku krajowym z danymi zawartymi we wniosku wspólnym, której skutkiem może być odrzucenie wniosku z powodu niespełnienia wymogów formalnych.
3. Z dniem 1 stycznia 2025 r. w konkursie Weave-UNISONO obowiązywać będzie zmieniony Regulamin przyznawania środków na realizację zadań finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w konkursach międzynarodowych organizowanych we współpracy wielostronnej w oparciu o procedurę agencji wiodącej (Lead Agency Procedure).
4. Prosimy o zapoznanie się ze zaktualizowaną dokumentacją konkursową oraz Wytycznymi dla polskich zespołów badawczych.

Wolno żyjące rodziny pszczół miodnych w Europie, farmy fotowoltaiczne, laboratoria transformacyjne w miastach, pierwotne solniska oraz terapie leśne – to obiekty badań pięciu polskich zespołów badawczych, które otrzymały granty w konkursie Europejskiego Partnerstwa na rzecz Bioróżnorodności BIODIVERSA+: BiodivNBS. Łączny budżet polskich prac to ponad 5,8 mln zł.

W trzecim konkursie partnerstwa BIODIVERSA+ badaczki i badacze pracujący w polskich jednostkach mogli ubiegać się o finansowanie międzynarodowych interdyscyplinarnych projektów badawczych w obszarze nauk dotyczących ochrony bioróżnorodności, obejmujących zarówno badania podstawowe, jak i badania aplikacyjne. Temat konkursu BiodivNBS brzmiał “Nature-Based Solutions for biodiversity, human well-being and transformative change”. Rozwiązania oparte na przyrodzie (Nature-Based Solutions) są rozumiane jako działania mające na celu ochronę, , przywrócenie,  zrównoważone wykorzystanie i zarządzanie naturalnymi lub zmodyfikowanymi ekosystemami, które skutecznie i adaptacyjnie odpowiadają na wyzwania społeczne, gospodarcze i środowiskowe, zapewniając jednocześnie dobrobyt człowieka, usługi ekosystemowe i korzyści dla różnorodności biologicznej.

W konkursie BiodivNBS złożono 183 wnioski wstępne, na drugim etapie międzynarodowy zespół ekspertów oceniał 108 wniosków pełnych. Do finansowania zostały zakwalifikowane 34 projekty o łącznej wartości ponad 40 milionów euro.

Projekty z udziałem polskich zespołów badawczych zakwalifikowane do finansowania:

1. FREE-B: Badanie wolno żyjących rodzin pszczół miodnych w Europie: rozwiązania oparte na przyrodzie chroniące różnorodność, zapewniające odporność i promujące transformacyjne zmiany w pszczelarstwie. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Andrzej Oleksa, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Przyznane środki: 851 405 zł.
2. Farmy fotowoltaiczne: możliwość dla odbudowy bioróżnorodności w krajobrazie rolniczym. Kierownik polskiego zespołu: dr Marcin Tobółka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Przyznane środki: 520 940 zł.
3. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju miast w celu poprawy jakości środowiska i dobrostanu mieszkańców poprzez zastosowanie Laboratoriów transformacyjnych opartych o wykorzystanie "Rozwiązań opartych na zasobach przyrody (NBS)". Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Barbara Natalia Sowińska-Świerkosz, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Przyznane środki: 1 200 480 zł.
4. Słone symfonie: przywracanie bioróżnorodności na pierwotnych solniskach. Kierownik polskiego zespołu: prof. dr hab. Katarzyna Hrynkiewicz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przyznane środki: 1 434 720 zł.
5. Terapie leśne jako rozwiązanie oparte na przyrodzie w drodze do poprawy zdrowia planety. Kierownik polskiego zespołu: dr Paweł Mateusz Sowa, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku. Przyznane środki: 1 769 248 zł.

O konkursie BiodivNBS

Konkurs BiodivNBS został ogłoszony we wrześniu 2023 roku. O finansowanie mogły starać się międzynarodowe konsorcja złożone z co najmniej 3 zespołów badawczych pochodzących z co najmniej 3 krajów biorących udział w konkursie, przy czym kierownik polskiego zespołu musiał posiadać co najmniej stopień naukowy doktora. Konkurs przebiegał w dwóch etapach: w pierwszym etapie partnerzy projektu musieli przygotować wspólny wniosek wstępny, który został oceniony przez międzynarodowy zespół ekspertów. Najlepsze projekty zostały zaproszone do złożenia wniosków pełnych na II etapie oceny, podlegających ocenie przez ten sam zespół.

Konkurs BiodivNBS został zorganizowany przez 41 organizacji i agencji finansujących badania naukowe z 34 krajów. Prace polskich zespołów badawczych współfinansuje Narodowe Centrum Nauki wraz z Komisją Europejską. Projekty można było rozplanować na 3 lata, budżet pojedynczego projektu nie był ograniczony.

Czterej naukowcy odebrali Nagrodę Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej 2024. Wyróżnienie jest przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe. Wszyscy tegoroczni laureaci są także laureatami konkursów NCN.

Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest nagrodą indywidualną. Jest przyznawana przez Radę Fundacji w drodze konkursu za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata.

Gala Nagrody FNP, od lewej: prof. Maciej Żylicz, prezes FNP, dr hab. Sebastian Glatt, prof. Krzysztof Sacha, prof. Marcin Wodziński, prof. Grażyna Jurkowlaniec, przewodnicząca Rady FNP, prof. Janusz Lewiński, fot. Paweł Kula/FNP Laureatami Nagrody FNP 2024 zostali:

• dr hab. Sebastian Glatt z Małopolskiego Centrum Biotechnologii, który otrzymał nagrodę w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za ustalenie struktury i funkcji kompleksu Elongator wpływającego na poprawność biosyntezy białka. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół metabolizmu kwasów nukleinowych, ekspresji genów, modyfikacji cząsteczek RNA i regulacji syntezy białek w komórkach. Sebastian Glatt jest wielokrotnym laureatem konkursów NCN (4 x OPUS), w 2021 roku otrzymał Nagrodę Narodowego Centrum Nauki w obszarze nauk o życiu.
• prof. Janusz Lewiński z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej i Instytutu Chemii Fizycznej PAN otrzymał nagrodę w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za opracowanie mechanochemicznych metod syntezy perowskitów poprawiających ich właściwości fotowoltaiczne. Prof. Lewiński prowadzi badania o charakterze multidyscyplinarnym – jego zainteresowania obejmują zarówno fundamentalną chemię nieorganiczną i metaloorganiczną, jak również katalizę, chemię oraz inżynierię materiałów i nanomateriałów funkcjonalnych, a także nanotechnologię. Jest siedmiokrotnym laureatem konkursów NCN: kierował pięcioma projektami OPUS oraz dwoma prestiżowymi grantami MAESTRO dla doświadczonych naukowców.
• prof. Krzysztof Sacha z Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymał nagrodę w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za sformułowanie teorii kryształów czasowych. Prof. Sacha jest fizykiem, w swojej pracy badawczej zajmował się, m.in.: chaosem kwantowym, jonizacją w silnych polach laserowych czy ultrazimnymi gazami atomowymi. Od 10 lat prowadzi badania nad kryształami czasowymi i jest jednym z pionierów w tej dziedzinie, badania te były finansowane także przez Narodowe Centrum Nauki w konkursach OPUS. Obecnie jego grupa badawcza rozwija czasotronikę, m.in. dzięki finansowaniu od NCN w konkursie MAESTRO.
• prof. Marcin Wodziński z Katedry Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego otrzymał nagrodę w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za nowatorskie studia nad chasydyzmem wyjaśniające rolę kultury, polityki i geografii w kształtowaniu tożsamości religijnych i relacji międzyetnicznych. Prof. Wodziński jest historykiem, wybitnym badaczem chasydyzmu. Jest także laureatem konkursu OPUS, w którym otrzymał grant na badania dotyczące Polaków, Żydów i ich drogi do nowoczesności.

Wszystkim laureatom serdecznie gratulujemy!

Siedemset dziewiętnaścioro naukowczyń i naukowców otrzymało granty na projekty badawcze w konkursach OPUS 27 i PRELUDIUM 23, o łącznej wartości niemal 665 milionów złotych. W samym OPUSie padł rekord – przyznaliśmy finansowanie w wysokości 600 milionów złotych. To najwyższy budżet w historii tego konkursu.

Konkursy OPUS 27 i PRELUDIUM 23 zostały ogłoszone w marcu tego roku. OPUS to konkurs o szerokiej formule, w którym o finansowanie projektów badawczych z zakresu badań podstawowych mogą ubiegać się badacze na każdym etapie kariery naukowej, niezależnie od wieku i poziomu doświadczenia. Dzięki grantowi OPUS mogą zbudować duże zespoły badawcze, realizować projekty wykorzystujące wielkie międzynarodowe urządzenia badawcze, a także podjąć współpracę z partnerami zagranicznymi. Kierownik projektu musi mieć w swoim dorobku co najmniej jedną opublikowaną lub przyjętą do druku pracę naukową, a w przypadku działalności naukowej w obszarze twórczości i sztuki – publikację lub przynajmniej jedno dokonanie artystyczne/artystyczno-naukowe. Finansowanie można otrzymać na 12, 24, 36 lub 48 miesięcy. Nie ma górnego limitu finansowania dla pojedynczego projektu, kosztorysy projektów są jednym z elementów oceny wniosków.

PRELUDIUM to unikatowy w skali światowej konkurs, który umożliwia nabycie doświadczenia w samodzielnym prowadzeniu badań na bardzo wczesnym etapie kariery, bo jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora. W tej formule początkujący naukowcy nie muszą rywalizować z bardziej doświadczonymi naukowcami, a istotnym elementem projektu jest zaangażowanie opiekuna naukowego, który wspiera kierownika w jego realizacji. Projekt PRELUDIUM można zaplanować na 12, 24 lub 36 miesięcy, a maksymalny budżet może wynosić odpowiednio 70, 140 lub 210 tys. zł.

W obydwu konkursach do NCN wpłynęło łącznie 4359 wniosków na łączną kwotę ponad 3,67 mld zł. Wnioski oceniali eksperci będący członkami zespołów ekspertów powołanych przez Radę NCN oraz recenzenci zewnętrzni na drugim etapie oceny. Finansowanie otrzymało 719 projektów na łączną kwotę niemal 664,8 mln zł. W konkursie OPUS granty otrzymało 357 projektów o wartości ponad 603,6 mln zł, a w PRELUDIUM – 362 projekty na kwotę 61,2 mln zł. To najwyższy w historii OPUS wynik finansowy, a trzeci najwyższy budżet w historii PRELUDIUM. Wskaźnik sukcesu wyniósł odpowiednio 15,83% w konkursie OPUS oraz 17,21% w konkursie PRELUDIUM. Wskaźniki są wyższe niż w poprzednich edycjach dzięki zwiększeniu budżetu Narodowego Centrum Nauki ujętym w projekcie ustawy budżetowej na 2025 rok oraz – w konsekwencji – decyzji Rady NCN o zwiększeniu budżetów rozstrzygniętych właśnie konkursów.

W ciągu ostatnich kilku lat, ze względu na ograniczenia budżetowe NCN nie mogło sfinansować wszystkich projektów, które zostały bardzo dobrze ocenione przez ekspertów. Wskaźnik sukcesu powinien wynosić 25-30%, aby skutecznie wspierać najbardziej wartościowe badania, utrzymać konkurencyjność polskiej nauki na arenie międzynarodowej oraz zapobiec odpływowi najlepszych badaczy za granicę. W ostatnich dniach premier Donald Tusk zapowiedział przyznanie NCN dodatkowych 500 mln zł w obligacjach na 2025 rok, co w powinno znacząco wpłynąć na wzrost wskaźników sukcesu w konkursach NCN.

Listy rankingowe OPUS 27 i PRELUDIUM 23

Listy rankingowe OPUS 27 w .pdf

Listy rankingowe PRELUDIUM 23 w .pdf

Wysyłka decyzji

Informujemy, że dziś zostały wysłane decyzje dla wniosków zakwalifikowanych i niezakwalifikowanych do finansowania w konkursie OPUS 27 i PRELUDIUM 23. Przypominamy, że decyzje dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane są wnioskodawcy w formie dokumentu elektronicznego na wskazany we wniosku adres elektroniczny. Zasady doręczania decyzji dyrektora NCN.

4 grudnia o 18.00 zapraszamy na spotkanie z Marcinem Magierowskim. Laureat Nagrody NCN wygłosi wykład we wspólnym cyklu naszego Centrum i Copernicus Center.

Prof. Marcin Magierowski prowadzi multidyscyplinarne badania z zakresu biomedycyny. Głównym przedmiotem jego badań jest dobroczynne działanie molekuł uznawanych za szkodliwe dla życia. Naukowiec z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie został laureatem Nagrody NCN 2024 w naukach o życiu.

W trakcie spotkania 4 grudnia, które odbędzie się w serii „Nauka w Centrum”, opowie o dobroczynnych „truciznach”. – Będzie to opowieść o tym, jak wiele mądrości jest w powiedzeniu „nie oceniaj książki po okładce”. Dociekliwość badawcza wielu naukowców z dziedziny biomedycyny w ostatnich latach radykalnie zmieniła spojrzenie na gazowe molekuły – siarkowodór i tlenek węgla, które powszechnie uznawane były za toksyczne. W efekcie, dzisiaj wiemy, że molekuły te są produkowane w małych ilościach przez nasze komórki i pełnią szereg ochronnych oraz leczniczych funkcji. Natomiast związki farmakologiczne, mające zdolność do ich uwalniania, być może będą stanowić nowe narzędzie w leczeniu wielu schorzeń, w tym zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego, co zweryfikuje czas – zapowiada swój wykład naukowiec.

Spotkanie rozpocznie się o godz. 18.00 i będzie transmitowane na żywo na kanale Copernicus Center. W trakcie spotkania można zadawać pytania na czacie.

Europejska Rada ds. Badań Naukowych ogłosiła listę 328 naukowców, którzy dostaną dofinansowanie w konkursie Consolidator Grant 2024. Wśród nich jest prof. Małgorzata Kot, archeolożka z Uniwersytetu Warszawskiego, laureatka grantów NCN.

– Jesteśmy jedynym żyjącym gatunkiem człowieka na Ziemi, ale nie zawsze tak było. Jeszcze kilkadziesiąt tysięcy lat temu Ziemię zamieszkiwało kilka różnych populacji hominidów – mówi prof. Małgorzata Kot w filmie udostępnionym przez Uniwersytet Warszawski. Co stało się z wszystkimi pozostałymi hominidami? Dlaczego zostaliśmy sami? Tym tematem badaczka będzie zajmowała się dzięki grantowi ERC.

Prof. Małgorzata Kot jest archeolożką. Naukowo zajmuje się paleolitem, ewolucją człowieka, zmianami w sposobach produkcji narzędzi kamiennych i funkcjami jaskiń w pradziejach. Projekt, na realizację którego otrzymała finansowanie ERC, nosi tytuł „INASIA: Czy to ludzie współcześni? Inicjalny górny paleolit w zachodniej części Azji Centralnej.” Badania potrwają do 2029 roku. – Przed nami lata wielkiej przygody. Chcielibyśmy odpowiedzieć na ważne pytanie: na ile to kontakt z innymi ukształtował nas jako ludzi współczesnych i na ile to my przyczyniliśmy się do ich wymarcia – dodaje badaczka.

Prof. Małgorzata Kot jest laureatką grantów NCN. – Mój nowy projekt #INASIA nie byłby możliwy bez kilkunastu lat badań w Azji Centralnej finansowanych przez kolejne granty NCN. To one dały podstawy, pozwoliły zrobić badania pilotażowe i dodały skrzydeł (to ostatnie szczególnie przydatne w górach). #NCNtotlen – napisała na portalu społecznościowym X badaczka.

Zapraszamy do udziału w drugiej edycji bezpłatnych kursów MOOC na temat zarządzania danymi badawczymi. Pierwsza edycja cieszyła się dużym zainteresowaniem – skorzystało z nich ponad 5000 osób.

Celem kursów jest ułatwienie pracownikom nauki zaangażowanym w prowadzenie projektów badawczych nabycia nowych kompetencji lub pogłębienia posiadanej wiedzy dotyczącej różnych aspektów zarządzania otwartymi danymi badawczymi: uwarunkowań prawnych, przechowywania i udostępniania danych, narzędzi ułatwiających te działania, terminologii dotyczącej otwartej nauki, kwestii etycznych, planowania i organizacji prac związanych z zarządzaniem oraz wymagań, które stawiają przed naukowcami grantodawcy.

Dlaczego warto wziąć udział?

• Bezpłatny dostęp – brak opłat za uczestnictwo oraz za uzyskanie certyfikatu;
• Elastyczność – praca własna w dowolnym tempie, w dogodnym czasie;
• Rozwój zawodowy – idealne dla naukowców realizujących projekty z wykorzystaniem danych badawczych oraz osób planujących pełnić rolę Data Stewarda;
• Wsparcie w pisaniu wniosków grantowych – wiedza przydatna w projektach finansowanych ze środków publicznych;
• Certyfikat potwierdzający zdobyte kompetencje;
• Prosty dostęp – wystarczy komputer z dostępem do Internetu i rejestracja na platformie NAVOICA.

Dostępne kursy

Przygotowano dwa profile kursu: jeden skierowany do osób, które planują podjęcie się obowiązków data stewarda lub zamierzają poszerzyć swoje kompetencje oraz drugi – adresowany do naukowców na wszystkich etapach kariery naukowej. Skorzystać z kursów mogą wszyscy – bez względu na to, czy posiadają afiliację uczelnianą.

Kursy dla naukowców:

• Zarządzanie danymi badawczymi dla naukowców – kurs podstawowy 

  Celem kursu jest przekazanie podstawowej wiedzy o zarządzaniu danymi badawczymi oraz wykształcenie umiejętności i kompetencji przydatnych podczas realizacji projektów badawczych. Kurs przybliża zagadnienia związane m. in. z wymogami instytucji prowadzących i finansujących badania, dobrymi praktykami oraz zasadami przyjętymi przez społeczności naukowe. Poszczególne moduły kursu łączą aspekty teoretyczne z praktycznymi, co ułatwia wykorzystanie zdobytej wiedzy w projektowaniu i wdrażaniu efektywnej strategii zarządzania danymi badawczymi.

• Zarządzanie danymi badawczymi dla naukowców – kurs średnio zaawansowany

  Poziom średnio zaawansowany kursu rozwija zagadnienia omówione w kursie na poziomie podstawowym oraz wprowadza nową tematykę dotyczącą ewaluacji jakości działalności naukowej, cytowania danych badawczych, ich miejsca w systemie komunikacji naukowej oraz zarządzania danymi w różnego typu projektach.

Kursy dla data stewardów:

• Zarządzanie danymi badawczymi dla data stewardów – kurs podstawowyUczestnicy kursu zaznajomią się z tematami dotyczącymi zadań i roli data stewarda w obszarze zarządzania danymi badawczymi oraz wspierania badaczy podczas realizacji projektów badawczych. Zakres poruszanych tematów jest zbliżony do zakresu kursu skierowanego do naukowców, jednak szczegółowa treść została dostosowana do wyzwań napotykanych przez data stewardów.
• Zarządzanie danymi badawczymi dla data stewardów – kurs średnio zaawansowany

  Poziom średnio zaawansowany kursu z zakresu data stewardship rozwija zagadnienia omówione w kursie na poziomie podstawowym oraz wprowadza nową tematykę – m. in. cytowanie danych badawczych, kontrolę ich jakości, komunikowanie o standardach zarządzania danymi czy projektowanie szkoleń kierowanych do różnych grup odbiorców.

Terminy:

• Rozpoczęcie kursów: 2 grudnia 2024 r.
• Zakończenie kursów: 30 września 2025 r.
• Zapisy: w trybie ciągłym od 2 grudnia 2024 r. do końca sierpnia 2025 r.

Jak dołączyć?

Skorzystaj z poniższych linków:

• Zarządzanie danymi badawczymi dla data stewardów – poziom podstawowy
• Zarządzanie danymi badawczymi dla data stewardów – poziom średnio zaawansowany
• Zarządzanie danymi badawczymi dla naukowców– poziom podstawowy
• Zarządzanie danymi badawczymi dla naukowców – poziom średnio zaawansowany