| Narodowe Centrum Nauki

Efekt zanieczyszczenia światłem na słodkowodne drapieżniki

Kierownik projektu :
Mateusz Augustyniak
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Panel: NZ8

Konkurs : PRELUDIUM 22
ogłoszony 23 marca 2023

Wraz z rozwojem technologii staramy się wprowadzać kolejne udogodnienia do naszego życia. Jednym z nich jest sztuczne oświetlenie w nocy (z ang. artificial light at night, ALAN). Niestety, ale często nie zdajemy sobie sprawy, że ALAN stanowi zanieczyszczenie środowiska, wpływające negatywnie na żyjące wokół nas organizmy. Wiele procesów biologicznych jest bowiem kontrolowanych za pomocą rytmicznych i wewnętrznych mechanizmów, zwanych zegarami biologicznymi. Głównym synchronizatorem zegara biologicznego jest właśnie naturalny cykl świetlny dnia i nocy, który zaburzany jest przez ALAN.

Obecnie ponad 50% światowej populacji żyje w odległości mniejszej niż 3 km od rzek, jezior czy zbiorników słodkowodnych, co sprawia, że ekosystemy słodkowodne są równie podatne na wpływ ALAN jak ekosystemy lądowe. Rosnąca liczba badań nad ALAN wskazuje, że w perspektywie krótkoterminowej ma ono wpływ na wiele aspektów biologicznych u szerokiej gamy organizmów słodkowodnych, będąc w ten sposób poważnym zagrożeniem dla globalnej różnorodności biologicznej. Szczególnie dotyczy to szeroko rozpowszechnionego oświetlenia typu LED (ang. light-emitting diodes) o zimnej barwie światła, charakteryzującego się dużym udziałem fal o długości odpowiadającej światłu niebieskiemu, na które szczególnie wiele organizmów jest wrażliwych.

Mateusz Augustyniak, fot. Łukasz Bera Innym zagrożeniem dla bioróżnorodności, związanym z działalnością człowieka, jest zjawisko inwazji biologicznych. Jest to proces, w którym organizm przy udziale człowieka zostaje wprowadzony poza naturalny zasięg występowania, gdzie zadomawia się i utrzymuje stabilną populację, wywierając wpływ na rodzime organizmy poprzez np. konkurencję czy drapieżnictwo. Istnieją badania wskazujące, że ALAN modyfikuje zachowanie i rozmieszczenie gatunków inwazyjnych oraz ich wpływ na zajmowane ekosystemy. Kompleksowe badania nad wpływem ALAN i zjawiskiem inwazji biologicznych na ekosystemy słodkowodne są niezwykle ważne, ponieważ zwiększone zanieczyszczenie światłem jest związane z obszarami silnie zmodyfikowanymi przez człowieka, które z kolei są głównymi miejscami pojawiania się gatunków inwazyjnych.

Zamierzamy poszerzyć wiedzę na temat wpływu ALAN na organizmy słodkowodne, z uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, przeprowadzając eksperymenty laboratoryjne skupiające się na długoterminowym wpływie zanieczyszczenia światłem na wybrane gatunki ryb słodkowodnych o różnych rytmach okołodobowych. Gatunki o aktywności dziennej w wyniku oddziaływania ALAN mogą być pozbawione fazy spoczynku, przypadającej na ciemną fazę doby, istotnej dla regeneracji organizmu. Z kolei gatunki o aktywności nocnej w obliczu ALAN mogą być bardziej widoczne dla potencjalnych drapieżników, co może utrudniać im zaspokajanie podstawowych potrzeb, jak np. zdobywanie pokarmu.

Badane ryby zostaną podzielone na dwie grupy i będą przetrzymywane w cyklu świetlnym niezaburzonym (grupa kontrolna) i zakłóconym przez ALAN w postaci oświetlenia LED w ciemnej fazie doby (grupa testowa). Badany będzie długoterminowy wzrost organizmów oraz wybrane parametry fizjologiczne, takie jak np. zawartość reaktywnych form tlenu w komórkach, ponieważ zaburzona faza spoczynku i regeneracji może upośledzać mechanizmy usuwania tych szkodliwych związków z organizmu. Następnie przeprowadzona zostanie seria krótkoterminowych eksperymentów, aby ujawnić potencjalne mechanizmy odpowiedzialne za wyniki uzyskane w eksperymencie długoterminowym. Będzie to respirometryczne badanie wydolności organizmu, ocena poziomu aktywności oraz zbadanie efektywności żerowania testowanych ryb.

Porównanie uzyskanych wyników pomiędzy grupami zwierząt (kontrolną i testową) pozwoli oszacować długoterminowe zmiany w organizmie potencjalnie wywołane przez obecność ALAN w środowisku. Porównanie podatności na ALAN rodzimych i inwazyjnych gatunków ryb może pomóc w zrozumieniu reakcji tych ostatnich na zanieczyszczenie światłem, co jest niezwykle ważne dla zrozumienia ich wpływu na zajmowane ekosystemy w obliczu prognozowanego rosnącego zanieczyszczenia światłem w skali globalnej.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Długoterminowy efekt zanieczyszczenia światłem na słodkowodne drapieżniki. Czy zwiększone natężenie światła w nocy faworyzuje gatunki inwazyjne ponad rodzimymi?

Mateusz Augustyniak

Doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Ścisłych i Przyrodniczych Academia Scientarum Thoruniensis Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jego główne zainteresowania obejmują szeroko pojętą ekologię organizmów słodkowodnych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Głównym celem jego badań jest próba określenia cech gatunków inwazyjnych zapewniających im przewagę nad gatunkami rodzimymi i odpowiadających za sukces inwazji. Podczas realizacji pracy doktorskiej zajmuje się porównaniem behawioru inwazyjnych i rodzimych gatunków ryb słodkowodnych w warunkach stresowych.

Prof. Adam Izdebski laureatem konkursu o Synergy Grant

ERC rozstrzygnęła konkurs Synergy Grants. Wybrano 57 projektów, które będą realizowane w 24 krajach. Jednym z laureatów jest prof. Adam Izdebski, profesor historii środowiskowej na Uniwersytecie Warszawskim i laureat konkursów NCN.

Prof. Adam Izdebski, fot. M. Kaźmierczak/Uniwersytet Warszawski Adam Izdebski jest profesorem historii środowiskowej i ekologii człowieka na Uniwersytecie Warszawskim, laureatem konkursów FUGA i OPUS NCN. ERC sfinansuje projekt, którym pokieruje prof. Izdebski, zatytułowany Zrozumieć na nowo rolę pandemii w przedprzemysłowej Europie (1300-1800 CE): historia, nauki przyrodnicze i uczenie maszynowe. – Celem projektu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego ten sam wirus, ta sama bakteria, czyli ten sam patogen, wywołuje zupełnie różne skutki biologiczne i społeczne, zależnie od kontekstu, w którym przebiega epidemia. W zespole, w skład którego wejdą genetycy, klimatolodzy, archeologowie, historycy, ekolodzy i specjaliści od uczenia maszynowego, przebadamy ponad 50 epidemii, których Europa doświadczyła między czarną śmiercią a wynalezieniem szczepionki na ospę, czyli od późnego średniowiecza do początków uprzemysłowienia. Dla każdej z tych epidemii spróbujemy zbadać „wszystko” – nie tylko ich skutki, ale cały kontekst, od pogody po to, co ludzie śpiewali w kościołach podczas nabożeństw i jakie nosili nakrycia głowy. Cała ta ogromna wiedza zostanie następnie przeanalizowana z wykorzystaniem uczenia maszynowego, aby stworzyć model, który umożliwi nam przewidywanie, jak różne czynniki połączone razem mogą wpłynąć na przebieg pandemii. Chodzi zarówno o wyjaśnienie przeszłości, jak i stworzenie nowych podstaw teoretycznych, które będą przydatne w przygotowaniach do przyszłych pandemii – tłumaczy prof. Adam Izdebski w nagraniu udostępnionym przez Uniwersytet Warszawski.

W projekcie EUROpest weźmie udział 10 instytucji z całej Europy i Stanów Zjednoczonych, w tym cztery czołowe ośrodki: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet w Gießen, Georgetown University oraz Instytut Maxa Plancka Antropologii Ewolucyjnej. Projekt rozpocznie się w połowie przyszłego roku i potrwa sześć lat.

Badania, które prof. Izdebski realizował dzięki finansowaniu NCN, dotyczyły historii środowiskowej Bizancjum i Krakowa.

W rozstrzygniętym właśnie konkursie o Synergy Grant finansowanie otrzyma 57 grup badawczych. Projekty będą realizowane na 184 uniwersytetach i w centrach badawczych w 24 krajach Europy i poza nią. Najwięcej projektów zrealizowanych zostanie w Niemczech (34 projekty), Wielkiej Brytanii (18), Francji (13), Stanach Zjednoczonych (12), Hiszpanii (11) oraz w Niderlandach (10). Sześć projektów obejmuje naukowców z krajów, które do tej pory gościły mniej grantów ERC, takich jak Czechy (2 projekty), Grecja (1), Węgry (1), Polska (1) oraz Portugalia (1).

Komunikat na stronie ERC

Musimy postawić na badania

W wydaniu „Rzeczpospolitej” z 5 listopada ukazał się wywiad z profesorem Krzysztofem Jóźwiakiem. Dyrektor NCN rozmawiał z Nadią Senkowską o finansowaniu nauki i ambicjach rozwojowych naszego kraju.

– Musimy postawić na badania, bo tylko z nich narodzą się pomysły na przyszłe innowacje. I choć większość projektów nie zaowocuje konkretnymi produktami, które będzie można skomercjalizować, to wynalazki, które jednak uda się wytworzyć, „spłacą” w podatkach te wcześniejsze inwestycje. I mogą zabezpieczyć budżet takiej instytucji jak NCN na kolejne lata – mówi prof. Krzysztof Jóźwiak w rozmowie z dziennikarką „Rzeczpospolitej”.

Dyrektor NCN zwraca uwagę, że obecny sposób finansowania nauki nie pozwala na rozwój, do jakiego powinniśmy dążyć, biorąc pod uwagę ambicje naukowców, społeczeństwa oraz państwa. – Jeśli budujemy gospodarkę opartą na wiedzy, to inwestycje w badania powinny być oczywistością – podkreśla szef NCN.

Prof. Jóźwiak podaje też przykłady krajów, które intensywnie zainwestowały w badania. Jednym z nich jest Belgia, która 30-40 lat temu postawiła na rozwój biotechnologii i biofarmaceutyków. Dlaczego? Bo miała świetnych specjalistów i wyczuła, jak duże będzie zapotrzebowanie na badania w tych obszarach w przyszłości. Inny przykład to Tajwan. – Co prawda do pewnego stopnia zrobił to pod presją militarną Chin, ale można powiedzieć, że i my – nawet jeśli żyliśmy nadzieją czy ułudą, że tego typu presja na nas nie ciąży – zmieniliśmy ostatnio swoje stanowisko w tej sprawie – mówi prof. Jóźwiak.

Dyrektor NCN zwraca również uwagę na konieczność zwiększenia budżetu NCN. Podkreśla, że wielu naukowców zostało w kraju, „bo widzieli, że system, który tworzymy dzięki NCN, (...) jest podobny do tego funkcjonującego w innych państwach”. Pracują tu także obcokrajowcy, którzy przyjechali w czasach, kiedy otrzymanie grantu było bardziej realne niż dzisiaj. – Obie te grupy to specjaliści, którzy mogliby pracować wszędzie na świecie. Jeśli więc nadal będą musieli oni funkcjonować w systemie, w którym jedynie 10 procent z nich będzie miało szanse na realizację swoich projektów, rzeczywiście poszukają sobie pracy za granicą – mówi.

Pełna treść rozmowy na stronie „Rzeczpospolitej”.

Przypomnijmy, we wrześniu Rada NCN apelowała o wzrost budżetu NCN o 300 mln złotych. Z podobnym apelem do premiera RP zwrócili się też laureaci grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Powstała także petycja do szefa rządu, przygotowana przez grupę badaczek i badaczy, którą podpisało ponad 4500 osób z Polski i zagranicy.

Zgodnie z przyjętym przez rząd projektem budżetu państwa finansowanie NCN ma w przyszłym roku zwiększyć się o 50 mln złotych. Proces legislacyjny jest w toku.

Rusza baza mentorów NCN dla MINIATURY

Zapraszamy naukowczynie i naukowców z doświadczeniem w kierowaniu projektami badawczymi do zapisu do bazy mentorów NCN. Mentorzy będą pomagać laureatom MINIATURY w przygotowaniu pełnowymiarowego projektu badawczego.

Mentoring NCN ma na celu udzielenia wsparcia merytorycznego osobom realizującym działanie naukowe w konkursie MINIATURA w przygotowaniu założeń projektu badawczego, o którego finansowanie można następnie wnioskować w konkursach NCN.

Mentorami mogą zostać kierownicy projektów finansowanych w konkursach NCN MAESTRO, OPUS, SONATA BIS, SONATA oraz realizowanych we współpracy międzynarodowej, jak również laureaci konkursów ERC.

Mentoring będą mogły zaplanować osoby składające wniosek w konkursie MINIATURA już od 2025 roku. We wniosku będzie można wskazać mentora imiennie lub zaznaczyć chęć skorzystania ze wsparcia mentora w trakcie realizacji działania naukowego.

Do bazy mentorów można zapisać się poprzez stronę Baza mentorów NCN: MINIATURA. Trzeba m.in. podać swoje pełne dane, informacje o specjalizacji i doświadczeniu w realizacji projektów badawczych. Po wypełnieniu i wysłaniu formularza przez kandydata na mentora, zgłoszenie będzie podlegać weryfikacji przez pracownika NCN. Zweryfikowany wpis zostanie umieszczony w otwartej bazie mentorów dostępnej na stronie internetowej NCN. Zapisanie się do bazy jest dobrowolne.

Rozważając wprowadzenie programu monitoringowego, wiosną tego roku rozesłaliśmy wśród potencjalnych mentorów ankietę, aby wstępnie oszacować skalę zainteresowania. Otrzymaliśmy odpowiedzi od ponad 2 tysięcy osób, z czego blisko 1,8 tysiąca (87%) wyraziło chęć udziału w programie. Dziękujemy za tak duże zainteresowanie inicjatywą.

Baza mentorów NCN: MINIATURA

Regulamin inicjatywy mentoring NCN

Granty na projekty z udziałem zespołów polskich, słoweńskich i czeskich

Jeden trójstronny oraz cztery dwustronne projekty międzynarodowe z udziałem naukowców ze Słowenii i Czech zrealizują polscy badacze dzięki finansowaniu w konkursie OPUS 26+LAP/Weave. Łączna wartość grantów przyznanych krajowym zespołom to ponad 7,5 mln zł.

OPUS to największy konkurs Narodowego Centrum Nauki na projekty badawcze. Jest ogłaszany dwa razy do roku, w marcu i wrześniu. Polscy badacze mogą ubiegać się w nim o finansowanie projektów krajowych, realizowanych we współpracy międzynarodowej oraz takich, w których polskie zespoły wykorzystują tzw. wielkie międzynarodowe urządzenia badawcze. W jesiennej odsłonie OPUS tradycyjnie już otwierana jest ścieżka finansowania dla projektów realizowanych we współpracy międzynarodowej w ramach programu Weave. Dzięki temu, w konkursie OPUS 26+LAP/Weave polscy naukowcy mogli ubiegać się o finansowanie projektów dwu- lub trójstronnych realizowanych we współpracy z partnerami z Austrii, Czech, Niemiec, Słowenii, Szwajcarii, Luksemburga i Belgii-Flandrii.

Zwycięskie projekty

Projekty z udziałem badaczy ze Słowenii i Czech, które właśnie otrzymały finansowanie w OPUS 26+LAP/Weave będą realizowane przez naukowców z Gdańska, Poznania oraz Krakowa.

W obszarze nauk o życiu wśród laureatów jest zespół pod kierownictwem dra hab. Marcina Gruszeckiego z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, który zrealizuje projekt dotyczący zastosowania uczenia maszynowego wraz z elementami fizjologii w diagnostyce medycznej, do badania zaburzeń oddechowych. Dr inż. Olga Orman z Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie pokieruje polskim zespołem realizującym projekt pt. „Analiza porównawcza cech wzrostowych odnowienia buka i jodły kształtowanych przez odmienne warunki pogodowe, klimatyczne i środowiskowe w różnych częściach ich naturalnych zasięgów w Europie”. W grupie nauk ścisłych i technicznych finansowanie otrzymał zespół pod kierownictwem dra hab. inż. Mateusza Barczewskiego z Politechniki Poznańskiej, który zajmie się żywymi materiałami hybrydowymi na biopochodnych podłożach kompozytowych. Dr hab. inż. Grzegorz Boczkaj z Politechniki Gdańskiej pokieruje realizacją badań dotyczących zjawiska kawitacji w mikrokanałach do aktywacji utleniaczy chemicznych. W grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce zespół z Polski pod kierownictwem dra hab. Michała Mencfela z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu we współpracy trójstronnej z partnerami z Czech i Słowenii przeprowadzi studium porównawcze dotyczące kolekcjonerstwa artystycznego arystokracji środkowoeuropejskiej w latach 1795-1939.

Prace polskich naukowców w programie Weave finansuje Narodowe Centrum Nauki, prace czeskich naukowców finansuje Czech Science Foundation (GAČR), prace zespołów ze Słowenii finansuje słoweńska agencja ARIS (Slovenian Research and Innovation Agency).

Wyniki OPUS i OPUS LAP

W konkursie OPUS 26+LAP/Weave do NCN wpłynęło 1737 wniosków na łączną kwotę niemal 2,6 mld zł. W pierwszej turze rozstrzygnięć granty o łącznym budżecie 441 mln zł otrzymało 267 badaczy na realizację projektów, które nie obejmują współpracy w programie Weave. Wyniki dla projektów OPUS LAP realizowanych wraz z partnerami z Austrii, Belgii-Flandrii, Czech oraz Szwajcarii zostały ogłoszone w lipcu, kiedy do listy laureatów konkursu dołączyło 29 projektów międzynarodowych finansowanych w ramach programu Weave o łącznej wartości ponad 42,34 mln zł. W sierpniu finansowanie w wysokości 1,4 mln zł otrzymał projekt polsko-luksemburski.

W obecnej, czwartej turze rozstrzygnięć finansowanie w łącznej wysokości ponad 7,5 mln zł otrzymały cztery projekty dwustronne realizowane przez naukowców z Polski i Słowenii oraz jeden projekt trójstronny polsko-czesko-słoweński, który był pierwotnie umieszczony przez zespoły ekspertów NCN na listach rezerwowych. Jego sfinansowanie było możliwe dzięki przyznaniu NCN dodatkowych 200 milionów złotych w tym roku przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz podjęciu przez Radę NCN uchwał zwiększających m.in. budżet konkursu OPUS 26.

	Projekty polsko-słoweńskie	Projekt polsko-czesko-słoweński
	lista podstawowa	lista rezerwowa
Projekty zakwalifikowane	4	1
Wartość (zł)	6 942 672	566 307

Po uwzględnieniu wszystkich dotychczasowych rozstrzygnięć, lista laureatów konkursu OPUS 26+LAP/Weave liczy obecnie 302 projekty o wartości ponad 492 mln zł.

Procedura LAP

Procedura LAP to standard oceny wniosków stosowany w europejskich instytucjach finansujących naukę, który ułatwia międzynarodowym zespołom badawczym ubieganie się o środki na realizację wspólnych projektów, a także usprawnia proces oceny wniosków przez instytucje finansujące badania. Wniosek LAP złożony do NCN w jesiennej odsłonie konkursu OPUS przechodzi pełną procedurę oceny merytorycznej zgodnie z warunkami i kryteriami konkursu, dodatkowo eksperci oceniają dorobek kierowników zagranicznych zespołów, wykonanie przez nich innych projektów badawczych oraz sprawdzają, czy wkład wszystkich zespołów w realizację projektu jest zrównoważony i komplementarny.

Zagraniczne zespoły partnerskie występują równolegle o środki finansowe na realizację swoich części projektów do właściwych dla nich instytucji finansujących badania w ramach programu Weave, jednak wnioski te zgodnie z założeniami Lead Agency Procedure nie przechodzą w nich już oceny merytorycznej, a wynik oceny dokonanej przez ekspertów NCN jest zatwierdzany przez agencje partnerskie.

W procesie zatwierdzania projektów rekomendowanych przez ekspertów NCN do finansowania w konkursie OPUS 26+LAP/Weave są jeszcze wnioski LAP obejmujące współpracę z partnerami z Niemiec.

Wysyłka decyzji

Decyzje dla wniosków zakwalifikowanych do finansowania w konkursie OPUS 26+LAP/Weave obejmujące współpracę dwustronną z udziałem zespołów ze Słowenii oraz współpracę trójstronną z udziałem zespołów z Czech i Słowenii zostały wysłane 4 listopada.

Decyzje dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane są wnioskodawcy w formie dokumentu elektronicznego na wskazany we wniosku adres elektroniczny. Zasady doręczania decyzji dyrektora NCN

Listy rankingowe OPUS 26+LAP/Weave

Wyniki OPUS 26+LAP/Weave:

Ogłoszenie OPUS 26+LAP/Weave

Pomiary wizualnego i niewizualnego wpływu światła na ludzi w środowisku zbudowanym

Kierownik projektu :
dr inż. arch. Karolina Zielińska-Dąbkowska
Politechnika Gdańska

Panel: NZ7

Konkurs : MINIATURA 4
ogłoszony 1 czerwca 2020 r.

W roku 2001 odkryto nowy typ wyspecjalizowanych komórek w ludzkim oku, różniących się od dwóch typów pozostałych fotoreceptorów pręcików i czopków, są to wewnętrzne, światłoczułe komórki zwojowe siatkówki (ipRGC). Odkrycie to potwierdziło, że światło jest niezbędne nie tylko do prawidłowo działającej percepcji wzrokowej ale jest także odpowiedzialne za funkcje pozawzrokowe, odgrywając kluczową rolę w aktywowaniu zegara okołodobowego i mając wpływ na ważne efekty biologiczne, istotne dla zdrowia ludzkiego, wydajności i samopoczucia. Efekty te zależą w szczególności od widma światła (ipRGC, które zawierają białko receptorowe - melanopsynę, absorbują niebieskie światło o długości fal ok. 460–480 nm), ale także dodatkowo od jego intensywności, czasu trwania i ilości. Ta wiedza zapewniła również nowe spojrzenie na znaczenie ekspozycji na światło naturalne w ciągu dnia, a także biologiczną potrzebę ciemności w porze wieczornej i w ciągu nocy. W ostatnich latach rozwój i dostępność technologii oświetlenia półprzewodnikowego ze źródłami takimi jak diody elektroluminescencyjne LED, diametralnie zmieniły sposób, w jaki architekci/ projektanci i społeczeństwo oświetla przestrzenie wewnątrz i na zewnątrz. Niestety nowe badania potwierdzają, że te powszechnie stosowane białe źródła światła LED, zawierające wysoki poziom niebieskiej długości fali, są nieodpowiednie i wręcz szkodliwe. Zgodnie z dzisiejszymi wymogami dotyczącymi zagrożeń środowiskowych i zdrowia publicznego, wprowadzenie nowych źródeł światła LED do sprzedaży powinno być poprzedzone szczegółowymi badaniami, nie tylko w kierunku nowych aspektów technicznych, jak energooszczędność i wydajność, ale także w celu zaobserwowania i zrozumienia wpływu tych nowych technologii na zdrowie ludzkie i środowisko. Ten bardzo istotny proces został pominięty. W związku z powyższym wykonano dotychczas niewiele badań podstawowych, zarówno teoretycznych, jak i eksperymentalnych prac badawczych, których wyniki mogłyby wpłynąć na decyzje dotyczące zminimalizowania szkodliwości tego zjawiska.

dr inż. arch. Karolina Zielińska-Dąbkowska, fot. Łukasz Bera Podczas realizacji grantu na KTH Royal Institute of Technology, School of Architecture, Division of Lighting Design w Szwecji zidentyfikowano najwłaściwsze metryki pomiarowe i metodologię oświetlenia w celu określenia odpowiedniego środowiska oświetleniowego dla ludzi oraz zminimalizowania negatywnych skutków sztucznego oświetlenia. Po przeanalizowaniu wielu nowych wskaźników pomiarowych, ustalono, że melanopowy ekwiwalent natężenia oświetlenia światła dziennego (D65) (melanopic EDI) na poziomie oczu okazał się najwłaściwszy.

Ponadto udało się zidentyfikować najodpowiedniejsze kryteria doboru parametrów technicznych w projektowaniu sztucznego oświetlenia, takie jak wartości widmowego rozkładu mocy (SPD), natężenie światła oraz dwie metryki migotania. Natomiast parametry takie jak skorelowana temperatura barwowa (CCT) światła i współczynnik oddawania barw (CRI) okazały się nieistotne.

Dodatkowo przetestowano narzędzia takie jak CIE α-opic Toolbox (czyli ogólnodostępne narzędzie online, które pozwala na obliczenie efektywnego natężenia promieniowania doświadczanego przez każdy z fotoreceptorów, czopków i pręcików ipRGC, co z kolei implikuje efekty okołodobowe, neuroendokrynne i neurobehawioralne). Wartości melanopowego ekwiwalentu natężenia oświetlenia i ekwiwalent natężenia oświetlenia światłem dziennym informują projektanta, jak skuteczne jest dane źródło światła w tłumieniu produkcji hormonu snu, melatoniny. Wyższe wartości są korzystne dla scenariuszy dziennych i zachęcają do aktywności, podczas gdy niższe wartości są pożądane dla scenariuszy nocnych i przed snem.

W tym kontekście odkrycia te stanowią oryginalny wkład w podejście badawcze i analityczne do świadomego, zdrowego kształtowania oświetlenia wnętrz w pomieszczeniach przeznaczonych do dłuższego użytkowania, takich jak biura, szkoły czy szpitale. Informacje te można również zastosować przy projektowaniu oświetlenia zewnętrznego. Stanowią również oryginalny wkład w stan badań tego typu na świecie, w nowym badawczo analitycznym ujęciu. Badania te są szczególnie istotne dla krajów Europy Północnej, gdzie sztuczne oświetlenie jest używane przez wiele miesięcy w roku ze względu na brak wystarczającej ilości światła naturalnego.

Konkretnym efektem realizacji działania naukowego jest artykuł przeglądowy w prestiżowym czasopiśmie Science pt.: „Reducing nighttime light exposure in the urban environment to benefit human health and society” w którym jestem pierwszym i korespondencyjnym autorem. DOI: 10.1126/science.adg5277

Pełny tytuł finansowanego projektu: Identyfikacja i ocena mierzalnych parametrów dotyczących wizualnego i niewizualnego wpływu światła

dr inż. arch. Karolina Zielińska-Dąbkowska

W 2013r. uzyskała eksternistycznie doktorat z wyróżnieniem w dziedzinie architektura i urbanistyka na Politechnice Gdańskiej (PG), w 2014r. praca ta otrzymała również Nagrodę Prezesa Rady Ministrów. Po wielu latach pracy za granicami Polski jako projektant iluminacji w 2018 r. wróciła do kraju na stanowisko adiunkta na Wydziale Architektury PG oraz współzałożyciel i ko-kierownik laboratorium badawczego światła GUT LightLab, gdzie prowadzi badania nad różnymi aspektami światła naturalnego i sztucznego w środowisku zbudowanym. Od 2019 r. jest również kierownikiem ILLUME, interdyscyplinarnej międzywydziałowej grupy badawczej, utworzonej w celu minimalizacji wpływu zanieczyszczenia światłem sztucznym na ludzi, florę i faunę. Współpraca zaowocowało grantem badawczym Horyzont Europa (2024-2027), którego jest kierownikiem. Wiele z jej zagadnień badawczych jest przedmiotem artykułów drukowanych w czasopismach naukowych o zasięgu międzynarodowym takich jak Nature Journal, Science, Nature Scientific Reports. W 2015 r. za badania naukowe nad niewizualnymi efektami wpływu światła na ludzi, florę i faunę została wyróżniona międzynarodową nagrodą PLD-R Professional Lighting Design Recognition Award w kategorii "Research". W 2020 r. otrzymała także międzynarodową nagrodę badawczą IDA Galileo Research Award.

dr Karolina Zielińska-Dąbkowska, fot. Łukasz Bera

Konkurs Weave-UNISONO: informacja dot. naboru wniosków w słoweńskiej agencji ARIS jako agencji wiodącej

Informujemy, że w słoweńskiej agencji ARIS od 30 października 2024 do 31 stycznia 2025 r. do godz. 14:00 będzie prowadzony nabór wniosków w ramach programu Weave, w którym agencja słoweńska będzie pełniła rolę agencji wiodącej.

Przypominamy, że w konkursie Weave-UNISONO, w przypadku projektów badawczych, dla których wnioski wspólne zostaną złożone do ARIS jako agencji wiodącej do 31 stycznia 2025 r., do godz. 14:00 wnioski krajowe w systemie OSF należy złożyć w najbliższym możliwym terminie po złożeniu wniosku wspólnego do ARIS i nie później niż do 7 lutego 2025 r. do godz. 23:59.

UWAGA: Od momentu rozpoczęcia prac nad wnioskiem krajowym w systemie OSF polski zespół badawczy ma 45 dni kalendarzowych na wypełnienie i wysłanie wniosku do NCN. Po upływie tego terminu wniosek zostanie zablokowany do edycji. W takim przypadku, jeżeli polski zespół badawczy nie wysłał wniosku do NCN, należy założyć i wypełnić nowy wniosek w systemie OSF.

Ogłoszenie Weave-UNISONO

Badania nad społecznościami we wczesnej epoce żelaza

Dr Robert Staniuk otrzymał grant na przeprowadzenie badań nad agregacją i dyspersją populacji w mikroregionie smuszewskim we wczesnej epoce żelaza. Wartość komponentu badawczego finansowanego przez NCN w programie Polskie Powroty NAWA to ponad 195 tys. zł.

Dr Robert Staniuk został laureatem programu NAWA Polskie Powroty w edycji 2023. Grant pt. „Integracja, trwanie i porażka – agregacja i dyspersja populacji we wczesnej epoce żelaza w mikroregionie smuszewskim” zrealizuje na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W ramach komponentu badawczego finansowanego przez NCN będzie prowadzić badania podstawowe nad populacjami, które stworzyły i zasiedlały grodzisko znajdujące się w rejonie Smuszewa w województwie wielkopolskim.

Lista rankingowa

Lista rankingowa w .pdf

Program Polskie Powroty NAWA 2023 oferuje polskim naukowcom, którzy prowadzili swoją działalność za granicą, możliwość kontynuacji badań w jednostkach naukowych w Polsce.

Narodowe Centrum Nauki prowadzi ciągły nabór wniosków o finansowanie komponentów badawczych w projektach – od momentu wydania przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej decyzji o finansowaniu w programie Polskie Powroty NAWA 2023, aż do złożenia do NCN ostatniego wniosku, który został zakwalifikowany w programie i ma zaplanowany komponent badawczy. Wnioski składane do NCN poddawane są tylko ocenie formalnej.

Komponent badawczy może być realizowany wyłącznie przez naukowców, którzy wrócili do Polski lub przez grupę projektową, jeśli została zaplanowana we wniosku składanym do konkursu Polskie Powroty NAWA 2023.

Rada NCN przeznaczyła 2 mln zł na finansowanie komponentów badawczych w ramach programu Polskie Powroty NAWA 2023.

Listy rankingowe: komponent badawczy Polskie Powroty NAWA 2023

O programie "Polskie Powroty NAWA 2023" na stronie NAWA

Wyniki konkursu DAINA 3

17 polsko-litewskich projektów badawczych zostało zakwalifikowanych do finansowania w trzeciej edycji konkursu DAINA. Na realizację badań polskie zespoły otrzymają ponad 15 milionów złotych.

Konkurs DAINA 3 był skierowany do polskich zespołów, które planowały realizację projektów z zakresu badań podstawowych we współpracy z partnerami z Litwy. Konkurs nie był ograniczony tematycznie, wnioski mogli składać naukowcy ze wszystkich dyscyplin naukowych ujętych w wykazie paneli NCN. Finansowanie po stronie polskiej zapewnia Narodowe Centrum Nauki, zespoły litewskie są finansowane przez Litewską Radę Naukową (Research Council of Lithuania) na podstawie porozumienia zawartego między obiema instytucjami w 2016 roku.

Kierownikiem projektu DAINA po polskiej stronie może być naukowiec ze stopniem doktora, który ma w swoim dorobku co najmniej jedną pracę opublikowaną lub przyjętą do druku lub jedno dokonanie artystyczne bądź artystyczno-naukowe w ciągu ostatnich 10 lat. Projekty DAINA mogą trwać 3 lata. Ich budżet może obejmować otrzymać środki na wynagrodzenia dla zespołu badawczego, stypendia dla studentów lub doktorantów, zakup lub wytworzenie aparatury naukowo-badawczej lub inne koszty związane z wydatkami niezbędnymi do realizacji polskiej części projektu badawczego.

W konkursie DAINA 3 do NCN wpłynęło 159 wniosków. Wnioski oceniał międzynarodowy zespół ekspertów powołany przez Radę NCN, w dwuetapowej procedurze oceny merytorycznej peer-review. Finansowanie otrzymało 17 wniosków: 5 w grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), 7 w grupie nauk ścisłych i technicznych (ST) oraz 5 w grupie nauk o życiu (NZ). Łączna wartość prac polskich zespołów w finansowanych projektach to niemal 15,7 mln zł.

Listy rankingowe

Nad czym będą pracować laureaci DAINA 3?

W gronie laureatów w grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce znalazł się m.in. projekt „Muzyka polska i litewska w perspektywie globalnej: migracja, tożsamości diasporyczne i ojczyzna” kierowany przez dr hab. Beatę Bolesławską-Lewandowską z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. We współpracy z zespołem z Litewskiej Akademii Muzyki i Teatru w Wilnie polski zespół zrealizuje badania na temat procesów migracyjnych, jakie miały miejsce w polskiej i litewskiej kulturze muzycznej w XX wieku. Naukowcy podczas pracy przyjmą pespektywę ponadnarodową, co przyczyni się do zmiany spojrzenia na historię muzyki narodowej, wpisując ją w historię globalnych ruchów migracyjnych, wzajemnych relacji i sieci powiązań.

W grupie nauk o życiu finansowanie otrzymał m.in. dr inż. Krzysztof Noworyta z Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk, którego zespół zrealizuje projekt pt. „Metody analityczne do oznaczania wybranych zanieczyszczeń w produktach mlecznych wykorzystujące wieloczujnikowe platformy elektrochemiczne z warstwami rozpoznającymi w postaci polimerów wdrukowanych molekularnie”. Badania będą realizowane we współpracy z naukowcami z litewskiego State Research Institute – Center for Physical Sciences and Technology FTMC w Wilnie. Badacze będą pracować nad rozwojem tanich i rzetelnych metod do szybkich analiz żywności, umożliwiających wykrycie w niej typowych zanieczyszczeń pochodzących z procesu produkcji, np. hormonów wzrostu, antybiotyków czy leków.

W grupie nauk ścisłych i technicznych grant otrzymał także prof. dr hab. Łukasz Wyrzykowski z Uniwersytetu Warszawskiego, który pokieruje krajowym zespołem w projekcie „Polsko-litewskie polowanie na czarne dziury – czas zbiorów”. Wspólnie z naukowcami z Uniwersytetu w Wilnie badacze z UW będą prowadzić obserwacje obiektów zidentyfikowanych jako potencjalne czarne dziury przez misję kosmiczną Gaia, w ramach której niebo jest skanowane z ogromną precyzją od 2014 roku. Dane pochodzące z misji będą od 2025 roku dostępne dla konsorcjantów Gaia, w tym także dla polskiego zespołu projektowego pod kierownictwem prof. Wyrzykowskiego. Polscy i litewscy badacze będą pracować także na danych pozyskanych w poprzednim projekcie DAINA oraz na nowych danych pozyskanych na za pomocą globalnej sieci teleskopów.

Listy rankingowe wszystkich projektów zakwalifikowanych do finansowania w konkursie DAINA 3 wraz z opisami popularnonaukowymi

Konkurs DAINA to rezultat współpracy Narodowego Centrum Nauki z Litewską Radą Naukową (Research Council of Lithuania). Dzięki finansowaniu otrzymanemu w dwóch poprzednich edycjach konkursu zostało zrealizowanych 26 polsko-litewskich projektów. Naukowcy z Polski wraz z litewskimi partnerami analizowali m.in. wpływ śmieci plastikowych na zmiany bentosowego ekosystemu Arktyki oraz percepcję żubra i pierwotnego lasu w XVII i XIX wieku.

Listy rankingowe DAINA 3

Projekty DAINA w bazie NCN

Webinaria dotyczące otwartej nauki

Zapraszamy do udziału w szkoleniach online poświęconych otwartej nauce, które odbędą się 5 i 6 listopada 2024 r. Webinaria będą dotyczyć:

Polityki NCN dot. otwartego dostępu do publikacji (wraz ze zmianami) – 5 listopada, godz. 10:00-12:00
Planu zarządzania danymi badawczymi (poziom podstawowy) – 6 listopada 2024 r, godz. 10:00-12:00.

Szkolenie na temat „Polityki NCN dot. otwartego dostępu do publikacji” będzie zawierać omówienie złagodzonych zasad open access wdrożonych w 2023 roku i rozszerzonych w październiku bieżącego roku (więcej informacji).

Szkolenia poprowadzą Gabriela Czarny oraz Natalia Galica.

Przypominamy, że webinaria zostaną przeprowadzone za pośrednictwem platformy Clickmeeting. Nie będzie prowadzona rejestracja na szkolenia, limit uczestników jest ograniczony do 200 osób na każdym spotkaniu. Informacje o zakresie tematycznym szkoleń są dostępne na stronie Kalendarz szkoleń online dotyczących otwartej nauki w 2024 roku.

Więcej informacji udziela Gabriela Czarny pod numerem telefonu:

Pokaż numer

Otwarta nauka w NCN

Kalendarz szkoleń dotyczących otwartej nauki

Subskrybuj